Anayasa 3.0

“Google ve Facebook’un avukatları, bir Yüksek Mahkeme (veya Anayasa Mahkemesi) yargıcından, her hangi bir süper-yetkili savcıdan daha ‘güçlü.’ Kararları, bu hukukçuların kararlarından daha etkili. Ve bu kararların etkisi, küresel boyutta olabilir.”

Bu giriş paragrafındaki sözler Amerikalı hukuk profesörü Jeffrey Rosen’in görüşlerinin özeti... Brookings Institution düşünce kuruluşunun Teknoloji ve Anayasa Projesi adlı araştırma biriminin başkanı. George  Washington Üniversitesi öğretim üyesi (Bir tür başkent Washington Siyasal Bilgiler Fakültesi).

  ***

Rosen başkanlığında Amerikalı 14 hukuk profesörü, bilişimin, özel ve kamusal hukukun akla gelengelmeyen her noktasına olumsuz etkilerini inceleyen bir kitap yazdılar: Anayasa 3.0.

Ama bu kitap, kuru bir hukukçu diliyle, sadece hukukçuları ilgilendirecek bir eser olmadı. Tam aksine, bilişimin “bu gidişle” 2025 yılında Amerikan yaşamında bireysel hak ve özgürlükleri “ne hale” getireceğine dair  çok canlı örneklerle yüklü bir değerlendirme oldu.

Bu kitabı, bu sütunu okuyanların, ingilizce anlayan herkesin mutlaka görmesini ve okumasını naçizane öneriyorum. Çünkü orada anlatılanlar, bugün bizim buralarda, bazısını tartıştığımız, bazısını henüz aklımıza bile getirmediğimiz konular.

Küresel boyuttaki ekonomik sistemin yenileşim üzerinden tanımlandığı bu devirde, anayasaların, teknolojik gelişmelere “nasıl” ayak uydurması gerektiğine dair çok ibret verici bir eser.

  ***

İnternette sansür konusu kitapta geniş yer tutuyor -ne de olsa bilişim hukukunun henüz çözemediği sosyal- kültürel ve siyasal bir karmaşa bu... Kitapta Türkiye ismen yok. Ama Prof. Rosen’in Amerikan “TRT’sine” (National Public Radio) verdiği uzun mülakatta Türkiye, özel bir vak’a olarak yer almış: Google’ın –yakınlarda istifa eden- baş avukatı Nicole Wong’un “nasıl bir gece yarısı  Türkiye’den gelen bir telefonla uyandırılarak, Atatürk’e hakaret içeren videoları YouTube’dan kaldırmasının istendiği”nin öyküsü. Prof. Rosen, “Türkçe bilmeyen Wong’un, tamamen kendi başına,

bu videoları kaldırma-kaldırmama kararını” vermek zorunda kaldığını anlatırken, “Facebook veya Google hukukçularının, özel yaşamı veya ifade özgürlüğünü korumak adına her hangi bir kraldan, bir devlet başkanından, bir Yüksek Mahkeme yargıcından daha fazla gücü var” diyor.

  ***

Türkiye’de YouTube (veya benzer) sitelere müdahaleyle gündeme gelen internet sansürüne (filtresi?) ince ayar hukuk yorumlarının, Amerikalı hukukçuları nasıl yorduğunu ve çözüm bulmak için nasıl uğraştıklarını görmek ibret verici. Buna ek bir başka dert ise, özel yaşamın korunmasına dair Avrupa ve ABD hukuk yorumları ve algılarındaki farkların hukuku şekillendirmesi:

Örneğin, Google’ın, sokaklarda video çekerek bunları “Sokak Görüntüleri” şeklinde yayınlamasına Almanya’da itiraz edilmişti. ABD’de ise bu, “ciddi bir sorun değil.”

  ***

Bilgi toplumu olmak ile olmamak arasındaki fark, bir anayasanın, 21. yüzyılda birey-devlet ilişkisini nasıl tanımlayacağını belirliyor.

______________________________________________________________________________________________________

Constitution 3.0 Freedom and Technological Change. Jeffrey Rosen & Benjamin Wittes (editors). Brookings. 2011