Altın bilezik meselesi
Bir zamanlar
Merzifon’da çocukluk yıllarımdan hatırlarım. Bir komşu kızına dünür gelmişti. Komşu kadınlar bu olayı konuşuyordu. Babam okuduğu gazeteden başını kaldırıp sordu “Ne iş yapıyormuş damat adayı”. Bir komşu kadın” Serbest meslek” dedi. Diğer komşu kadın sanki bu lafı bekliyormuş; hemen yaptı yorumunu: “Ne serbest mesleği canım! Adam, boş gezenin boş kalfası”. Kızı evlendirdiler. Adam gerçekten boş gezenin boş kalfası çıkmıştı.
O dönemde kişinin belli, sabit bir gelirinin olması çok önemli idi. “Memur olsun, az olsun, alacağı para belli olsun” denirdi. Tabi o zaman daha “Benim memurum işini bilir” olayı çok yaygın değildi. “Babaannelerin sandığından çıkan para” efsaneleri yoktu. Sünnet düğünlerinde bu kadar hediye gelmezdi(!).
Ablamın müstakbel eşi hakkında annem ve babamın aynı fikirde olmadığını bilirdim. Annem “Kısmet meselesi, ama bir sabit geliri olsa” diye memuriyetten yana oyunu kullanırdı. Babam ise öğretmendi, memurdu. “Memur adam ne uzar, ne kısalır. Zanaatkâr olsun, kolunda altın bileziği olsun” derdi. Sonunda kısmet oldu, ablam Türkiye Kömür İşletmeleri’nde çalışan bir motor teknisyeni ile evlendi. Ailede çifte mutluluk yaşandı. Annem mutlu idi. Çünkü eniştem bir devlet memuru idi. Babam mutlu idi. Çünkü eniştemin elinde bir zanaati vardı, motor ustası idi.
Bir araştırma
Aradan yıllar geçti. Her şey değişiyor. Çalışma koşulları, çalışma düzenleri de. Harvard Üniversitesi ekonomistlerinden Lawrence Katz ve Princeton Üniversitesi ekonomistlerinden Alan Krueger’in yaptığı bir ortak araştırma yayınlandı. (The Rise and Nature of Alternative Work Arrangements in the United States, 1995-2015). Araştırma şunu gösteriyor. 1995-2015 yılları arasında ABD’deki istihdamdaki net artış alternatif iş düzenlemelerinden kaynaklanmaktadır. Alternatif iş düzenleri olarak geçici elemanlar, şirketlerdeki taşeronlar, bağımsız çalışan müteahhitler, ve serbest meslek sahipleri. Yani, bir dönem boş gezenin boş kalfası diye nitelenen, serbest meslek sahipleri. Profesör Katz şöyle diyor “Bir zamanlar bir otomobil fabrikasında hademe olarak çalışan kişi, şimdi yine hademe olarak çalışıyor, ama otomobil fabrikasına taşeronluk hizmeti veren firmanın elemanı olarak. Ya da, bir büyük firmada muhasebecilik yapan kişi, şimdi bu firmalara geçici eleman temin eden bir şirkette çalışıyor. Ya da, bir büyük gazetenin tam zamanlı çalışan fotoğrafçısı, şimdi bu gazeteye yarı zamanlı çalışıyor. Ve serbest meslek (Freelance) fotoğrafçı olarak bir sürü iş yapıyor”.
İşgücü pazarının iki yanı
İşgücü pazarında iki taraf vardır: işveren ve çalışan. İşverenler, artan ağır rekabet koşulları karşısında maliyetlerini minimuma çekmek isterler. İşgücü de bazı iş kolları için maliyette önemli bir yer tutar. Bu durumda işverenler, işgücü maliyetini aşağı çekmek için yollar ararlar. İşgücünde esneklik, bu yollardan birisidir; işteki talebe göre, işgücünü artırmak veya azaltmak. Bunu da geçici eleman sağlayan şirketler aracılığı ile yaparlar. Diğer bir uygulama, firmalar sadece esas işleri, öz işleri (Core business) için tam zamanlı eleman çalıştırıp, diğer işleri ise dış alımla, taşeron firmalara yaptırmalarıdır. Yukarıda sözünü ettiğimiz araştırma, işte bu ve benzeri alternatif çalışma biçimlerini göstermektedir
İşgücü pazarının diğer tarafı için, çalışan için de daha farklı bir durum söz konusudur. Bu yaşanan değişimler sonucu, artık bir firmada, tam zamanlı olarak ömür boyu çalışmak devri sona ermektedir. İş güvencesi, artık “vefa” kavramının kaybolması, İstanbul’da bir semt ismi olarak kalması gibi, ortadan silinmektedir.
Sonuç
“Vay, namussuz kapitalistler. Bunu yapamazlar, iş güvencemizi elimizden alamazlar” demenin zamanı geçti. Dünya değişiyor, çalışma koşulları da değişecek. Önemli olan bu değişim karşısında akıllı bir pozisyon almak. Herkesin kendisini bir “serbest meslek erbabı” olarak görmesi gereken bir devirde yaşıyoruz. Ama “Boş gezenin, boş kalfası” olmamak için kişiler kendilerini iyi yetiştirmelidirler. Kişinin kolunda altın bilezik olmalıdır. Kolunuzda altın bileziğiz var mı?