Alışveriş merkezlerinde yeni dönem
AV. DR. UMUT KOLCUOĞLU
Perakende sektörü, 2000’li yıllarda ivme kazanan gelişimi ile Türkiye ekonomisinde önemli bir yer tutuyor. Sektörün cirosunun 2017 yılında 119 milyar Türk Lirası’na ulaşması bekleniyor. Kuşkusuz bu büyümede son 15 yılda sayıları hızla artan alışveriş merkezlerinin (AVM) ciddi bir katkısı var. Bu gelişmelere paralel olarak, AVM’lerin kuruluş ve faaliyetlerine ilişkin olarak 2016 yılı başında Alışveriş Merkezleri Hakkında Yönetmelik yürürlüğe girdi ve bu yönetmelik ile AVM’lerin kuruluşu ve işleyişi gibi hususlarda pek çok yeni düzenlemeye gidildi. Bu düzenlemeler arasında, işyerleri tarafından ödenen ortak gider ve katılım paylarının nasıl hesaplanacağına ilişkin çeşitli düzenlemeler bulunuyor. AVM’lerde yer alan işyerlerinin oldukça yüksek kira bedelleri ödedikleri göz önüne alındığında, bu düzenlemeler kiracılar açısından oldukça önem arz ediyor.
AVM’lerin ortak kullanım alanlarına ilişkin elektrik, su, ısınma, yenileme dışında kalan bakım-onarım, güvenlik ve temizlik gibi dönemsel olarak tekrarlanan ortak giderlerin, yönetmeliğin ekinde belirlenmiş olan katsayılara göre hesaplanarak Türk Lirası üzerinden ödenmesi gerekiyor. Bu düzenleme ile AVM kiracıları ile mağaza sahipleri arasındaki kira sözleşmesinde kiracının yükümlü olduğu ortak gider bedeli ne tutarda belirlenmiş olursa olsun, kiracıların, yönetmelikte yer alan katsayılara uygun tutarda ortak gider ödemesi yapması gerekiyor. Bu düzenlemelere uyulmadığı takdirde idari para cezası uygulanması riski var.
Yönetmelikte yer alan ortak giderlere esas alınan katsayılar, işyeri türü ve işletme alanına göre değişiklik gösteriyor ve daha küçük metrekareli mağazaların ödeyecekleri ortak giderler, daha yüksek katsayılar üzerinden hesaplanıyor. Bu durumda, yönetmelikte belirlenen katsayılar, büyük metrekareli mağazaların ödeyecekleri ortak giderler bakımından lehe sonuç doğururken, küçük ve orta ölçekli mağazalar açısından yürürlükte olan kira sözleşmelerinde belirlenenden daha yüksek tutarlarda ortak gider ödenmesine sebep oluyor. Bu durum, hem kiracı hem de AVM yönetimi aleyhine bir durum teşkil ettiğinden kiracılarının ve yönetimlerin ortak mutabakatıyla yönetmeliğin ortak giderlere ilişkin hükümleri, idari para cezası riskine rağmen birçok alışveriş merkezinde uygulanmıyor.
Yönetmelik ile getirilen başka bir düzenleme ise AVM yönetimleri tarafından kiracılardan talep edilen katılım paylarına ilişkin. Kiracılar, kira sözleşmesi ile ortak giderler dışında kalan ve AVM’nin pazarlanması ve yönetimi gibi faaliyetlere ilişkin olarak AVM yönetimine katılım payı ödemekle yükümlü tutulabiliyor. Yönetmeliğin düzenlemesine göre katılım payı bedeli, kiracı ile mağaza maliki arasında imzalanan kira sözleşmesinde açık olarak düzenlenmiş ise kiracıdan sözleşmede yer alan tutar talep edilebiliyor. Kira sözleşmesinde katılım payı bedeli ödeneceği düzenlenmiş, ancak tutarı belirtilmemişse, katılım payı bedeli de yönetmelikte belirlenmiş olan katsayılara göre hesaplanıyor. Dolayısıyla, kiracıların kira sözleşmelerinin katılım bedeline ilişkin hükümlerini gözden geçirmelerinde fayda var.
AVM’lerin son yıllardaki hızlı gelişimi ve perakende sektöründe hâkim konuma gelmeleri nedeniyle, esnaf ve sanatkâr işletmeleri ile alışveriş merkezleri arasındaki ağır rekabet koşullarının düzenlenmesi adına yönetmelik, AVM’lerde esnaf ve sanatkâr işletmecilerine yer tahsis etme zorunluluğu getiriyor. Bu çerçevede, AVM’lerde esnaf ve sanatkâr işletmecilerine rayiç bedel üzerinden kiraya verilmek üzere, toplam satış alanının en az yüzde beşi oranında; geleneksel, kültürel veya sanatsal değeri olan kaybolmaya yüz tutmuş meslekleri icra edenlere, en fazla rayiç bedelinin dörtte biri tutarında kiraya verilmek üzere, toplam satış alanının en az binde üçü oranında yer tahsis edilmesi gerekiyor. Aksi takdirde, AVM yönetimine, esnaf ve sanatkâr işletmecilerine ayrılması gereken ancak ayrılmayan her bir metrekare için metrekare başına düşen rayiç kira bedeli tutarında idari para cezası kesilebiliyor. Bu düzenleme, yeni açılacak olan AVM’ler için geçerli. Hâlihazırda faal olan alışveriş merkezlerinde ise tahsis edilmesi zorunlu oranlara ulaşılıncaya dek AVM’de boşalan satış alanlarına öncelikle esnaf ve sanatkâr işletmecilerine kiralanması zorunlu. Dolayısıyla bundan sonra, AVM’lerde büyük zincirlerin yanı sıra geleneksel ürünler satan işletmeleri de sıklıkla göreceğiz.
AVM kiracıları, sahipleri ve yöneticilerinin kurmuş oldukları dernekler, yönetmeliğin uygulamadaki dengelerin değerlendirilmeksizin hazırlandığı ve değişiklik gerektiren pek çok hüküm içerdiği görüşünde. Bu doğrultuda, sektörde yönetmeliğin değiştirilmesi için yakın zamanda hukuki yollara başvurulması değerlendiriliyor.