Alınamayan dersler!

Uğur CİVELEK
Uğur CİVELEK ARKA PLAN [email protected]

Döviz piyasalarındaki hareketlere bakarak, kurlar yükseldiğinde net sermaye çıkışı yaşandığını ve gerilediğinde ise tam aksine giriş olduğunu düşünebilirsiniz. Veya yaşanan hareketlerden şüpheye düşüp kafanız karıştığında danıştığınız kişiler benzer bir yorumla sizi yanıtlayacaktır. Bu tür bakış açısı artık doğru değildir ve gerçeği yansıtmamaktadır. Daha açık bir şekilde ifade etmek gerekir ise net sermaye çıkışının yaşandığı bir dönemde kurlar, geriliyor, veya tam aksi durumda yükseliyor olabilir. Döviz kuru ekonomi kitaplarının söylediği gibi fiili arz ve talep tarafından belirlenmiyor; veya olması gerekenin gölgesi sayılabilecek gerçekçi beklentilerde olumsuzluk nedeniyle devre dışı tutuluyor. Bu durumda sormak gerekiyor döviz kurunu hangi dinamikler etkiliyor ve yaratacağı olası sonuçlar neler olabilir?

Açıklamaya başlamadan önce yukarıdaki soruyu yanıtlayalım: Döviz kurunu görece güçlü ve organize olanların ihtiyaç ve çıkarları belirliyor, etkinlik katledildiği için sorunlar hızla ağırlaşıyor ve sistemik risk büyürken belirsizlik tırmanıyor, kredi krizlerinin altyapısı genişliyor.

Son bir yıl içinde döviz piyasalarında yaşanan eğilimlerde fiili arz talep dengesi değil, sermaye piyasalarındaki genel eğilim belirleyici oluyor. Sermaye piyasaları yükseliyor ise menkul yanı sıra gayrimenkul değerlerinin de artacağı, net yabancı sermaye girişi yaşanacağı varsayılıyor; varsayıma dayalı beklentiler döviz kurunun dalgalanması üzerinde belirleyici oluyor. Örneğin küresel düzeyde hisse senedi endekslerinin ortalama yüzde 2 yükseldiği bir günde ülkemizdeki döviz talebi artsa bile kurlar gerileyebilir; tersine sermaye piyasaları sert bir şekilde geriler iken net sermaye girişi olsa bile kurlar yükselebilir. Sermaye piyasalarının küresel düzeyde aynı yönde ve benzer oranda hareket etmesi ve diğer piyasaların buna göre yönlendirilmesi şeklindeki beklentiye dayalı temel işleyiş sorunları ağırlaştırıp, krizleri kronikleştiriyor. Belli ki son krizden gerekli dersler alınmamış!..

Küresel piyasalar arası etkileşim nedeniyle kredi krizlerine yapılan müdahaleler büyük dengesizliklerin sebebi olabiliyor. Kredi krizini aşmak için varlık değerlerindeki kayıplar geri alınmaya ve bilançolardaki tahribatı onarmak gerekiyor; bunun için para ve maliye politikası ne kadar gerekli ise o kadar gevşetiliyor. Bu kez gelir dağılımı ve rekabet gücü sorunlarının da etkisi ile arzı arttırılamayan ürün fiyatları da artıyor; talebi canlandırmak ve bilançoları düzeltmek için yapılanlar orta vadede tam aksi sonuçlar üretecek gelişmeleri tetikliyor. Bu yapı Türkiye ekonomisini, küresel gelişmelerden en olumsuz etkilenecek ülkeler listesinde tutuyor. Zira hem net yabancı sermaye girişine bağımlıyız hem de zorunlu ihtiyaç ve temel girdiler konusunda ithalatçıyız; hal böyle olunca küresel düzeyde sermaye piyasaları yükselirken Türkiyede'kinin pek yükselmemesi gerekiyor zira belirsizlik artışının hesaba katılması gerekiyor. Eğre bu yapılmaz ise sermaye piyasaları yükselir, Türk Lirası aşırı değerlenir, tehlikenin farkına varmayanlar para kazanmak uğruna her türlü aşırılığı zorlayabilir; fakat sonra ortaya çıkan hesabı ödemesi kolay olmaz. Bu aşamada sormak gerekiyor; nazik durumumuz nedeniyle daha hesaplı ve tedbirli olabilse idik ekonomide yaşanan daralma ve tahribat bu boyutlara ulaşır mıydı? Kayıpları gittiği şekilde geri almak adına gözü karartmak, sermaye ve döviz piyasalarında gerçeğin gölgesi bile olamayan yapay beklentilerle sorunları ağırlaştırmak gibi yaklaşımların olası sonucunun ne olacağı belli!..

Dışarıda sermaye piyasaları yükseliyor diye bizim ki de şişirilir döviz kuru geriletilir ve artan ithal enflasyon baskısı geçiştirilir; işsizliğin artmasına, sorunlu kredi hacminin büyümesine kayıtsız kalınır, kullanılabilir döviz rezervlerindeki erimeyi gizlemek için yapılan işlemler sayesinde durum görüntüye uygun hale getirilir... Ya sonra, geniş kesimlerin büyüyen öfkesi ve yaratacağı istikrarsızlık dalgası önemli değil mi?

Değişmesi gereken zihniyet değişmediği sürece her şey daha olumsuza gidecek!..

Yazara Ait Diğer Yazılar Tüm Yazılar