Alacak ve borç notlarının gümrük etkisi

Ticari hayat hızlı gelişiyor. Kanun ve yönetmeliklerde düzenlenmemiş veya yorumlanması gereken konular çoğalıyor. Düzenlemeler arkasından geliyor. Son yılarda gümrük idaresi alacak/borç notu (creditnote-debitnote) üzerinde de duruyor.

Alacak/borç notu (Creditnote-debitnote) son yıllarda başta maliye ve gümrük idareleri olmak üzere devlet kurumlarının giderek artan oranda karşılaştığı belgelerdendir. Buna karşın, bahsedilen not'lar hakkında yayınlanmış, taşra idarelerinin uygulamalarına ışık tutabilecek ve ve yükümlülere yol gösterebilecek bir mevzuat düzenlemesi yoktur. Bunun sonucu olarak da taşra idarelerince farklı uygulamalar yapılabiliyor.

Creditnote-debitnote (alacak-borç notu) nedir niçin düzenleniyor?

Uluslararası ticaret yapan şirketlerce ticarette öngörülmeyecek şekilde ortaya çıkan maliyete ilişkin unsurları karşılıklı olarak dengelemek amacıyla kullanılan belgelerdir. Bu notlar satıcının, satış faturasında yaptığı hataları veya öngörülmeyen durumları düzeltmek için kullandığı bir araç olup, ticari, lojistik, teknik talepler, fiyat düzeltmeleri, komisyon ve indirim gibi nedenlerle satıcı tarafından alıcıya yönelik düzenlenir.

Burada, alacak/borç notu konusuna detaylı olarak girmeden önce söz konusu notların ülkemiz mevzuatına göre kabul edilir bir belge olup olması gerektiği konusunda gerek Vergi Usul Kanunu'nda gerekse gümrük mevzuatında bir hüküm yer almıyor.

Ancak, ticari hayatta söz konusu belgeler çok sık kullanılmaya başlanmış olup anılan belgeler, gerek vergiye tabi kazancın belirlenmesinde önemli gider ve gelir kalemleri yaratmaya gerekse de gümrük vergilerinin hesaplanmasında matrah artırıcı unsur olarak kabul edilmeye başlanmıştır. Lâkin, bu işlevine karşın alacak/borç notu ile ilgili Maliye Bakanlığı'nca yapılmış birincil bir düzenleme bulunmamakta olup, konu hakkında Gelir İdaresi Başkanlığı Mükellef Hizmetleri Grup Müdürlüğü'nün 12.05.2009 tarihli 15773 sayılı yol gösterici bir özelgesi bulunmaktadır.

Söz konusu özelgede yer alan açıklamalar diğer işlemlere uygulanamamakla birlikte, alacak/borç notlarının 'tevsik edici belge' olarak kabul edilebileceğini göstermesi açısından bir yorum olarak dikkate alınması gerekiyor.

Alacak notu (creditnote): Creditnot'lar hem ithalatta hem de ihracatta söz konusu olabiliyor. Satıcı tarafından alıcıya yönelik olarak; satılan eşya veya hizmetin istenilen kalite standartlarına uygun olmaması sonucu ortaya çıkan ve reklamasyon olarak nitelendirilen indirimler, fiyat farklılıkları, birim fiyatın yüksek gösterimi, eksik sevkıyat gibi sebeplerle düzenlenebiliyor. En önemli özelliği, alıcının satıcıdan alacaklı olduğunu (borcun azalması) göstermesi ve bunun satıcı tarafından beyan ve kabul edilmiş olmasıdır. Alıcı tarafından fatura düzenlenmesi de mümkün iken, uygulamada daha çok satıcı tarafından alacak notu (creditnote) düzenlenebiliyor.

İhracat işlemleri esnasında da alacak notu (creditnote) uygulamalarına rastlanabiliyor. Ülkemizde yerleşik bir şirket ihraç ettiği malın fiyatını alıcı firmanın talebi doğrultusunda herhangi bir nedenle indirdiği veya düzelttiği durumlarda, karşı tarafın bir fatura kesmesi gerekir. Ancak, karşı firmanın herhangi bir nedenle borç notu (debitnote) düzenleyemediği durumlarda, ülkemizdeki satıcı firma alacak notu (creditnote) düzenleyebiliyor.

Alacak notlarının (creditnote) kullanımı dikkate alındığında, satıcının yapmış olduğu bir çeşit indirim olarak algılanabiliyor. Bu yönüyle iskonto kavramı ile yakınlığı olmakla birlikte, alacak notu daha geniş işlevselliği olan bir kavramdır. Mevzuatımızda iskontolar konusu 2001/38 sayılı Gümrükler Genel Müdürlüğü Genelgesi ile düzenlenmiş ve burada şartları var ise peşin ödeme ve miktar iskontolarının kabul edileceği belirtilmiştir.

Ticari hayatta satıcının alıcıya yapacağı indirimler için; iskonto miktar ve değerinin gösterildiği faturalar ile karşılaşıldığı gibi faturalarda indirim tutarlarının gösterilmeyerek, belirli bir zaman diliminde uygulanması gereken indirimlerin birleştirilip alacak notu ile satıcıya bildirilmesine de rastlanılmaktadır. Ancak alacak notlarına (cereditnote) konu indirimler, 2001/38 sayılı genelgede belirtilen peşin ödeme iskontosu veya miktar iskontosu koşullarını taşımadığı için, gümrük vergilerinde indirim yapılmaması gerekiyor.

Borç notu (debitnote): Alıcının ithal etmiş olduğu eşyaya ilişkin olarak ödenmesi gereken ek bir yükümlülüğünün bulunduğunu gösterir. İthalatçı firmanın yurt dışına olan borcunu artıran ilave bir faturadır.

Netice olarak uygulamada;

- Borç notlarının (debitnote) ilgili oldukları ithalatlara konu eşyanın gümrük ve katma değer vergisini artırıcı bir etki yaptığı,

- Alacak notlarının (creditnote) ilgili oldukları ithalatlara konu eşyanın gümrük ve katma değer vergisini Gümrük Yönetmeliğinin 53'üncü maddesindeki 'İstisnai Kıymetle Beyana' ilişkin şartların mevcudiyeti halinde azaltıcı bir etki yaptığı, diğer durumlarda ise detaylı bir araştırmadan sonra bu belgelerle ilgili taleplerin değerlendirilmesi gerektiği,

- Borç notlarında kayıtlı tutarın, Gümrük Yönetmeliği'nin 53/5'inci fıkrasında belirtilen süreler içerisinde ödenmemesi durumunda KKDF tahsilatına konu edilmesi gerektiği,

- Buna karşın alacak notlarının aynı firmadan gerçekleştirilecek sonraki tarihli ithalatlarda satıcı firmaya yapılmış peşin ödemenin tevsiki amacıyla kullanılmaması gerektiği,

Şeklindeki görüşler doğrultusunda işlem yapıldığı biliniyor.

Dış ticaret faaliyetinde bulunan şirketlerin ve özellikle de bankaların bu konularda neler yaşandığını bilmelerinde özellikle gümrük mevzuatı açısından yarar olduğu görülüyor.

Esasen; bu konuda gerek Maliye Bakanlığının gerekse de Gümrük ve Ticaret Bakanlığı'nca düzenlemeler yapılması ihtiyacı da ortada bulunuyor.