Aileler gıdadan kıstı kiraya ödedi

Kiraların aşırı yüksel­diği 2023 yılında aile­lerin tüketim harca­maları içindeki paya göre “ko­nut ve kira” birinci; akaryakıt fiyatlarındaki hızlı yükselişe bağlı olarak da ulaşım gider­leri ikinci sıraya yükselirken, önceki dönemlerde hep en bü­yük paya sahip olan gıda ise üçüncü sıraya kaydı.

Türkiye İstatistik Kuru­mu’nun (TÜİK) ülke genelin­de 10 bin 688 örnek ailede ger­çekleştirdiği Hane halkı Bütçe Araştırması’nın 2023 yılı so­nuçları, reel ekonomik koşulla­rın etkisiyle hane halkı harca­maları ile gelirleri arasındaki dengede bozulma işareti ver­di. Ailelerin tüketim harcama­larının kompozisyonu geçen yıl hem gelir grupları arasında hem de harcama alanlarına gö­re radikal biçimde değişti.

Yeni sıralama: Kira, ulaşım, gıda

TÜİK’in açıkladığı verile­re göre geçen yıl Türkiye gene­linde hane halklarının tüke­tim amaçlı yaptığı harcama­lar içinde en yüksek payı yüzde 23,9 ile konut ve kira aldı. Bu harcama grubunun toplamda­ki payı önceki yıla göre 1,5 pu­an arttı. Toplam tüketim har­camalarındaki payı 0,5 puan artarak yüzde 21,9’a yükselen ulaştırma harcamaları ikinci, payı 2,3 puanlık düşüşle yüzde 22,9’dan yüzde 20,6’ya gerile­yen gıda ve alkolsüz içecek har­camaları üçüncü sırayı aldı.

Buna göre ülke genelinde hane halklarının toplam tü­ketim giderlerinin üçte ikisi­ni kira, ulaşım ve gıda olmak üzere üç alana yapılan harca­ma oluşturmaya devam etti, ancak sıralama değişti.

Eğitim ve sağlığın payı çok düşük

Toplam hane halkı tüke­tim harcamaları içinde mo­bilya, ev aletleri ve ev bakım hizmetlerinin 2022’de yüz­de 6,4 olan payı 2023’te yüzde 6,5’e, lokanta ve otellerin payı yüzde 5,8’den yüzde 5,9’a, gi­yim ve ayakkabının payı yüz­de 4,9’dan yüzde 5,4’e, bilgi ve iletişimin payı yüzde 3,8’den yüzde 3,9’a, sigorta ve finan­sal hizmetlerin payı yüzde 0,6’dan yüzde 0,8’e çıktı. Bu­na karşılık alkollü içecekler ve tütün ürünlerinin toplam tüketim harcamasındaki payı yüzde 3,2’den yüzde 2,8’e, eği­timin payı yüzde 1,4’ten yüzde 1’e, kişisel bakım sosyal koru­ma ve çeşitli mal ve hizmet­lerin payı yüzde 3,3’ten yüzde 3,2’ye geriledi. Toplam tüke­tim harcaması içinde sağlığın yüzde 2,2, eğlence, spor ve kültürün yüzde 1,9 olan pay­ları ise değişmedi. Buna göre sigorta ve finansal hizmetler, eğitim, eğlence, spor ve kültür ve sağlık, toplam tüketimde en düşük payları alan harcama alanları olmaya devam etti.

Hanelerin tüketim harcama­larını karşılaştırılabilir hale getirmek amacıyla hane halkı büyüklüğü ve kompozisyonu­nu dikkate alarak eşdeğer fert başına tüketim harcaması he­saplayan TÜİK, aylık ortalama tüketim harcamasını hane hal­kı başına 24 bin 383 TL ve eş­değer fert başına harcamayı 12 bin 521 TL olarak tahmin etti.

Tüketimde zengin-yoksul makası açıldı

Toplam tüketim harcama­sındaki payına göre en alt ve en üst gelir grupları arasındaki makas biraz daha açıldı. Türki­ye’de toplam tüketim harcama­ları içinde nüfusun en yoksul yüzde 20’lik kesiminin 2022’de yüzde 6 olan payı 2023’te yüz­de 5,6’ya gerilerken, en üst ge­lir grubunu oluşturan yüz­de 20’lik kesimin payı yüzde 47,4’ten yüzde 48,1’e yükseldi.

Gelire göre ikici yüzde 20’lik grubu oluşturan alt-orta kesi­min payı yüzde 10,7’den yüz­de 10,2’ye gerilerken, üçüncü yüzde 20’yi oluşturan orta gru­bun yüzde 14,8’lik payı değiş­medi, dördüncü yüzde 20 olan orta-üst kesimin payı yüzde 21,2’den yüzde 21,3’e yükseldi.

En üsttekiler eğleniyor

2023 yılındaki toplam gı­da harcamalarında en yok­sul kesimin payı yüzde 10,6, en varlıklı kesimin payı yüzde 29,2 düzeyinde gerçekleşti. Bu denge alkollü içecek ve si­garada yüzde 7’ye yüzde 31,2, giyimde yüzde 3,7’ye yüzde 47,6, konut ve kirada yüzde 8’e yüzde 33,6, ev eşyasında yüzde 3’e yüzde 53,8, sağlıkta yüzde 3,1’e yüzde 55,5, ulaş­tırmada yüzde 1,2’ye yüzde 77,8, kültür ve eğlencede yüz­de 2’ye yüzde 60,7, eğitimde yüzde 0,3’e yüzde 66,8 oldu.

Buna göre Türkiye’de ulaş­tırma harcamalarının dörtte üçünü, eğitim alanındaki top­lam harcamaların yaklaşık üçte ikisini, sağlık ile ev eşyası har­camalarının yarıdan fazlasını, giyim harcamalarının yakla­şık yarısını nüfusun en varlıklı yüzde 20’lik kesimi yapıyor.

En alttakiler gıdaya daha fazla harcıyor

2023 verilerine göre en alt gelir düzeyindeki yüzde 20’lik kesim toplam tüketim harcamasının yüzde 23,9’la en büyük bölümünü konut ve kiraya, en üst yüzde 20’lik kesim ise yüzde 28,3’le ulaş­tırmaya yaptı. Ulaştırma gi­derleri en alt kesimin toplam harcamasında yüzde 21,9’la, konut ve kira ise en üst kesi­min harcamalarında yüzde 21’le ikinci büyük paya sahip oldu. Her iki kesimde de gı­da, harcamalarda üçüncü bü­yük payı aldı. En alttaki yüzde 20’nin toplam tüketim harca­masında gıdanın payı yüzde 20,6 olurken, en üst dilimde bu oran yüzde 14,5’te kaldı.

Ülkedeki toplam eğitim harcamasının yüzde 66,8’ini yapan en üst gelir grubunun toplam tüketim harcaması içinde bu alanın payı sadece yüzde 1,7 oldu. Toplam sağlık harcamalarının yüzde 55,5’ini yapan bu dilimdekilerin tüke­tim harcamasında bu alanın payı da yüzde 2,3. En üst gelir grubu toplam eğlence kültür harcamalarının yüzde 66,7’si­ni gerçekleştirirken, söz ko­nusu harcamalar bu kesimin toplam tüketim harcamaları­nın yüzde 2,5’ini oluşturdu.

Gelir kaynağına göre harcama kalıpları değişti

Temel gelir kaynağı maaş, ücret, yevmiye olan ailelerin tüketim harcamaları içinde ulaştırmanın payı 2022’den 2023’e yüzde 22,7’den yüzde 22,8’e, konut ve kiranın payı yüzde 20,8’den yüzde 22,2’ye yükselirken, gıdanın payı yüz­de 21,1’den yüzde 18,9’a düştü.

Müteşebbis geliri olan ha­ne halklarının tüketim harca­ması içinde ulaştırmanın pa­yı yüzde 27,3 olarak değişme­di, konut ve kiranın payı yüzde 18,5’ten yüzde 19,7’ye yükse­lirken, gıdanın payı yüzde 23’ten yüzde 19,5’e geriledi.

Emekli ailelerin tüketim harcamaları içinde ulaştırma­nın payı yüzde 15,9’dan yüzde 14,4’e gerilerken, konut ve ki­ranın payı yüzde 28,6’dan yüz­de 31,9’a, gıdanın payı da yüzde 28,2’den yüzde 28,4’e yükseldi.