Açık mektup
Merkez Bankaları yöntem ve araç ne olursa olsun genel olarak fiyat istikrarını sağlamaya çalışıyor. Bizde de öyle. Enflasyon hedefleri siyasi otorite ile birlikte 3 yıllık dönemler halinde belirleniyor. Enflasyon hedefi olarak tüketici fiyat endeksinin yıl sonundaki değişim oranı baz alınıyor.
Enflasyon hedefinin 2 puan üstü ve altı, ‘belirsizlik aralığı’ olarak tanımlanıyor. Yıl sonu enflasyonunun belirsizlik aralığı dışında olması durumunda Merkez Bankası hesap verme yükümlülüğü nedeniyle hükümete ‘açık’ bir mektup yazıyor. Örneğin Ocak 2023’te de Merkez Bankası hedef tutmadığı için bir mektup yazdı.
Bu mektupta fiyat istikrarını kalıcı şekilde tesis etme hedefi doğrultusunda geliştirilen Liralaşma Stratejisi’nin kararlılıkla uygulanmaya devam edileceği, Türkiye Ekonomi Modeli çerçevesinde oluşturulan yüksek eşgüdümün desteğiyle tüketici fiyatlar yıllık artış oranının Enflasyon Raporu öngörüleriyle uyumlu düzeye gerilemesinin sağlanacağı bildirildi.
Bu mektuplar, somut olarak görülen bir ‘ödül’, bir ‘ceza’ ya yol açmasa da yasa ile fiyat istikrarı için görevlendirilen Merkez Bankası’nın şeffaflık ve hesap verebilirliği ile enflasyonla mücadelede işin içine geniş kesimleri katabilmesi adına önemli bulunuyor. Enflasyon hedeflemesi rejimi çerçevesinde hedef değişken olarak 12 aylık değişimle hesaplanan TÜFE yıl sonu enflasyon oranları esas alınırken, bu hedefler hükümetle birlikte nokta hedef olarak belirleniyor.
Günümüzde gelişmiş ülkelere göre daha yüksek bir enflasyon oranı hedefleniyor. Merkez Bankası bunun nedenlerini; Türkiye’de son yıllarda yaşanan yapısal dönüşüm, geçmişte yüksek enflasyonla yaşamanın getirdiği katılıklar, kalite artışından kaynaklanan ölçüm taraflığı ve Avrupa Birliği’ne uyum süreci olarak açıklıyor.
Peki yakın geçmişte ne hedeflemiştik, gerçekleşme ne oldu? 2002 yılı ve sonrasında hedeflenen ve reel olarak gerçekleşen enflasyon oranlarına baktığımızda nasıl bir sonuç ile karşılaşıyoruz? 2023’ü dikkate almayacak olursak 21 yıllık sürede yıl başı itibariyle açıklanan hedefleri ancak 2002, 2003, 2004, 2005, 2009 ve 2010 yıllarında 6 kez tutturabilmişiz..
2002’de yüzde 35 hedeflenmiş, yüzde 29,7 gerçekleşmiş, 2003’te yüzde 20 hedeflenmiş, yüzde 18,4 olmuş, 2004’te yüzde 12 hedeflenmiş, yüzde 9,3 olmuş, 2005’te yüzde 8 hedeflenmiş, yüzde 7,7 olmuş, 2009’da yüzde 7,5 hedeflenmiş yüzde 6,5 olmuş, 2010’da yüzde 6,5 hedeflenmiş, yüzde 6,4 olmuş. Dikkat edilirse enflasyonla mücadelede başarılı olan bu yıllarda hedefle gerçekleşme arasındaki fark yıllar geçtikçe rakamsal olarak azalmış.
Yine de doğal olarak bu yıllarda ‘açık mektup’a ihtiyaç kalmamış. 2002 sonrasında 6 kez enflasyonla mücadelede hedefin altında bir performans tutturarak başarılı olunmuş. Ancak 15 kez hedefi tutturamamışız. Hedefle gerçekleşme arasındaki puan farkının 2’nin altında kaldığı 2012 yılında da ‘açık mektup’a gerek olmamalı.
2014, 2015 ve 2016 yıllarında 3 küsur puanlık sapmalar var. Bunlar açık mektup gerekmesine karşın bizim gibi uzun yıllar yüksek ve kronik enflasyon altında yaşamışlar için çok da önemli olmadığı şeklinde değerlendirilebilecek sapmalar, 2006, 2007, 2008 ve 2011’de 4 küsurdan 6 küsur puana kadar değişen sapmalar var. Ancak özellikle son yıllarda iş daha da ciddileşiyor gibi görünüyor.
Çünkü 2017’de 6,92 olan sapma 2018’de çift haneye çıkarak 15,30 puan oluyor. 2019’da 6,84’e düşmesine karşın 2020’detekrar yükselişe geçerek 9,60’a çıkıyor. Sonra yükseliş tekrar iki haneye çıkarak sapma 31,08 olarak gerçekleşiyor.
2022’de ise rekor geliyor; hedefle gerçekleşme arasındaki sapma 59,27 puan. 2023, ‘açık mektup’ yazdırır mı? Zamanla netleşecek! Ancak o noktaya gelene kadar ‘açık mektup’a gerek kalmayacağına tüm ekonomik aktörlerin inanması zorunlu. Çünkü enflasyonla mücadelede başarı için beklenti yönetimi, topyekûn inanç ve pozisyon almak şart.