Açık küçülüyor ama kapatmakta zorlanıyoruz

Cari açık 2015 yılında 32 milyar dolar oldu. 2014 yılında 43 milyar dolardı. 

2015 yılında cari açık, bir yıl önceye göre 11.4 milyar küçüldü. Ama 2015 yılında açığın küçülmesinde ana etken enerji faturasının 15.5 milyar dolar ucuzlaması. Enerji faturamız ucuzladı. Gene de enerjiye 33.3 milyar dolar ödüyoruz. 

Cari açık nasıl küçülüyor? Ekonomideki iyileşmeden mi, yoksa ekonominin yavaşlamasından mı, yoksa enerji fiyatlarının ucuzlamasından mı? TCMB’nın yayınladığı ödemeler bilançosu rakamları ekonomide döviz gelir giderlerini açıklıkla sergiler. 

Ne var ki, TCMB, ödemeler bilançosu rakamlarının yayınlanma düzenini değiştirdi. Çok az kimse, rakamları ayıklayabiliyor. 

TCMB verilerini en iyi izleyen DÜNYA Yazarı Alaattin Aktaş’tır. 

Ben Alaattin Aktaş’ın rakamları değerlemesine dayalı olarak neyin ne olduğunu anlamaya çalışırım.

Ne var ki, Alaattin Aktaş da geçen Cuma cari açığı değerleme tablosunu değiştirdi. 

Onun için iş başa düştü. Hafta sonu TCMB verilerini anlaşılabilir hale getirmek istedim. 

1) Açık nasıl küçülüyor

Carı açık, normal olarak, ihracat artınca, ithal edilen mallar içeride üretilince küçülür. İhracat maalesef artmıyor. İthalat küçülüyor ama, ithal edilen malları içeride üretmeye başladığımızdan küçülmüyor, (1) Yavaşlayan ekonomide yatırım malı, ham madde talebi gerilediği için, (2) Daha da önemlisi petrol ucuzladığı için cari açık küçülüyor. 

Dışarıdan bakanlar bu sorularla pek ilgilenmiyorlar. Cari açığın milli gelire göre büyüklüğüne bakıyorlar. Cari açığımız 2014 yılında Milli Gelirin % 5.5’u idi… 2015 Yılında yüzde 4.4’ü oldu… Sadece bu orana bakılır ise, ekonomide iyileşme var. Sadece bu orana bakıldığında; “(1) İhracat artmıyor. (2) İthal edilen mallar içeride üretilmeye başlanamadı. (3) Ekonomi küçüldüğü için ithalat talebi daraldı. (4) Petrol fiyatları ucuzlayınca cari açık küçüldü” gibi değerlemeler gündeme gelemiyor. 

2) Gelir kalemlerindekinden çok harcama kalemlerindeki küçülme 

Cari açığı büyülten küçülten öncelikle dış ticaret açığının büyüklüğüdür. 2015 Yılında; (1) İhracat geliri azaldı. İhracat gelirine katkı yapan bavul ticareti gelirinde 3 milyar dolar azalma var. (2) Aynı şekilde seyahat (turizm) gelirleri 3 milyar dolar azaldı. Taşımacılık geliri 5.9 milyar dolar oldu. Buna karşılık Yurt Dışı Müteahhitlik Hizmetleri geliri 1 milyar dolardan 300 milyon dolarlara geriledi. 2014 yılında altın ticareti 3.8 milyar dolar açık vermişti. Bu yıl 3.9 milyar dolar fazla verdi. 

Gelir giderdeki bu hareketi izlemezsek, cari açığın oluşumunu anlayamayız. 

Çarpıcı olan, ithalatta enerji ithalatının olumlu tesiri ve de altın ticaretinde döviz çıkışı yerine döviz girişinin olumlu tesiridir. 

3) Açık küçüldükçe kapamak zorlaşıyor

Cari açık küçülüyor ama, cari açığı (döviz açığını) kapatmak için normal kanallardan döviz girişi durdu. 

Normal kanallardan ülkeye döviz, (1) Doğrudan yatırım, (2) Portföy yatırımı, (3) Döviz kredisi olarak girer. 

2015 Yılında “Sermaye Haraketleri” ile: 

- Doğrudan yatırım girişi 11,4 milyar dolar oldu 

- Portföy yatırımlarında yabancıların hisse senedi ve DİBS yatırımlarından 9,4 milyar dolar çıkış oldu. Yurtiçi yerleşikler yurtdışında net 6 milyar dolar varlık edindi. Böylece net olarak portföy yatırımlarında 15,4 milyar dolarlık çıkış gerçekleşti. 

- Döviz kredileriyle cari açığın 14.6 milyar dolarlık bölümü finanse edilebildi. 

- Sermeye hareketleri ile net döviz girişi 10.7 milyar oldu. 

4) “Nereden Geldiği Belli Olmayan Döviz” bile açığı kapatamadı 

Açık 32.2 Milyar dolar. Sermaye Hareketleri ile Finans Hesabı ile ülkeye giren döviz 10.7 milyar dolar. 

• Kalıyor geriye 21.4 milyar dolar açık. 

• Nereden geldiği belli olmayan döviz girişi 9.6 milyar dolar da açığı kapatamadı. 

• Geriye 11.8 milyar dolar açık kaldı. 

• Kalan açık da rezervler kullanılarak kapatıldı. Görülüyor ki 2015 yılında normal kanallardan gelen döviz cari açığın üçte birini bile karşılayamayacak ölçüde oldu. 

5) Finans Hesabı –Sermaye Hareketi ile giren çıkan döviz 

Cari açığın nasıl kapatılması ile ilgili değerlemelerde net döviz hareketi tartışılır. 

Halbuki net döviz giriş ve çıkışının arkasındaki rakamlar da önemlidir: 

(1) -Doğrudan yatırım net girişi 11.4 milyar dolar. Ama bunun gerisinde yabancıların ülkeye getirdikleri 16.5 dolara karşılık Türklerin dışarıdaki 5.1 milyar dolarlık yatırım çıkışı var. 

• Yabancıların 16.5 milyar dolarlık doğrudan yatırımlarının 4.1 milyar doları gayrimenkul yatırımı. 

• Gayrimenkul yatırımı dışarıda tutulduğunda görülüyor ki, doğrudan

Yatırım girişi 12.4 milyar dolar.  Türklerin dışarıdaki 5.1 milyar dolarlık yatırımı düşülünce net (gayrimenkul dışı) doğrudan yatırım 7.3 milyar dolara geriliyor. 

(2) Portföy yatırımlarında içeriden dışarıya 9.3 milyar dolar çıkış olurken, içeriden dışarıya yapılan 6.0 milyar dolarlık portföy yatırımı da eklendiğinde net çıkış 15.4 milyar dolara ulaşıyor. 

(3) Kredi-Mevduat hareketi tek kalemde net olarak izlenince giriş ve çıkışlar sergilenemiyor. 

• 2015 Yılında mevduat hesaplarından yurt dışına 2.1 milyar dolar döviz çıkışı gerçekleşti. 

• Kredilerde ise 16.7 milyar döviz girişi gerçekleşti. 6)Nereden geldiği belli olmayan döviz nereden geliyor? 

6) Nereden geldiği belli olmayan döviz nereden geliyor?

Nereden geldiği belli olmayan dövizin, “Döviz gelir gider kalemlerindeki kaymalardan, hatalardan kaynaklandığı, yıl içinde dalgalanma gösterdiği, yıl sonlarında kapatılabildiği” söylenir. Ne var ki, 2015 yılında nereden geldiği belli olmayan döviz 10 milyar dolara ulaştı. Bu büyüklükte paranın finans sistemine girmeden (açık anlatımla kayıt dışı) dolanımda olması ekonomideki hesapların sağlıklı olmasını önler. Türkiye’nin çevresindeki ülkelerde Suriye’de Irak’ta savaş var. Türkiye sığınmacıların ülkesi haline geldi. Gelip geçenler, kalıcı sığınmacılar döviz getiriyor olmalı… Doğu Anadolu’daki terörist eylemlerin finansmanı için ülkeye döviz girişi olmalı… Her şeye rağmen yılda 10 milyar dolar kayıt dışı döviz girişi çok, hem de çok önemli.