AB’de kişi başı 276 Türkiye’de 45 Euro

Merkezi yönetim büt­çesinden araştırma ve geliştirme (Ar-Ge) faaliyetlerine yapılan fonlama son yıllarda kısmen artmak­la birlikte, Avrupa ülkelerinin hala çok altında bulunuyor. Ge­çen yıl AB ülkeleri ortalamasın­da merkezi yönetim bütçesin­den Ar-Ge’ye yapılan kişi başı­na harcama 275,6 euro olurken, Türkiye’de 45 euro’da kaldı.

Türkiye İstatistik Kuru­mu (TÜİK), 2008-2023 döne­minde merkezi yönetim büt­çesinden yapılan harcama ve 2024’te ayrılan ödenek mik­tarına ilişkin verileri açıkladı. Merkezi yönetim bütçesi ve­rileri kullanılarak yapılan he­saplamalara göre; 2023 yılın­da Ar-Ge faaliyetleri için ger­çekleştirilen toplam harcama, önceki yıla göre yüzde 83,4’lük cari artışla 98 milyar 737 mil­yon TL’ye ulaştı. 2023 yılında tüketici fiyatları (TÜFE) ba­zında yüzde 64,77 olan enflas­yondan arındırıldığında Ar- Ge harcamalarının reel olarak yüzde 11,3 arttığı belirlendi.

Ancak merkezi yönetim büt­çesinin toplam giderlerinde­ki büyümenin daha hızlı olma­sı nedeniyle 2023’te yapılan Ar-Ge harcamalarının bütçe­deki payı geriledi. Ar-Ge’nin 2022’de yüzde 1,66 olan merke­zi yönetim bütçesinden aldığı pay 2023’te yüzde 1,38’e indi.

2023’te Ar-Ge harcamala­rının cari fiyatlarla 26 trilyon 276,3 milyar TL olan Gayrisafi Yurt İçi Hasıla’ya (GSYH) oranı ise yüzde 0,38 oldu. Ar-Ge har­camalarının 2008’de yüzde 0,27 düzeyinde bulunan GSYH’ye oranı, 2019’da yüzde 0,45’le en yüksek düzeyi görmüş, 2022’de ise yüzde 0,36’ya gerilemişti.

En büyük pay üniversitelere

Ar-Ge için merkezi yönetim bütçesinden yapılan harcama­lar sosyoekonomik hedeflere göre sınıflandırıldığında 2023 yılında en fazla Ar-Ge fonlama­sı 69 milyar 924,3 milyon lira ve yüzde 70,8 payla, genel bilgi gelişimi için üniversitelere ya­pıldı.

Bunu; 5 milyar 731,7 mil­yon lira (yüzde 5,8) ile endüstri­yel üretim ve teknoloji, 5 milyar 420,8 milyon lira (yüzde 5,5) ile genel bilgi gelişimi (diğer kay­naklardan finanse edilen), 4 milyar 458,1 milyon lira (yüz­de 4,5) ile savunma ve 3 milyar 850,1 milyar TL (yüzde 3,9) ile tarım izledi. 2023 yılında ger­çekleştirilen toplam Ar-Ge har­camasının toplamda 89 milyar 385,1 milyon lira ile yüzde 90,5’i bu beş alana gerçekleştirildi.

16 yılda 303,4 milyar TL

TÜİK veri setinden yapılan hesaplamaya göre, 2008-2023 dönemini kapsayan 16 yılda merkezi yönetim bütçesinden Ar-Ge’ye yapılan toplam har­cama 303 milyar 447,5 milyon liraya ulaştı. Bunun 190 mil­yar 992,6 milyon lira ile yüzde 62,9’luk bölümünü, genel bil­gi gelişimi için üniversitele­re yapılan fonlama oluşturdu.

Bu dönemdeki toplam Ar-Ge harcamalarından savunma 31 milyar 71,6 milyon lira ile yüz­de 10,2, endüstriyel üretim ve teknoloji 22 milyar 39,9 mil­yon lira ile yüzde 7,3, genel bil­gi gelişimi 16 milyar 646,5 mil­yon lira ile yüzde 5,4 ve eğitim 9 milyar 646,5 milyon lira ile yüzde 3,2 pay aldı. Anılan dö­nemde beş alana yapılan Ar-Ge harcaması 270 milyar 43 mil­yon lira ile toplam harcamanın yüzde 89’unu oluşturdu. 2008- 2023 döneminde merkezi yö­netim bütçesinden yapılan top­lam Ar-Ge harcaması, aynı dö­nemdeki toplam GSYH’nin ise yüzde 0,38’ini oluşturdu.

Bütçe başlangıç ödenekleri esas alınarak hesaplanan tah­mini sonuçlara göre; 2024 yılı merkezi yönetim bütçesinden Ar-Ge faaliyetleri için 174 mil­yar 627 milyon TL tahsis edil­di. Bu tutar 11 trilyon 89 milyar 37,4 milyon lira olarak bağla­nan 2024 yılı bütçesinin yüzde 1,57’sine, bu yılın tümünde cari fiyatlarla 41 trilyon 159 milyar lira olarak öngörülen GSYH’nin ise yüzde 0,42’sine denk geliyor.

Bütçe başlangıç ödenekleri esas alınarak yapılan hesapla­malara göre, 2024 yılında Ar- Ge için en fazla ödeneğin yüz­de 73,2 ile genel bilgi gelişimi için üniversitelere ayrılması öngörüldü. Genel bilgi gelişi­mi yüzde 5,1 ile sosyoekono­mik hedefler arasında ikin­ci sırada yer aldı. Bunu yüzde 4,9 ile savunma ile endüstriyel üretim ve teknoloji izledi.

Uluslararası Ar-Ge’ye sembolik katılım

Merkezi yönetim bütçe­sinden uluslararası Ar-Ge programlarına 2023 yı­lında 2,2 milyar TL ayrıldı. Bunun da 1,3 milyar TL’sini Avru­pa çapında yürütü­len Ar-Ge programları için gönderilen kamu fo­nu oluşturdu. Uluslararası Ar- Ge faaliyeti yürüten kuruluş­lara ait fonlara 592 milyon, iki­li veya çok taraflı uluslararası Ar-Ge programlarına 303 mil­yon TL tahsis edildi.

Bütçe başlangıç ödeneğine göre uluslararası Ar-Ge prog­ramlarına 2024 yılında yapı­lan tahsisat ise 2,7 milyar TL. Bu tahsisatta en büyük payı 1,6 milyar TL ile Avrupa çapında yürütülen Ar-Ge programla­rı alırken bunu 722 milyon TL ile uluslararası Ar- Ge faaliyeti yürüten kuruluşlara ait fonlar ve 357 milyon TL ile ikili veya çok taraflı uluslararası Ar-Ge programları izledi.

 AB, fonlamayı artırıyor

 2023 yılında Türkiye’de yüzde 0,38 olan payı Ar-Ge için ayrılan ödeneklerin GSYH’deki, AB genelinde yüzde 0,73 olarak gerçekleşti. AB’de 2013’teki 79 milyar 886 milyon euro olan merkezi yönetim bütçesinden Ar- Ge’ye ayrılan ödenekler son 10 yılda yüzde 54,8 arttı. 2013’te 181 euro olan kişi başına düşen Ar-Ge tahsisi miktarı da yüzde 53,3’lük bir artış kaydetti. Geçen yıl kişi başına en yüksek tahsisleri 646,6 euro ile Lüksemburg, 552,4 euro ile Danimarka ve 529,3 euro ile Almanya gerçekleştirdi. AB’de bu tutarın en düşük olduğu ülkeler ise 21,2 euro ile Romanya, 33,1 euro ile Bulgaristan ve 48,1 euro ile Macaristan oldu.

2013-2023 döneminde AB hükümetlerinin tamamına yakını kişi başına düşen miktar bazında bütçeden Ar-Ge’ye ayrılan fonları artırdı. En büyük artışlar yüzde 291’le Letonya, yüzde 147 ile Polonya ve yüzde 133’le Bulgaristan’da kaydedildi. Macaristan ise bu dönemde yüzde 28’le kişi başına Ar- Ge harcaması düşen tek AB ülkesi oldu.

 Ar-Ge harcamasında 6 katlık fark

 Avrupa İstatistik Ofisi (Eurostat) verilerine göre, 2023 yılında, AB genelinde Ar-Ge için yapılan toplam merkezi yönetim bütçe tahsisleri (GBARD), önceki yıla göre yüzde 5,3 artışla 123 milyar 684 milyon euroya yükseldi. Ar-Ge için yapılan tahsislerin kişi başına düşen miktarı da 275,6 euro olarak gerçekleşti. Türkiye’de ise 2023 yılında merkezi yönetim bütçesinden Ar-Ge’ye yapılan 98 milyar 737 milyon 369 bin 377 TL’lik harcama, 85 milyon 372 bin 377 olan nüfus bölündüğünde kişi başına harcama 1.156 lira 50 kuruş oldu. Merkez Bankası döviz alışına göre 2023’te 25,68 TL olan ortalama euro kuru ile dönüştürüldüğünde geçen yıl Türkiye’de merkezi yönetim bütçesinden yapılan kişi başına Ar-Ge harcaması 45 euroya denk geliyor. Buna göre AB genelinde kişi başına Ar-Ge harcaması, Türkiye’nin 6,1 katı düzeyinde bulunuyor.