ABD krizi de geçer
ABD ile vize krizi başladığından beri Türkiye ile Rusya arasında Kasım 2015’te başlayan gerilimi düşünüyorum. Hafızamı tazeliyorum. İki ülke arasında o dönemde yaşananların Türk Lirasına yansıması nasıldı? Başlarda çok etkilenen sektörler ne kadar sürede toparlandılar? Rusya ile diplomatik ilişkiler hangi hızla eski haline döndü?
Türkiye 24 Kasım 2015’te Rus uçağını düşürdü. Dört gün sonra, 28 Kasım’da Rusya Devlet Başkanı Putin Türkiye’ye karşı yaptırımları onayladı. Yaptırımlar arasında; bazı gıda maddelerinin ihracatının durdurulması, Türk şirketlerine yönelik kısıtlamalar, Türkiye’ye turizmin durdurulması, uçak seferlerinin iptali, vizesiz seyahat uygulamasının kaldırılması bulunuyordu. Yanı sıra, Türkiye’den gelen tırlar ve Karadeniz’deki gemiler daha sıkı bir denetime tabi tutuldu. Rusya’da iş yapan Türk şirketlerine ciddi denetimler de başladı. USD/TL krizin ilk iki ayında, 24 Kasım 2015’ten 20 Ocak 2016’ya kadar yüzde 7 yükseldi. 20 Ocak’tan sonra düşüş trendine giren USD/TL, 29 Nisan 2016’ya kadar yüzde 9 düştü. Putin, Haziran 2016’da Türkiye’ye yönelik kısıtlamaların iptalini öngören kararnameyi imzaladı. Dolar kuru, Mayıs 2016-Ekim 2016 döneminde dar bir bant içinde hareket etti. Türk finansal varlıkları, Ekim 2016-Ocak 2017 döneminde farklı nedenlerden ötürü negatif ayrıştı. Bu sebepler arasında Rusya’yla ilgili bir konu yoktu. ABD ile Türkiye arasındaki dış ticaret hacmi 2017 ocak-ağustos döneminde 14 milyar dolar oldu. Aynı dönemde Rusya ile Türkiye arasındaki dış ticaret hacminin de 14 milyar dolar olduğu görülüyor. Önceki yıllara bakıldığında, Rusya-Türkiye arasındaki dış ticaret hacminde rekor 2008’deki 38 milyar dolardır. ABD-Türkiye arasındaki rekor hacim 2011’deki 21 milyar dolardır. ABD ile rekor yaşanan yılda Rusya-Türkiye hacmi 30 milyar dolardır. Rusya-Türkiye arasındaki kriz yılında, yani 2016’da dış ticaret hacmi 17 milyar dolara düştü. Kısacası ithalat ve ihracat toplamı açısından değerlendirilirse, Rusya-Türkiye arasındaki ilişkinin boyutunun farklı olduğu ortadadır. Tabii burada, Rusya ile enerji ve turizm alanlarında yapılan ticaretin etkisi çok fazladır.
ABD ile bu çerçeve içerisinde kalacak vize krizinin, TL cinsi varlıklar üzerindeki etkisi sınırlı olur. Rusya ile yaşananların ekonomik boyutu çok büyüktü. TÜİK verilerine göre sadece turizm sektörünün 2016’daki kaybı 10 milyar dolar idi. Turizm sektöründen gelen raporlara göre kayıp 15 milyar dolar dolayındaydı. Turizm sektörü 2017’de hızla toparlandı. Rusya ile diplomatik ilişkiler, 2016’nın son aylarında eski seviyesine döndü. ABD ile geçmişte de sıkıntılı dönemler yaşandı. Bir şekilde denge sağlandı. ABD ile yaşanan vize krizinde, ilk günlerin hareketliliği ile gözlemlediğim, önlerini göremeyen yabancı yatırımcıların Türk şirketlerine yönelik bazı yatırım kararlarını ertelemeleridir. Suriye’de ABD ile direkt bir çatışma hali yaşanmadıkça, iki ülke arasındaki işler daha fazla kötüleşmez. Merkez Bankası ocak ayından beri süreci iyi yönetti. Uyguladığı para politikasıyla kredibilite kazandı. Gelişen ülkelerdeki satışlar maalesef bir kıvılcıma bakıyor. Bir anda, ‘‘emekler boşa gitti’’ hissi yaşanabiliyor. TCMB sıkı para politikasından geri adım atmazsa, hatta ‘‘gerekirse daha da sıkılaştırırız’’ mesajını verirse Türk finansal varlıklarının dengeli kalacağını düşünüyorum.