ABD istihdam verilerine ve Fed’e bir de böyle bakın
Ücret artışları, işgücü piyasasıyla enflasyon arasında nasıl bir ilişki olduğu konusu uzun zamandır tartışılıyor. Son dönemde hem küresel ekonominin hem de ülkemiz ekonomisinin en önemli gündem maddelerinden biri de bu. Özellikle yılın ikinci yarısı için bir asgari ücret zammı olup olmayacağı merakla bekleniyor.
Şimdiye kadar yapılan açıklamalardan bir artışın olmayacağı anlaşılıyor. Diğer taraftan küresel taraftaysa emek piyasasının sıkı olmasının yani işsizliğin yeteri kadar düşmemesinin enflasyonun düşürülmesinin önünde bir engel olup olmadığı tartışılıyor.
11 ülkede enflasyonun seyri
İşte bu noktada, mayıs ayında Ben Bernanke ve Olivier Blanchard tarafından “11 ekonomide pandemi dönemi enflasyonunun analizi”(An Analysis of Pandemic-Era Inflation in 11 Economies) başlıklı bir makale yayınlandı.
2019 yılı dördüncü çeyreğinden, 2023 yılı ikinci çeyreğine kadar olan bir dönem için 11 ülkede enflasyonun seyrine ve daha da önemlisi belirleyicilerinin ne olduğuna bakmışlar. Bernanke malumunuz eski Fed başkanı, Blanchard da eski IMF baş ekonomisti. Yani anlayacağınız makale önemli. 11 ülkeyi de sayalım; ABD, AB, İngiltere, Japonya, Fransa, Almanya, İspanya, İtalya, Belçika, Hollanda, Kanada. (AB’yi hem toplu olarak almışlar hem de ülke bazında.)
Enflasyonu ne belirliyor?
Enflasyon üzerinde belirleyici olan birkaç unsur ön plana çıkıyor. Bunlardan biri fiyat şokları. İki tür şok var etkili olan; enerji fiyatları ve gıda fiyatlarında yaşanan ani yükselişler.
Diğer önemli faktörse genellikle tedarik zincirlerindeki problemlerden kaynaklanan sektörel kıtlıklar. Diğer iki önemli etkense emek piyasasının durumu ve üretkenlik. Özellikle emek piyasasının sıkılığı konusunun üzerinde çokça durulmuş. Genel olarak ana fikri en başta vereyim; pandemi zamanı enflasyonun çok yüksek seviyelere çıkmasının ana sebebi enerji ve gıda fiyatlarındaki artışlar ve arz yönlü aksaklıklar.
Özellikle pandemi sonrasında enerji, gıda fiyatlarının normale dönmesi ve tedarik zinciri problemlerinin çözülmesi enflasyonu hızla aşağı getirdi. Fakat bundan sonraki kısımda enflasyonun hedef olan %2 seviyesine indirilmesi ancak emek piyasasının gevşemesiyle mümkün olabilir. Yani bir miktar işsizliğe katlanmadan enflasyonun %2 seviyesine inmesi mümkün gözükmüyor.
Açık iş sayısı vs işsiz sayısı
Peki işgücü piyasasının durumunu ne gösteriyor? Normalde işsizlik oranlarına bakıyoruz malum. Fakat bu makalede işsizlik oranları yerine açık iş sayısının, işsiz sayısına oranına bakılmış. Bu oran ne kadar yüksekse ilgili ülkedeki emek piyasası da o kadar “sıkı” anlamına geliyor.
Pandemi öncesi dönemle kıyaslandığında bu oran Japonya, Almanya ve Belçika hariç kalan 8 ülke için 2023 ikinci çeyreğinde daha yüksek. Makaleye göre ABD için baktığımızda eğer açık iş sayısı/işsiz sayısı oranı(vacancy-unemployment ratio) 2023 ikinci çeyrek sonundaki gibi 1.53(9.13 milyon açık iş vs 5.96 milyon işsiz) seviyesinde devam ederse enflasyon oranı %3.5’ta sabit kalıyor. Eğer bu oran pandemi öncesi rakam olan 1.2 seviyesine düşerse enflasyon 2024 sonunda 2.8’e düşüyor.
Nisan 2024 itibariyle ABD enflasyonu %3.4 seviyesinde. Peki bizim oranımız ne durumda? Nisan ayı için açık iş sayısı ABD’de 8 milyon civarı, işsiz sayısıysa 6.5 milyon. Dolayısıyla açık iş sayısı/işsiz sayısı oranı 1.24. Yani neredeyse pandemi öncesi döneme gelmişiz. Böyle kalırsa 2024 yıl sonu enflasyonunun ancak %2.8’ler civarında kalması beklenir. %2 olan hedefe gelmesi için işgücü piyasasının daha da gevşemesi gerekiyor. Yani işsiz sayısının artması ya da şirketlerin çalışan arama iştahlarının azalmasını gerektiriyor.
Hal böyle olunca da Fed’in beklenen faiz indirimi bir türlü gelmiyor. Son dönemde artan ekonomideki soğuma sinyallerinin devamının gelmesi bizi gevşek emek piyasasına ve hedef enflasyon olan %2’ye daha da yakınlaştıracaktır. (Yazıda kullandığım bütün enflasyon oranları makalede de öyle kullanıldığı için ABD’nin TÜFE’si olan CPI rakamları. Fed’in daha yakından izlediği enflasyon göstergesinin PCE olduğunu not edelim.)