AB Gümrük Birliği ile ilişkiyi kesmeden Avrasya Gümrük Birliği’ne katılmak mümkün mü?

İzmir Fuarı'nın açılışı vesilesiyle, “Ticari ve Ekonomik İşbirliğinde Yeni Dönem” başlığıyla düzenlenen Türkiye - Rusya İş Forumu’nda Ekonomi Bakanı Nihat Zeybekci’nin gündemi gümrük birliği anlaşmaları oldu.

Zeybekci, İzmir’de AB ile güncelleme görüşmeleri süren Gümrük Birliği’ne ilişkin Almanya Başbakanı Angela Merkel’in ‘güncellemeyeceğiz’ açıklaması yapmaya yetkisi olmadığını vurgularken, Türkiye’nin AB ile olan birlikten ayrılmadan Avrasya Gümrük Birliği’ne dahil olmayı hedeflediklerini, ilk temasları ise bu sene içinde başlatabileceklerini düşündüğünü söyledi.

Türkiye acaba AB ile ilişkisini kesmeden Avrasya Gümrük Birliği’ne katılabilir mi? Avrasya Gümrük Birliği nedir? AB Gümrük Birliğ'inin alternatifi olabilir mi?

Avrasya Gümrük Birliği’nin ne olduğunu Turgut Özal Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. S. Rıdvan Karluk şöyle anlatıyor; Şanghay İşbirliği Kuruluşu (SCO) adını Kuruluş’un ilk toplandığı yer olan Çin’in Şanghay kentinden almıştır.

Çin Halk Cumhuriyeti, Rusya, Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan'ın 1996 yılında başlattıkları girişime Şanghay Beşlisi denmiştir.

Oluşumunda Çin Halk Cumhuriyeti önemli rol oynamıştır. Sınır güvenliği, Batı ve Orta Asya bölgelerinin gelişimi, büyüyen enerji ihtiyacı ve Soğuk Savaş sonrası stratejik ortam, kuruluşun oluşmasındaki önemli faktörlerdir.

15 Haziran 2001 tarihinde Özbekistan'ın katılımıyla üye sayısı altıya çıkmıştır. 7 Haziran 2002 tarihli Saint Petersburg’taki Zirve’de, Rusya, Çin, Kazakistan, Özbekistan, Kırgızistan ve Tacikistan’ı birleştiren SCO’nun kurulmasına ilişkin belgeler kabul edilmiştir.

Kuruluş, üyeleri arasında ekonomik, güvenlik ve kültürel işbirliği öngörmektedir. Rusya Devlet Başkanı Putin, Ağustos 2007'deki Bişkek Zirvesi'nde "Tek kutuplu dünya kabul edilemez" diyerek kuruluşun misyonu hakkında ipucu vermiştir.

Şanghay İşbirliği Kuruluşu’na Afganistan, Hindistan, İran, Moğolistan ve Pakistan “gözlemci ülke” (observer) statüsüyle katılmaktadır.

Beyaz Rusya (Belarus), Sri Lanka ve Türkiye diyalog ortağı (dialogue partner) ülkelerdir.

Avrasya Ekonomik Birliği’nin (EurAsEC) kurulma süreci 6 Ocak 1995'te Rusya ile Belarus arasında imzalanan Gümrük Birliği Anlaşması ile başlamıştır. Kuruluş Anlaşması 10 Ekim 2000 tarihinde Astana’da Rusya, Beyaz Rusya, Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan Cumhurbaşkanlarınca imzalanmıştır. 2002 yılında Moldova ve Ukrayna, 2003 yılında da Ermenistan gözlemci olarak, 7 Ekim 2005 tarihinde Özbekistan birliğe katılmış, böylece üye sayısı 6’ya çıkmıştır.

Özbekistan üyeliğini 2008 yılında dondurmuştur. Ağustos 2006 zirvesinde gümrük birliğinin gerçekleştirilmesi kararlaştırılmıştır.

Bu temel üzerinde üye devletleri ekonomik yönden birleştirmek ve uzun vadede diğer CIS devletlerini aynı çatı altında toplamak amaçlanmıştır.

Bu doğrultuda Rusya, Beyaz Rusya ve Kazakistan 29 Mayıs 2015 tarihinde Astana’da Avrasya Ekonomik Birliği Anlaşması’nı imzalamışlardır. Birliğe Ermenistan’ı dahil eden Anlaşma 9 Ekim 2014’de onaylanmış, Rusya Devlet Duması Anlaşma’yı 26 Eylül 2015’de uygun bulmuştur.

Anlaşma 1 Ocak 2015 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Birlik, Rusya’nın Orta Asya’daki ekonomik ayağı olarak değerlendirilebilir. Ekonomik birleşmedeki sorunlar göz önünde bulundurulduğunda, Birliğin siyasi yönü daha ağır basmaktadır.

Avrasya Ekonomik Birliği ülkelerinin şu anki toplam nüfusu 170 milyondur. 80 milyonluk bir Türkiye’nin Birliğe katılması Birlik içindeki nüfus ağırlığını değiştireceği ve Türkiye’nin etkinliğini arttıracağı için Rusya bu üyeliğe sıcak bakmaz. Orta Asya Türk Cumhuriyetlerinin nüfusu, nüfusunun büyük bölümü Özbek ve Kırgızlardan oluşan Tacikistan da dahil toplam 65 milyondur.

Prof.Dr.S.Rıdvan Karluk, AB ile ilişkileri kesmeden Avrasya Gümrük Birliğine girmenin mümkün olamayacağını hatırlatıyor. Diyor ki; ”Türkiye’nin bu Avrasya Birliği’nde yer alması, AB ile olan yükümlülükleri kapsamında mümkün değildir. Çünkü yürürlükte bulunan Ankara Anlaşması ve Katma Protokol değişmediği sürece, GATT/WTO kuralları gereğince Türkiye aynı anda iki farklı gümrük birliği içinde yer alamaz.Buna rağmen Türkiye’nin Avrasya Ekonomik Birliği’ne üyeliğinin gündeme getirilmesi, GATT/WTO kurallarının yeterince bilinmemesinden kaynaklanmaktadır.”