65 milyar dolardan payımıza düşen

Son iki haftadır, dünyanın en büyük yarıiletken şirketin, dünyanın en büyük çip üreticisi Intel’in yatırım planlarını medyada okumuşsunuzdur.

Önce Polonya’da 4.6 milyar dolarlık bir fabrika yatırımı, sonra İsrail’e 25 milyar dolarlık bir yatırımı, son olarak da Almanya’ya 33 milyar euroluk (36 milyar dolar) bir fabrika yatırımı duyurusu yaptılar. Sadece üç yatırımın toplamı 65 milyar doları geçiyor.

ABD’de inşası devam eden fabrika yatırımları da bu rakamı kat ve kat aşıyor. Önümüzdeki 10 yılda Avrupa Birliği’nde 80 milyar euroluk bir yatırım yapmayı planladıklarını açıklamışlardı.

Dünya yarıiletken endüstrisi, yatırım tutarları, ABD stratejisi ve Intel konusuna son altı aydır bu sayfada çokça değindim.

Türkiye’nin, Katar’dan hibe edilen 50 milyon dolarlık ekipman ile TÜBİTAK bünyesinde ortak bir çip üretim tesisini faaliyete geçireceğini de yazdım.

Intel’in yaptığı yatırımları değil de bu yatırımların nasıl yapıldığını, anlatmaya çalışacağım. Son yıllarda çokça karşılaştırıldığımız Polonya’daki yatırımı ise en sona sakladım.

İsrail

Intel’in kurucularından ve eski CEO’ları Andy Grove, Macaristan Yahudisi. Bu gerçeğin de etkisi ile 1968 yılında kurulan Intel, İsrail’deki yatırımlarına 1974 yılında başladı.

Hayfa, Kudüs ve Petah Tikva’da üç Ar-Ge merkezi ve Kiryat Gat’ta bir fabrikası bulunuyor. Şimdiye kadar yaptıkları 17 milyar dolarlık yatırım ile 11 bin 700 kişiye istihdam sağlıyorlar ve İsrail’in en büyük işvereni konumunda. Dolaylı olarak 42 bin kişiye istihdam sağlıyorlar.

Yeni duyurulan 25 milyar dolarlık fabrika yatırımı 2027 yılına kadar tamamlanacak ve 2035’e kadar üretim yapması planlanıyor. Bu yatırımın yüzde 12.8’i teşvik olarak İsrail devleti tarafından karşılanacak (4 milyar dolara yakın). Bunun karşılığında Intel, daha önce ödediği yüzde beş gelir vergisini yüzde 7.5’a yükseltecek.

Almanya

Bu yatırım da çok önceden planlanan bir yatırımdı. Avrupa’nın en büyük ekonomisi Almanya. Ayrıca, çip kullanımı konusunda önemli bir yer tutan otomotiv endüstrisinin kalbi. Buraya yapılacak olan yatırım 33 milyar euro. Bu yatırımın da 11 milyar eurosu teşvik olarak verilecek.

Rakamlara bakar mısınız.

Türkiye’yi merak edenler olursa!.. Türkiye’de 2022 yılında gerçekleştirilen teşvikli yatırımların toplam tutarı 579 milyar lira. 16,62 TL ortalama dolar kuruna bölersek 35 milyar dolar etmiyor. Devletin verdiği teşvik tutarı değil, teşvik alan yatırımların toplam tutarı bu.

Polonya

Intel, Almanya’daki fabrika yatırımını ve İsrail’deki yatırımlarını artırmayı uzun süredir dillendiriyor, planlıyordu. Polonya ise hiç hesaplarında yoktu. Bunu Intel CEO’su Pat Gelsinger söylüyor. İsrail ve Almanya yatırımları yanında 4.6 milyar dolarlık yatırım çok düşük gibi görünse de Polonya ekonomisi için oldukça büyük.

Polonya’da hem hükümet hem yatırım ajansı hem de yerel yönetimler iki yıl boyunca Intel’in kapısını aşındırmışlar. Polonya’yı, sunacakları teşvikleri, sunacakları altyapıyı anlatmışlar. Intel, akıllarında hiç yokken Polonya’ya yatırım kararı almış.

Türkiye

Türkiye’deki ilk ofisini 1997 yılında kuran Intel, 2001 krizinde Türkiye ofisini Dubai’ye taşıdı. Daha sonra yeniden Türkiye’de ofis kuran Intel, 2017 yılında yeniden Türkiye yönetimini Dubai’ye taşıdı. Halen, Türkiye’de bir liason ofis mantığı ile faaliyetlerini yürütüyor. Bir ülke müdürü dahi bulunmuyor. Türkiye olarak, ülkeye yatırım çekmek istiyorsak öncelikle yatırım olanaklarını masaya yatırmalı, hepsinden önemlisi de yatırım potansiyeli olan şirketleri ülkeden kaçırmamalıyız.