3M: Internet ve yazılım dünyasında önemli üç isim
Moore, Metcalfe ve Musk. Internet ve yazılım dünyasında önemli üç isim. Bir de Maradona, Messi ve Milei var. 1982 yılında Falkland Adaları için savaşan Arjantin ve İngiltere’nin karşılaştığı 1986 Dünya Kupası’nda, İngiltere’ye eliyle gol atmış ve tarihe ‘Tanrı’nın Eli’ olarak geçmişti.
Ethernet’in mucidi Robert Metcalfe, Intel’in eski yönetim kurulu başkanı Gordon Moore, günümüzde internet yongaları ve ağları üzerinden yeni ekonomide teknoloji şirketlerinin değerlemesine de katkı sağlayan yasaların sahipleri.Sosyal medya şirketlerinin dünyanın en değerli şirketleri olmasını sağlayan özellik yani. Network değeri de denebilir kısaca. Musk, Twitter’a 44 milyar doları bu yüzden ödemişti. Şimdi seçim sonrasında o network’e yatırımın geri dönüşünü alıyor. Trump ise Musk’a yaptığı yatırımı DOGE ile ödüllendiriyor.
Milei ise ABD seçimleri öncesi Musk ve Trump’a olan yatırımının geri dönüşünü alıyor. Bu aralar FT başta, ana akım ekonomi (ve sosyal) medya(sın)da Milei ekonomi mucizesi hep haber yapılıyor. Aylık enflasyonu tek haneye düşürdü diye.
Neoliberal Baba mucizesi
Mucizeleri ile anılan Aziz Nikolaos’un, diğer adı ile Noel Baba’nın mezarı olabilir diye düşünülen bir lahit Antalya’da Demre’de bulundu ve dünyada haber oldu. Arjantin’de Milei de bu aralar mucize yaratıyor deniyor. Bakalım öyle mi? Milei Kasım 2023’te seçildiğinde işsizlik yüzde 5,7 iken yüzde 7,7’den şu anda yüzde 6,9’a düşmüş. Enflasyon oranı yüzde 160,9 iken yüzde 292’den yüzde 166’ya gerilemiş. Aylık enflasyonu yüzde 8,3 ile alıp yüzde 25,5 şimdi yüzde 2,4 oranına getirmiş.
Fakat yıllık enflasyonda son 10 yılda yüzde 292 ile kırdığı rekora yaklaşan hiç olmamış. Ama hakkını verelim, bu gerilemeyi, faizi yüzde 126’dan yüzde 32’ye düşürürken başarmış. Bizde olsa iktisat deneyi denecekken, mucizesi diye konuşuluyor olması peki!
Eksi yüzde 3 ile aldığı GSYİH büyümesi, hala eksi ve yüzde 2,1 seviyesinde. Maaşlarda ise artış hızı yarı yarıya azalmış durumda, yüzde 4,7 olmuş. Para arzı artışı iki katını aşmış. Kamu harcamaları ise 10 katına çıkmış. Testere kesmemiş.
San Nicolás de los Arroyos
Arjantin merkez bankasının dolar cinsinden çıkardığı bonoların payı yüzde 7,3’ten yüzde 18,5’a yükselirken, Çin ile yenilediği swap anlaşmasının yerine Trump’ın desteği ile IMF anlaşmasından gelecek kredileri bekliyor. Fakat IMF ile sıkı anlaşma kapsamında pesonun yüzde 100 devalüe olması da yüksek olasılık.
Arjantin BRICS+ üyesi olacakken Milei’nin seçilmesi ile vazgeçmiş ve Musk ile birlikte ABD’ye yakınlaşmıştı. Arjantin lityum üçgenindeki ülke. Lityum elektrikli arabaların en önemli girdisi. Ülkedeki beş büyük lityum üreticisinden ikisi İngiliz, biri ABD ortaklı. Çin elektrikli otolarda dünyada tekelleşirken Tesla karşısındaki önemli rakip. Çin swapları, IMF kredisi ve neoliberalizme bu gözle bakmak lazım. Keza başta FT olmak üzere son zamanlarda çıkan haberlere de. ABD arka bahçesini Çin’e kaptıramazdı. Brezilya realine de aynı pencereden bakılmalı. Lula’dan önce Trump sempatizanı Bolsonaro vardı.
Para arzı
Bu seferki farklı. Geniş anlamda para arzı. Steve Hanke ile Elon Musk atışıyorlar. Musk DOGE kapsamında verimsiz kamu harcamaları enflasyon yaratır derken, Hanke arkadaşı Milton Friedman’a atıfla “Hayır, para arzı enflasyonun nedeni” diyor. Musk’ın cevabını geçelim ama ana akım neoklasik ezberlere girelim. Friedman, “Enflasyon her zaman ve her yerde para arzı ile alakalıdır” cümlesini malum düzelterek ret etmiş ve bunun tutmadığını, eskisi kadar ısrarcı olmayacağını söylemiştir.
Nitekim Euro Bölgesi’nde para arzı ve kamu harcamaları artarken enflasyon düştü. Hatta özel sektöre ve hane halkına krediler büyürken, sermaye aktarımında bireysel tasarruflar artmış, perakende satışlar ve tüketici harcamaları yükseliş trendini korurken, üstelik asgari ücret enflasyonun üstünde artmış.
Nardugan
Noel öncesinde Prag Charles Köprüsü’nden manzaralar vardı sosyal medyada. İğne atsan yere düşmez. Çekya’nın verileri de benzer. TÜFE yüzde 2.8 ile ÜFE gibi yatay seyrederken, tüketici harcamaları, perakende satışlar, tüketici kredileri, kamu harcamaları, bütçe açığı, para arzı ve ücretler artıyor.
Bizde “Atalet var, insanlar enflasyon nedeni ile AVM’lerde harcıyor, talep çok” deniyor. Çekya veya Euro Bölgesi örneklerini nasıl açıklamalı? Üstelik Çek kronu rezerv para değil. Doların satınalma gücü de eskisi gibi değil ayrıca.