3. Havalimanı ve Kamu-Özel işbirliğinde yeni dönem

Türkiye'de 1994 yılında gündeme gelen ve yıllar içinde çeşitlenip genişleyen Kaku-Özael işbirliği projeleri 3. Havalima'nın inşasındaki kamu-özel işbirliği ile yeni bir boyutta ulaşarak, yeni bir dönemin başlamasına kapı açtı.1994 yılından günümüze 111 kamu-özel işbirliği projesinin toplam proje değeri 35.4 milyar dolarken, sadece 3. Havalimanı projesinin değeri 30 milyar euro ile bu toplamın üzerine çıkıyor.

Türkiye'de Kamu- Özel işbirliğine imkan veren yasa 1994 yılında yürürlüğe girdi. Bu yasa ile kamu-özel işbirliği bir sözleşmeye dayalı olarak yatırım ve hizmetlerin projeye yönelik, maliyet, risk ve getirileri kamu-özel sektör arasında paylaşılması esas alınıyor.

Başlangıcından bu yana bu alandaki işbirlikleri "Yap-işlet devret"(YİD), "Yap işlet"(Yİ), "İşletme hakkı devri"(İHD) ve "Yap-kirala"(YK) şeklinde genişletildi. 1994'ten bu yana Kamu-Özel işbirliği ile ilgili 137 projeye YPK onayı verildi. 42'sinin uygulama sözleşmesi imzalandı, ancak halen 29'u işletmede. Ayrıca YPK yetkisine tabi olmayan 17 Otoyol tesisi ve 25 Enerji alanındaki kamu-özel sektör yap-işlet-devret projesi de hayata geçti. Halen 71'i  YİD, 5'i Yİ ve 35'i (İHD) olmak üzere  111 kamu-özel projesi 26 milyar dolarlık büyüklükte, hayata geçmiş durumda. 9.4 milyar dolarlık yapımı devam eden projeyi de kattığımızda toplam proje tutarı 35.4 milyar dolaşa ulaşıyor. Bunlar içersinde en büyük payı yüzde 22.6 ve 8 milyar dolar ile karayolu sektörü alıyor.

İstanbul 3. Havalimanı kamu-özel işbirliği alanında 1994'ten  bu yana hayata geçen 111 proje büyüklüğüne denk, hatta toplamından büyük 35 milyar dolarlık bir proje olacak. Bu büyüklük 7 Avrupa ülkesinin GSMH'sından da büyük bir proje olacak.

Kamu-Özel sektör işbirliği projeleriyle ilgili bazı yasal değişimler gündeme geldi. Bu değişimlerle Sağlık ve Eğitim projeleri kapsama alınırken, Yap-kirala konusunda da yasa gündeme geldi.

3. Köprü ihalesinin büyüklüğü birkaç yeni ve anlamlı değişitkliğinin gündeme gelmesine neden oldu.  Bunları şöyle sıralayabiliriz:

- Yap-İşlet -devret modelinde artık üretilen mal ve hizmetlerin bedeli kullanıcılar tarafından tamamen ve kısmen ödenebilecek. 6111 ve 3996 sayılı yasalar katkı payı uygulamasına olanak sağlıyor.

-YİD projelerinde YPK onayı kaldırıldı, artık bakanlık onayı yeterli oluyor.

-Kamu, YİD projelerinde Kamu İhale Yasasına bağlı olmaksızın müşavirlik hizmeti alabilecekler.

-Kamu kurumlarına ait  taşınmazlar için kullanım bedeli ve hasılat payı alınmayacak. Proje sahibi kamu kurumu özeml sektöre talep garantisi verebilecek.

-Kamu kuruluşlarına YİD projelerinde ön yapılabilirlik raporu hazırlayacak YPK'ya "Yetki başvurusu" yapma hakkı tanındı.

-Yap-Kirala yöntemi eğitim kurumlarıyla birlikte bir 2012 Eylül'ündeki bir yönetmelikle öğrenci yurtlarını da kapsar hale getirildi.

-Kamu-Özel işbirliği projelerinde kullanılacak inşaat malzemelerinde 2023 yılına kadar KDV istisnası getirildi. Sağlık Bakanlığından kiralanacak sağlık tesislerindi de KDV istisnası söz konusu olacak.

-6288 sayılı yasayla YİD modelinde gerekirse Hazine'nin krediyi üslenmesiyle görevlendirilmesinin önü açıldı. Hazine'nin garantörlüğü kolaylaştırılırken, uygulamanın sok kullanmasını önlemek için yetki Bakanlar Kurulu onayına bağlandı.

Bu tablo Kamu-Özel İşbirliği projelerinin sayısal ve büyüklük olarak artacağını gösteriyor. Bunun ilk örneği İstanbul 3. Havalimanı ihalesi olarak karşımıza çıkıyor.