2’nci çeyrekte tüketimle yüzde 3,8 büyüme

Türkiye ekonomisi yılın 2’nci çeyreğinde, geçen yılın aynı çeyreğine göre yüzde 3,8 büyüdü. 2’nci çeyrek büyümesi, seçim öncesi baskıyla düşürülen nominal faiz- yüksek enflasyon farkı dolayısıyla aşırı yüksek “negatif faiz”e rağmen düşük kaldı.

Büyüme iç tüketim kaynaklı gerçekleşti; hane halklarının tüketimi genel büyümeye 10,7 puan pozitif, net ihracat ise 6,3 puan negatif etki yaptı. İkinci çeyrekte tarımda büyüme yüzde 1,2’de kaldı, sanayi ise yüzde 2,6 küçüldü.

Türkiye ekonomisi yılın ikinci çeyreğinde geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 3,8 oranında büyüdü. Milli gelir büyümesi yine büyük ölçüde iç tüketim harcamalarından kaynaklandı, net dış talebin büyümeye etkisi negatif oldu. Sektörlere göre hizmetler büyümeyi tetiklerken, sanayide daralma yaşandı.

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), 2023 yılının 2’nci çeyreğindeki gayri safi yurt içi hasıla (GSYH) gelişmelerini açıkladı. Buna göre GSYH, nisan-haziran dönemini kapsayan 2’inci çeyrekte cari fiyatlarla geçen yılın aynı çeyreğine göre yüzde 60,7 artarak 5 trilyon 502 milyar 192 milyon TL oldu. GSYH’nin 2’nci çeyrek değeri cari fiyatlarla ABD doları bazında yüzde 23,6 artışla 271 milyar 468 milyon dolar olarak gerçekleşti.

Zincirlenmiş hacim endeksi 2’nci çeyrekte 209,3 olurken, geçen yılın ikinci çeyreğine göre büyüme oranına ilişkin ilk tahmin ise yüzde 3,8 olarak gerçekleşti. TÜİK tarafından açıklanan 2’nci çeyrek büyümesi, yüksek enflasyonun ve seçim öncesi suni biçimde düşürülen nominal faizle enflasyon arasındaki aşırı açık makasın olduğu bu dönem için, aşırı yüksek “negatif faiz”e rağmen düşük bir büyüme anlamına geliyor.

Bu arada mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış GSYH zincirlenmiş hacim endeksi, birinci çeyreğe göre yüzde 3,5; takvim etkisinden arındırılmış GSYH zincirlenmiş hacim endeksi ise geçen yılın aynı çeyreğine göre yüzde 5 arttı. Bu yılın ilk çeyreği için zincirlenmiş hacim endeksi olarak daha önce yüzde 4 olarak açıklanan büyüme oranı yüzde 3,9’a revize edildi.

Sanayide küçülme

 Üretim yöntemine göre GSYH'yi oluşturan faaliyetler incelendiğinde; 2023 yılı 2’nci çeyreğinde, geçen yılın aynı çeyreğine göre zincirlenmiş hacim endeksi olarak; diğer hizmet faaliyetleri yüzde 6,6, hizmetler yüzde 6,4, inşaat yüzde 6,2, kamu yönetimi, eğitim, insan sağlığı ve sosyal hizmet faaliyetleri yüzde 5,1, finans ve sigorta faaliyetleri yüzde 4,9, gayrimenkul faaliyetleri yüzde 3,2 oldu.

Bilgi ve iletişim faaliyetlerinde yüzde 1,3 ve tarım sektöründe büyüme yüzde 1,2 ile düşük kalırken, en stratejik sektör olan sanayi ise yüzde 2,6 küçüldü. Mesleki, idari ve destek hizmet faaliyetlerinde de yüzde 1,2 küçülme yaşandı.

İç tüketimle büyümeye devam

 Harcamalar yöntemiyle GSYH’ye bakıldığında; büyümenin daha çok yurttaşların tüketim harcamalarından kaynaklandığı, başka deyişle iç tüketime dayalı büyümenin devam ettiği görüldü.

GSYH içinde en büyük paya sahip olan yerleşik hane halklarının nihai tüketim harcamaları bu yıl ilk çeyrekteki yüzde 17,3’lük büyümenin ardından, ikinci çeyrekte de geçen yılın aynı çeyreğine göre zincirlenmiş hacim endeksi olarak yüzde 15,6 arttı.

İç tüketim, 2’nci çeyrekte genel büyüme oranına yukarı yönlü 10,7 puan katkı yaptı. 2’nci çeyrekte hane halkına hizmet eden, kâr amacı olmayan kurumların tüketimi yüzde 14,3, devletin nihai tüketim harcamaları yüzde 5,3, toplam yatırımları gösteren gayri safi sabit sermaye oluşumu da yüzde 5,1 büyüdü. Genel büyümeye hane halkına hizmet eden, kâr amacı olmayan kurumların tüketimi 0,1 puan, devletin nihai tüketim harcamalarının katkısı 0,7 puan, yatırımların katkısı 1,3 puan oldu.

Net dış talebin katkısı negatif

 İlk çeyrek büyümesinde dikkati çeken önemli bir gösterge de zincirlenmiş hacim endeksi olarak mal ve hizmet ithalatı yüzde 20,3 artarken, ihracat hacminin yüzde 9 daralması oldu. İhracatta gerileme ve negatif bir kalem olarak ithalattaki artış net dış talep negatif etki yaptı. Buna göre 2’nci çeyrekte net dış ticaret, toplamda genel büyüme oranını 6,3 puan aşağı çekti.

İşgücünün payında EYT artışı

 İşgücü ödemelerinin cari fiyatlarla gayrisafi katma değer içinde geçen yılın 2’nci çeyreğinde yüzde 25,3 olan payı, bu yıl aynı dönemde yüzde 34,3’e çıktı. Net işletme artığı/karma gelirin payı ise yüzde 53,3’ten yüzde 43,8’e geriledi. Ancak bu gelişme, büyük oranda EYT’lilere yapılan ödemelerinden kaynaklandı.

EYT ile ilgili düzenlemelerinin yürürlüğe girmesiyle birlikte, kıdem tazminatı ödemelerinin önemli ölçüde artış göstermesi, işgücü ödemelerinin katma değer içerisindeki payını artırdı. Başka deyişle milli gelirden emek kesiminin aldığı payda “arızi” bir artış yaşanmış oldu. GSYH’de iş gücü ödemelerinin payındaki artış geçici nitelikte. İşgücü ödemelerinin cari fiyatlarla Gayrisafi Katma Değer içerisindeki payı, 2022 yılında tarihi dip noktaya inmişti.

2022’de kişi başına milli gelir

10.659 dolar Öte yandan, daha önce 2022 yılı GSYH verilerini çeyreklere bazında açıklamış olan TÜİK, 2022 bağımsız yıllık verilerini de açıkladı. Yıllık verilere dayalı olarak hesaplanan “bağımsız yıllık GSYH”, zincirlenmiş hacim endeksiyle 2022 yılında önceki yıla göre yüzde 5,5 arttı.

Üretim yöntemiyle cari fiyatlarla GSYH, 2022’de önceki yıla göre yüzde 106,9 artarak 15 trilyon 11 milyar 776 milyon TL oldu. Kişi başına GSYH de 2022 yılında cari fiyatlarla 176 bin 651 TL, ABD doları cinsinden 10 bin 659 dolar olarak açıklandı. Gayrisafi yurt içi hasılada en yüksek payı 2022 yılında yüzde 22,1 ile imalat sanayi aldı.

İmalatı, yüzde 13,5 ile toptan ve perakende ticaret; motorlu kara taşıtlarının ve motosikletlerin onarımı ve yüzde 10,0 ile ulaştırma ve depolama sektörü izledi. Konaklama ve yiyecek hizmeti faaliyetleri yüzde 32,1, finans ve sigorta faaliyetleri yüzde 20,7 ve hane halklarının işverenler olarak faaliyetleri yüzde 20,6 ile 2022 yılında en çok büyüyen sektörler oldu. Elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme üretimi ve dağıtımı yüzde 24,6, inşaat yüzde 7,1 ve madencilik ve taş ocakçılığı ise yüzde 5,5 ile 2022’de en çok küçülen sektörler.

Yerleşik hane halkı nihai tüketim harcamaları 2022 yılında bir önceki yıl zincirlenmiş hacim endeksine göre yüzde 19 arttı. Yerleşik hane halkı nihai tüketim harcamalarının cari değerlerle GSYH içindeki payı yüzde 57 oldu. Hane halkı harcamalarında en yüksek payı alan harcama grupları sırasıyla, yüzde 23,2 ile gıda ve alkolsüz içecekler, yüzde 18,3 ile ulaştırma ve yüzde 12,4 ile konut, su, elektrik, gaz ve diğer yakıtlar olarak belirlendi.

Devletin nihai tüketim harcamalarının GSYH içindeki payı 2022 yılında yüzde 11,7, gayrisafi sabit sermaye oluşumunun payı da yüzde 29,2 olarak gerçekleşti. Önceki yıl zincirlenmiş hacim endeksine göre, devletin nihai tüketim harcamaları yüzde 4,2, gayrisafi sabit sermaye oluşumu ise yüzde 1,3 arttı. Mal ve hizmet ihracatı 2022 yılında zincirlenmiş hacim endeksi olarak yüzde 9,9, ithalatı ise yüzde 8,6 arttı.

Harcama yöntemine göre cari GSYH ana bileşenleri içerisinde toplam mal ve hizmet ihracatının payı yüzde 38,6, ithalatın payı ise yüzde 42,6 oldu. Gelir yöntemiyle gayrisafi yurt içi hasıla hesaplamalarına göre işgücü ödemeleri, 2022 yılında bir önceki yıla göre yüzde 81,7, brüt işletme artığı/karma gelir yüzde 115,5 arttı. İşgücüne yapılan ödemelerin cari gayrisafi katma değer içinde 2021 yılında yüzde 30 olan payı, 2022 yılında yüzde 26,3’e geriledi. Net işletme artığı/karma gelirin payı ise yüzde 52,3’ten yüzde 53,7’ye çıktı.