22 yılda 316 milyar dolar kâr transferi

Türkiye, siyasi ve eko­nomik alanda en köklü dönüşümleri yaşadığı son 22 yıllık dönemde küre­sel sermaye açısından dünya­da en gözde finansal yatırım alanlarından biri haline gelir­ken, uluslararası yatırımcılar, finans kurumları ve sıcak para fonlar eliyle dışarıya rekor dü­zeyde kaynak transfer etti.

2003 başından bu yılın ey­lül sonuna kadar olan dönem­de uluslararası yatırımcıların Türkiye’ye, doğrudan yatırım, portföy yatırımı, dış kredi kul­lanımı ve mevduat şeklinde kaynak girişleri de bu alanlar­dan elde ederek dışarıya yap­tıkları kaynak aktarımları da yüksek hacimlere ulaştı. Anı­lan yaklaşık 22 yıllık dönemde söz konusu yatırım mecraları için toplam 925,5 milyar dolar sermaye getiren yabancılar bu alanlardan 315,7 milyar dolar­lık kâr ve faiz transferi gerçek­leştirdiler ve halen Türkiye’de stok değeri olarak 672,9 milyar dolarlık varlığa sahip durum­dalar. Bu dönemde Türkiye’ye yabancı sermaye girişleri iniş çıkışlı bir seyirle belli dönem­lerde zirve yaparken, ulusla­rarası yatırımcıların kâr marjı son on yılda daha da arttı.

22 yılda gelen dış sermaye

Merkez Bankası ödemeler dengesi verilerinden yapılan hesaplama Ocak 2003-Eylül 2024 döneminde Türkiye’ye toplam 925 milyar 486 milyon dolarlık bir yabancı sermaye girişi olduğunu gösteriyor.

Bunun 441 milyar 225 mil­yon dolarla büyük bölümü­nü, küresel sermayenin Mer­kez Bankası, Türk bankaları, hükümet ve Türk özel sektö­rüne açtıkları krediler ve özel sektörün kullandığı ticari kre­diler ile yurt dışı yerleşiklerin Merkez Bankası’nda açtıkları efektif ve mevduatlar için ge­tirdikleri sermaye oluşturuyor. Bu dönemde uluslararası ser­mayenin gayrimenkul alımları da dahil doğrudan yatırım için Türkiye’ye getirdikleri serma­ye 270 milyar 213 milyon dolara ulaşıyor. Yabancıların Borsa’da Türk hisselerine ve Türk devlet ve özel sektörünce ihraç edilen borçlanma senetlerine yatırım için portföy yatırımı şeklinde getirdikleri sermayenin bu dö­nemdeki toplam hacmi de 214 milyar 48 milyon dolar.

315,7 milyar dolarlık kâr transferi

2003 başı ile bu yılın eylül sonu arasındaki dönemde kü­resel sermayenin Türkiye’de­ki yatırımlarından elde ede­rek dışarıya aktardığı kâr ve gelirlerin hacmi 315 milyar 672 milyon dolara ulaştı.

Yabancıların Merkez Ban­kası’ndaki efektif ve mevduat­ları ile Merkez Bankası, ban­kalar, hükümet ve özel sektöre açtıkları krediler ve ticari kre­dilere ödenen faizlerin 22 yıl­lık tutarı 142 milyar 53 milyon dolarla bu dönemdeki trans­ferlerin en büyük bölümünü oluşturdu. 2003’te 4,5 milyar dolar olan söz konusu faiz gi­derlerinin tutarı, 2023’te 10,6 milyar dolarla bu dönemdeki en yüksek yıllık hacme ulaş­tı. Söz konusu transferlerin bu yılın ocak-eylül döneminde 9 milyar 313 milyon dolara ula­şan tutarının yılın tümünde 12 milyar doları aşması bek­leniyor.

Sıcak paraya 100 milyar dolar

Aynı dönemde; “sıcak para” olarak adlandırılan kısa vade­li spekülatif yabancı sermaye­nin portföy yatırımlarından kazanıp yurt dışına aktardığı tutar ise 99 milyar 953 milyon dolara ulaştı. Buna göre, pa­rayla para kazanmak için ge­tirdikleri sermaye ile Borsa ve tahvil, bono gibi borçlanma senetlerine yatırım yapan sı­cak paracılar Türkiye'de, kat­ma değer ve istihdam yaratan, milli gelire doğrudan katkı ya­pan ve cari açığın sağlıklı fi­nansmanı açısından önem ta­şıyan doğrudan yatırımları ya­panlara göre daha kârlı çıktı.

Yabancıların Türkiye’de­ki portföy yatırımlarından yaptıkları kâr transferleri­nin 2003’te 2,6 milyar do­lar olan yıllık tutarı 2005’te 3 milyar doları, 2014’te 4 mil­yar doları, 2017’de 5 milyar doları, 2020’de 6 milyar dola­rı, 2023’te 7 milyar doları aştı. Bu yıl daha ilk dokuz ayda da 6,5 milyar dolar olan söz ko­nusu transferlerin, yılın tü­münde ise tüm zamanların en yüksek düzeyine ulaşması bekleniyor.

Doğrudan yatırımlardan 62,8 milyar dolar

Yabancılar bu dönemde fabrika ve tesis kurma ya da satın alma şeklinde Türki­ye’de yaptıkları doğrudan ya­tırımlarından toplam 62 mil­yar 751 milyon dolarlık kâr transferi gerçekleştirdiler.

Merkez Bankası’nın öde­meler dengesi veri seti, doğ­rudan yatırım girişlerinin yıllar itibarıyla iniş çıkış­lı bir seyir izlerken mevcut yatırımlardan yapılan kâr transferlerinin sürekli artan bir grafik izlediğini gösteri­yor. 2003’te 643 milyon do­lar olan, 2004’te 1 milyar do­ları, 2007’de 2 milyar doları, 2013’te 3 milyar doları, 2021 yılında 4 milyarı aşan tutarı­nın, 2022 ve 2023’te bu düze­yi koruduğu, bu yıl ise daha ilk dokuz ayda da 4,5 milyar do­lar olarak gerçekleştiği dikka­ti çekiyor.

Yabancıya 10,9 milyar dolar ücret ödemesi

Bu arada; Türkiye’de çalış­makta olan yabancı uyruklu­lara ödenen ücretler de yurt dışına kâr transferi niteliği taşıyor. Sosyal Güvenlik Ku­rumu (SGK) sistemine kayıtlı yabancı çalışan sayısı ve üc­ret verileri baz alınarak ya­pılan hesaplama, söz konusu ödemelerin Ocak 2003-Eylül 2024 döneminde gerçekle­şen toplam tutarının 10 mil­yar 915 milyon dolar olduğu­nu gösteriyor. İlk kez 2005 yı­lında 108 milyon dolar olarak istatistiklere giren ve yıllar itibarıyla giderek artan bir se­yir izleyen söz konusu ödeme­lerin tutarı bu yılın ilk dokuz ayında 1 milyar 139 milyon dolar olarak gerçekleşti.

Böylece; dış borç faiz öde­meleri, doğrudan yatırımlar ve portföy yatırımlarından kar transferleri ve yabancı uyruk­lulara ödenen ücretlerle birlik­te 2003 başından bu yana olan dönemde Türkiye’den yurt dı­şına toplam kaynak transferi 315,7 milyar dolara ulaştı.

Son on yılda artan kâr oranı

Küresel sermayenin Türkiye’ye getirdiği kaynak ile Türkiye’den yaptığı kâr transferlerinin dengesine bakıldığında, yabancılar açasından Türkiye’nin son on yılda daha cazip bir kazanç alanı haline geldiği görülüyor. Ocak 2003-Aralık 2014 arasında uluslararası sermaye tüm alanlarda yatırım için toplam 570,3 milyar dolar sermaye getirirken, aynı dönemde 141,9 milyar dolarla bunun yüzde 24,9’u oranında kâr transferi gerçekleştirdi. 2015 başından bu yana olan yaklaşık son on yıllık dönemde ise tüm alanlardaki sermaye yabancı sermaye girişi 355,2 milyar dolar olurken, aynı dönemde yabancıların kâr transferleri 173,8 milyar lira ile bunun yüzde 48,9’u düzeyine ulaştı. Yıllara göre gelen yabancı sermaye hacmi iniş çıkışlı bir seyir izlemekle birlikte son yıllarda daha az sermaye ile daha yüksek kâr transferi yaşandı.

Mevcut yabancı varlığı 673 milyar dolar

 22 yılda Türkiye’ye getirdiği toplam sermayenin yaklaşık üçte biri kadar kâr transferi gerçekleştiren yabancılar, Türkiye’de halen, stok değeri olarak 672,9 milyar dolarlık bir varlığa sahip bulunuyorlar. Uluslararası yatırım pozisyonu bağlamında Türkiye’nin yükümlülüğünü oluşturan söz konusu varlıkların hacmi 2002 sonunda 149,8 milyar dolar düzeyinde bulunuyordu. Son 22 yılda Türkiye’deki yabancı varlığı yüzde 349,2 oranında büyüdü.

Eylül sonu itibarıyla Türkiye’deki yabancı varlığının 362,8 milyar dolarla en büyük bölümünü, Türk kamu ve özel sektörüne açtıkları krediler, özel sektöre kullandırdıkları ticari krediler ile Merkez Bankası’ndaki efektif ve mevduatları oluşturuyor. Aynı tarih itibarıyla yabancıların Türkiye’deki doğrudan yatırımlarının hacmi 190,9 milyar, sıcak para fonların portföy yatırımlarının büyüklüğü de 33,7 milyar doları Borsa’da hisse senedi ve 85,4 milyar doları tahvil, bono gibi borçlanma senetlerinde olmak üzere toplam 119,1 milyar dolar düzeyinde.