2024’te bütçe açığı rekor kırdı

Merkezi yönetim bütçesinde ara­lıkta verilen rekor aylık açıkla birlikte yılın tü­mündeki açık 2,1 trilyon lira­ya ulaştı ve Cumhuriyet tari­hinin rekoru kırıldı.

Hazine ve Maliye Bakan­lığı’nın açıkladığı verilere göre aralıkta merkezi yöne­tim bütçe gelirleri önceki yı­lın aynı ayına göre yüzde 60,4 artışla 877,6 milyar, bütçe gi­derleri yüzde 22,3 artışla 1 trilyon 706,8 milyar lira ol­du ve bir ayda 829,2 milyar lira bütçe açığı verildi.

Ara­lıkta harcamaları ve bütçe açığını büyüten faktör, bir ayda yapılan 568,6 milyar li­ralık “sermaye transferi” ol­du. 2024 yılının tümünde ise toplam bütçe giderleri önce­ki yıla göre yüzde 63,6 artış­la 10 trilyon 777 milyar, büt­çe gelirleri yüzde 66,5 artışla 8 trilyon 670,9 milyar lira­ya ulaştı. Bunun sonucunda bütçe açığı önceki yıla göre yüzde 52,6 büyüyerek 2 tril­yon 106,1 milyar liraya yük­seldi.

Faiz dışı açık 836 milyar

2024 yılının tümündeki bütçe giderlerinin 9 trilyon 506,6 milyarını önceki yıla göre yüzde 60,4 artan faiz dı­şı harcamalar oluşturdu. Faiz ödemeleri ise yüzde 88,3’lük artışla 1 trilyon 270,5 milyar liraya ulaştı. Önceki yıl faiz harcamaları hariç tutuldu­ğunda 705,8 milyar lira olan açık, 2024’te yüzde 18,4 bü­yüyerek 835,7 milyar liraya çıktı.

Faiz dışı harcamalarda 3 trilyon 863,6 milyar lira ile en büyük payı, önceki yı­la göre yüzde 62,8 artan ca­ri transferlerin aldı. 2024’te ana gider kalemleri içinde en yüksek oranlı artış ise yüz­de 101,3’le personel giderle­rinde yaşandı. Söz konusu gi­derler 2 trilyon 666 milyar li­ra olurken, kamu personeli adına ödenen sosyal güvenlik primleri de yüzde 78,8 artışla 185,7 332,2 milyar lira olarak gerçekleşti.

2024’te merkezi yönetim bütçesinin sermaye giderleri yüzde 73,4 artışla 943,1 mil­yar, mal ve hizmet alımları yüzde 64,1 artışla 744,9 mil­yar liraya ulaştı.

Sermaye transferinde son aydaki artış

Geçen yıl bütçe harcama­larında en dikkat çeken ge­lişme “sermaye transferleri” kaleminde yaşandı. Aralıkta­ki 568,6 milyarlık rekor akta­rımla yılın tümündeki serma­ye transferleri 640,4 milyar liraya ulaştı. Ancak söz konu­su transferler önceki yılki­nin yüzde 25,4 altında kaldı. 2023’ün son ayında da 639,6 milyar lira ile rekor tutarda bir sermaye transferi gerçek­leştirilmiş, yılın tümündeki aktarım 858,3 milyar lira ol­muştu.

Aralık ayındaki transferin 548,5 milyarı ve yılın tümün­dekinin 555,8 milyarı olmak üzere söz konusu transferle­rin tamamına yakını, “Sınıf­landırmaya Girmeyen Diğer Kurum, İşletme ve Hane Hal­kına Yapılan transferler” fas­lında yer aldı.

7,3 trilyonluk vergi toplandı

Merkezi yönetim bütçe ge­lirlerinin en büyük bölümü­nü oluşturan vergi gelirle­ri geçen yıl yüzde 62,3 artışla 7 trilyon 304,9 milyar liraya ulaştı. Vergi tahsilatı OVP’de­ki gerçekleşme tahmininin 300,6 milyar lira altında ger­çekleşti.

Vergi gelirleri dışında en büyük kalemi ise 787,9 milyar lira ile faizler, paylar ve ceza­lar oluşturdu. Söz konusu ge­lirler önceki yıla göre yüzde 90,7 arttı. Geçen yıl özel büt­çeli idare gelirleri 187,9 mil­yar, alınan bağış, yardım ve özel gelirler 175,3 milyar, te­şebbüs ve mülkiyet gelirleri 135,6 milyar, düzenleyici de­netleyici kurum gelirleri 43,9 milyar, sermaye gelirleri 23,7 milyar lira oldu, alacaklardan da 11,7 milyar liralık tahsilat gerçekleşti.

Aralıkta depreme 605 milyar mı harcandı?

2024 bütçe verileri muhasebe tekniği açısından farklı bir yaklaşımı ortaya koydu. Program sınıflandırması bazında 2024 yılı merkezi yönetim bütçesinde, deprem harcamalarına yönelik olarak “Şehircilik ve Risk Odaklı Bütünleşik Afet Yönetimi” programına 906,5 milyar TL başlangıç ödeneği konulmuştu.

Yılın ilk on bir ayında bu program dahilinde yapılan toplam harcama 212,2 milyar TL olurken, aralıkta (bir ayda) 605,4 milyar TL tutarında bir harcama bütçe verilerine yansıtıldı. Buna bağlı olarak bütçe açığı ile nakit açığı arasındaki fark büyük oranda kapandı. Sermaye transferleri kaleminde son aydaki arızi büyümede de bu kalemdeki hareket etkili oldu. Ancak son ayda gözüken bu harcamanın, fiili harcama olmayıp bütçe emanet kalemine alma olduğu değerlendiriliyor.

Hedefler ve gerçekleşme

 2024’te bütçe büyüklüğü başlangıçta 11 trilyon 89 milyar, bütçe gelirleri 8 milyar 437,1 milyar ve bütçe açığı 2 trilyon 651,9 milyar lira olarak öngörülmüştü.

Eylül 2024’te açıklanan 2025-2027 dönemine ait Orta Vadeli Program’da (OVP) ise 2024’te toplam bütçe harcamasının 11 trilyon 213,1 milyar, bütçe gelirlerinin 9 trilyon 64,7 milyar ve bütçe açığının 2 trilyon 148,5 milyar lira olarak gerçekleşeceği tahmin edilmişti. Açıklanan yıllık bütçe gerçekleşmelerine bakıldığında faiz ödemesi ve bütçe gelirleri başlangıç hedeflerinin biraz üzerinde geldi, diğer büyüklükler altında kaldı. Son OVP’ye göre ise hem gelir hem gider kalemlerinin az farkla altında olmakla birlikte genel olarak tahminlerle paralel gerçekleştiği görülüyor.