2024’te 95 bine yakın esnaf, işyeri kapadı

Marka çeşitliliği, eğ­lence alanları ve sos­yal etkinlikleriyle tüketicilere farklı deneyimler de sunan ve ülke genelinde sa­yıları giderek artan büyük alış­veriş merkezlerinin (AVM) yanı sıra, son yıllarda yaygın­laşan internet üzerinden sa­tış (e-ticaret) gibi trendlerin de etkisiyle perakende ticaret sektöründe yaşanan radikal dönüşüm, esnaf ve sanatkâr gi­rişimciliğine ilgiyi azalttı.

Kısıtlı bir sermaye ile daha çok beden gücüne dayanarak iş yapan ve bağımsız çalışan giri­şimcilerden oluşan esnaf ve sa­natkârlar kesiminde yeni işye­ri açılışları 2024 yılında önem­li oranda azaldı, kapanmalarla yaşanan yaprak dökümü de hız kesmekle birlikte devam etti; bir yılda 95 bine yakın esnaf fa­aliyetine son verdi.

Açılan 100, kapanan 33

Türkiye Esnaf ve Sanatkâr­lar Sicil Gazetesi’nde her ay ya­yımlanan açılış-kapanış ilan­larına göre sıkı para politikası ile tüketimin ve kredi genişle­mesinin baskılandığı 2024 yı­lı boyunca toplam 287 bin 624 yeni esnaf işyerinin sicil kaydı yapılırken, 94 bin 609 ile bu­nun üçte biri dolayında esnaf işyeri ise sicil terkini yaparak işyerini kapattı.

Önceki yıla gö­re yüzde 8,3 daha az işyeri açı­lırken, kapanan işyeri sayısı da yüzde 15,2 azaldı. 2023’e göre 26 bin 150 daha az yeni esnaf işyeri açıldı, kapananların sa­yısı da önceki yıl açılanlardan 16 bin 967 daha düşük oldu. Bu­na göre yeni işyeri açılışlarının yeniden 300 binin altına indiği 2024’te, açılan her 100 yeni iş­yerine karşılık yaklaşık 33 iş­yeri kapandı.

Türkiye Esnaf ve Sanatkâr­ları Kurumu’nun (TESK) top­lulaştırarak yayımladığı ve­rilere göre, kapanan/açılan işyeri oranı, on yıl önceye gö­re daha düşük olmakla birlik­te, son üç yılda denge yeniden bozuldu. 2015’te, sicil terkini yapan esnaf işyeri sayısı, sici­le kaydolup yeni faaliyete ge­çen işyerlerinin yaklaşık ya­rısı düzeyinde bulunuyordu. Bu denge, Covid-19 pandemi­sinin başladığı 2020 yılında yüzde 21,9’a kadar düşmüştü.

Başka deyişle denge 2 yeni açı­lana 1 kapanan şeklindeyken, yaklaşık 5’te 1’e inmişti. An­cak kapananların yeni açılan­lara oranı izleyen dönemde ye­niden yükselişe geçti. Bu oran 2021’de yüzde 28,2’e, 2022 yı­lında yüzde 29,9’a, 2023’te yüzde 35,6’ya çıktı ve 2024’te de yüzde 32,9 oldu. Son on yı­lın toplamında ise yeni açılan esnaf ve sanatkâr işyerlerinin toplam sayısı 2 milyon 714 bin 674, kapanan toplam işyeri sa­yısı da 888 bin 637 ile bunun yüzde 32,7’si düzeyinde ger­çekleşti.

Yarısı on ilde

Geçen yıl da en fazla işye­ri açılış ve kapanışları, nüfus­la orantılı olarak büyük kent­lerde gerçekleşti. En büyük nü­fusa sahip il olan İstanbul 35 bin 157 adetle açılan ve 12 bin 96 adetle kapanan esnaf işye­ri sayısında ilk sırada yer aldı. Yeni açılan işyeri sayısında İs­tanbul’u 19 bin 693’le İzmir, 16 bin 188’le Ankara izledi. Yeni açılan işyeri sayısı önceki yıla göre İstanbul’da yüzde 8,6, An­kara’da yüzde 9,6 azalırken, İz­mir’de yüzde 8,5 arttı.

Yeni işyeri açılışlarında da­ha sonra16 bin 58 adetle Antal­ya ve 11 bin 557 ile Bursa geldi. Konya, Adana, Manisa, Mer­sin ve Gaziantep de en çok yeni esnaf işleri açılan ilk on il ara­sında yer aldı. Kapanan işyeri sayısında ise İstanbul’u 6 bin 524’le İzmir, 4 bin 985’le An­kara, 4 bin 478’le Bursa, 4 bin 89’la Antalya izledi. İşyeri ka­panışlarında daha sonra sıra­sıyla Manisa, Konya, Mersin, Adana ve Aydın geldi. Geçen yıl açılan işyerlerinin 134 bin 475’le yüzde 46,8’i ve kapanan­ların da 44 bin 883’le yüzde 52,6’sının on büyük ilde olduğu belirlendi.

AVM sayısı 450’ye yaklaştı

Öte yandan Türkiye genelin­de AVM sayısı 2025 itibarıy­la 447’ye yükseldi. İstanbul, 133’le en fazla AVM’ye sahip il olurken, diğer şehirlerde de sayı artmaya devam ediyor. İs­tanbul’dan sonra AVM sayısı­nın hızla arttığı illerin başında Ankara, İzmir ve Bursa geliyor. AVM sayısında İstanbul’u 43 adetle Ankara, 28 adetle İzmir, 17 adetle Antalya ve 15 adetle Bursa izliyor. Gaziantep, Kon­ya, Diyarbakır ve Erzurum gibi Anadolu illerine de yaygınlaşan AVM’ler, bölgelerinin sosyal ve ticari yaşamını canlandırıyor.

AVM’ler, geniş marka çeşit­liliği, eğlence alanları ve sos­yal etkinlikleriyle ziyaretçile­re farklı deneyimler sunduğu için tüketici trafiğini kendine çekiyor. Sektör, dinamik yapı­sı ve taleplere hızlı adaptasyo­nu ile tüketicilerin ve karlılığı dolayısıyla yerli ve yabancı giri­şimcilerin ilgisini çekmeye de­vam ediyor. Ancak, sayıları gi­derek artan ve perakende tica­ret sektörünün yapısını kökten değiştirerek geleneksel esnaf ve sanatkâr iş kollarını gerile­ten AVM’ler kent merkezlerin­de yoğunlaştığı için, trafik baş­ta çeşitli kentsel sorunlara da yol açıyor.

 Türkiye’de 2,5 milyon esnaf işyeri var

31 Aralık 2024 itibarıyla Türkiye’deki toplam faal esnaf işyerlerinin sayısı 2 milyon 497 bin 158, esnaf ve sanatkâr sayısı da 2 milyon 255 bin 757 düzeyinde bulunuyor. İşyerlerinin 290 bin 949’la yüzde 11,7’si İstanbul’da faaliyet gösteriyor. Ülkedeki tüm esnaf işyerlerinin 154 bin 878 adetle yüzde 6,2’si İzmir, 134 bin 73’le yüzde 5,4’ü Antalya, 132 bin 328’le yüzde 5,3’ü Ankara ve 98 bin 164 adetle yüzde 3,9’u Bursa’da yer alıyor. En az esnaf işyerinin bulunduğu iller ise 2 bin 2344’le Bayburt, 2 bin 834’le Ardahan, 2 bin 971’le Tunceli, 3 bin 417 ile Iğdır ve 4 bin 398’le Gümüşhane.

TÜİK’in en son verisine göre 85,4 milyon ülke nüfusu dikkate alındığında ortalamada yaklaşık 34 kişiye bir işyeri düşüyor ve ülke nüfusunun yüzde 2,6’sını esnaf ve sanatkârlar oluşturuyor.

67 ilde yeni açılışlar azaldı

Geçen yıl yeni açılan esnaf işyeri sayısı sadece 14 ilde 2023’e göre artış gösterdi. Başka deyişle 67 ilde yeni açılan işyeri sayısı önceki yılın altında kaldı. Şirket kapanışları ise 6 ilde arttı, sadece 75 ilde sayıca 2023’ün altında gerçekleşti.

Yeni işyeri sayısında önceki yıla göre en sert azalış yüzde 39,7 ile depremzede il Kahramanmaraş’ta yaşandı. Bu ilde 2023’te 6 bin 320 olan işyeri açılışı, 2024’te 3 bin 811’e düştü. İşyeri açılışlarındaki azalışta bu ili yüzde 37,7 ile Şırnak, yüzde 36,7 ile yine depremzede illerden Adıyaman, yüzde 33’le Yozgat ve yüzde 29 azalışla bir diğer depremzede il olan Şanlıurfa izledi.

Yeni açılışlarda en fazla artış ise yüzde 28,5’le az sayıda esnafın bulunduğu, ancak yüksek sayıda sığınmacı barındıran illerden Kilis’te gerçekleşti. Erzincan yeni açılışlardaki artışta yüzde 23,7 ile ikinci sırada yer alırken, önemli bir esnaf sayısına sahip olan büyük illerden Konya yüzde 8,9 artışla onu izledi.

Kapanışların en hızlı arttığı iller ise yüzde 21’le Iğdır, yüzde 9,8’le Muş ve yüzde 8,5’le Hatay; en hızlı azaldığı iller de yüzde 37,5’le Adıyaman, yüzde 32,6 ile Kahramanmaraş ve yüzde 31,8’le Edirne oldu. Buna göre Şubat 2023 depreminde ekonomik ve sosyal açıdan ağır tahribat yaşayan Kahramanmaraş ile Adıyaman’da hem yeni işyeri açılışları önceki yıla göre önemli oranda düşüş kaydetti hem de mevcut işyerlerindeki kapanışlar azaldı.

Iğdır’da 1 açılana 1 kapanan

 Kapanan işyerlerinin yeni açılanlara oranı, ekonomik gelişmişlik düzeyi en düşük ve yoğun göç veren illerde çok yüksek düzeylerde. Iğdır 2024’te yüzde 96,4’le, kapanan işyeri sayısının yeni açılanlara oranı en yüksek il oldu. Tüm yıl boyunca sadece 251 yeni esnaf işyeri açılan bu ilde 242 esnaf ise kepenk indirdi.

Kapanan esnaf işyerlerinin yeni açılanlara oranında bu ili yüzde 62,1’le Kırşehir, yüzde 60,8’le Bingöl, yüzde 59,9’la Tunceli, yüzde 59,7 ile Bayburt ve yüzde 52,7 ile Ardahan izledi. Kapanan esnaf işyerlerinin yeni açılanlara oranında en düşük düzeyler ise yüzde 13,3’le Şanlıurfa, yüzde 16,4’le Gaziantep, yüzde 17,8’le Hatay, yüzde 18,6 ile Kahramanmaraş olmak üzere depremzede illerde görüldü.