2024 ‘Liralaşma’ yılı oldu
Parasal sıkılaşma esaslı ekonomik programın ödünsüz uygulandığı ve Merkez Bankası’nın faiz silahını etkili biçimde kullandığı 2024, döviz mevduatının yerinde saydığı, Kur Korumalı Mevduatın (KKM) giderek eridiği, klasik TL mevduattaki hızlı artışla toplam mevduat hacminde “liralaşma”nın hızla arttığı bir yıl oldu. Klasik TL mevduatın toplam pastadaki payı 2024 yılında 17 puandan fazla artarak yüzde 60’a yaklaştı.
2021 sonunda, dönemin ekonomi yönetiminin “liralaşma” hedefiyle başlattığı KKM, yeni yönetimin göreve geldiği ve faiz artırım sürecinin başladığı Haziran 2023 başına kadar olan dönemde, mevduattaki “dolarizasyon”u azaltmadığı gibi, kur farkı ödemeleri nedeniyle kamu maliyesine 900 milyar lira dolayında bir yük bindirmişti.
Dövize endeksli bir enstrüman olması nedeniyle mevduat hacminde yerli-yabancı para payı hesaplanırken yabancı para hanesinde değerlendirilmesi gereken KKM de dahil edildiğinde toplam mevduatta dövizin payı, Mayıs 2023 sonu itibarıyla yüzde 63,7 ile yüksek düzeyini korurken, ikinci yarısında köklü politika değişikliğine gidilen 2023’ün sonunda yüzde 57,8’e, 2024 sonu itibarıyla ise yüzde 40,6’ya kadar indi.
Klasik TL mevduat ikiye katlandı
BDDK’nın son haftalık verilerine göre, 27 Aralık 2024 itibarıyla 18 trilyon 998,7 milyar liraya ulaşan toplam mevduatın; 11 trilyon 287,8 milyar liralık bölümünü standart TL mevduat, 6 trilyon 581 milyar lirasını klasik yabancı para mevduat (DTH) ve 1 trilyon 129,9 milyar lirasını KKM oluşturdu.
2023 sonunda 6 trilyon 257,1 milyar lira olan klasik TL mevduat hacmi, 2024’te yüzde 80,4 oranında net 5 trilyon 30,7 milyar lira büyüdü. Buna göre yüksek faizin cazibesi ile diğer enstrümanlardan çözülen büyük çapta fonların TL mevduata kayması ile hacim neredeyse ikiye katlandı.
Buna karşılık yabancı para mevduatın dolar cinsinden hacmi yüzde 7,2 küçülerek 203,1 milyar dolardan 188,5 milyar dolara geriledi. Kur artışı ile birlikte döviz mevduatının TL cinsinden tutarı ise sadece yüzde 10,4’lük bir artışla 6 milyar 851 milyar lira oldu. Yeni program öncesi yatırımcıların furya halinde hücum ettiği KKM’nin hacmi ise klasik TL mevduata kayış sonucu bir yılda yüzde 57 küçülerek 2 trilyon 626,4 milyar liradan 1 trilyon 129,9 milyar liraya geriledi.
KKM liralaşmayı getirmemişti
Baskılı faiz politikası ile Merkez Bankası politika faizinin hızla aşağı çekildiği dönemde, rezervleri eriten “dövize hücum”un önüne geçme, ekonomide liralaşmayı artırma amacıyla ihdas edilen KKM uygulaması 2022 başında başlatılmıştı. Aralık 2021 sonu itibarıyla 5 trilyon 303,5 milyar lira olan toplam mevduat hacminin 3 trilyon 423,3 milyar lira ile yüzde 64,5’ini yabancı para ve 1 trilyon 880,2 milyar lira ile yüzde 35,5’ini TL mevduat oluşturuyordu.
KKM’nin uygulamaya geçtiği 2022 yılında klasik TL mevduat yüzde 79’luk bir artışla 3 trilyon 365 milyar liraya ve bunun toplamdaki payı yüzde 38’e yükseldi. Yıllık artışı yüzde 19,3’te kalan döviz mevduatı ise 4 trilyon 85,4 milyar lira oldu.
Döviz mevduatına azalan ilgi KKM’ye kaydı. Önceki yıllarda var olmayan KKM, 2022 sonu itibarıyla 1 trilyon 415,3 milyar liralık bir büyüklüğe ulaştı. Böylece döviz mevduatı ile dövize endeksli KKM’nin toplam tutarı 8 trilyon 865,7 milyar lira ile toplam mevduat hacminin yüzde 62’sini oluşturdu. Başka deyişle 2,5 puanlık düşüşe rağmen mevduatta yüksek dolarizasyon olgusu devam etti.
Baskılı faiz döneminin devam ettiği, Merkez Bankası politika faizinin yüzde 8,5 düzeyinde bulunduğu Mayıs 2023 sonu itibarıyla 10 trilyon 299,1 milyar lira olan toplam mevduatın 3 trilyon 742,9 milyar lirasını oluşturan klasik TL mevduatın payı yüzde 36,3’le 2022 sonundaki düzeyin altına inerken, yabancı para mevduat ve KKM’nin toplam payı yüzde 63,7’ye çıktı.
Liralaşma yeni programla arttı
Haziran başından itibaren göreve gelen yeni ekonomi yönetimi ile baskılı faize son verilen, faiz artırımı sürecinin başladığı 2023’ün ikinci yarısında ise kaynaklar giderek klasik TL mevduata yöneldi. 2023 sonu itibarıyla 14 trilyon 843,1 milyar liraya ulaşan toplam mevduatın; 6 trilyon 257,1 milyar liralık bölümü standart TL mevduat, 5 trilyon 959,6 milyar lirasını klasik yabancı para mevduat (DTH) ve 2 trilyon 626,4 milyar lirasını KKM oluşturdu.
Böylece, klasik TL mevduatın pastadaki payı yüzde 42,2’ye yükseldi; KKM ile standart döviz mevduatının payı yüzde 57,8’e indi. 2023’ün tümünde mevduatta liralaşma 6,1 puan arttı. Liralaşmada asıl artış ise KKM ve yabancı para mevduatın toplam payının 17,2 puan azalarak yüzde 40,6’ya indiği, başka deyişle klasik TL mevduatın payının aynı oranda artarak yüzde 59,4’e çıktığı 2024 yılında yaşandı.
Yüksek TL faizinin etkisi
2023’ün ikinci yarısı ve 2024 yılının tümünde, döviz mevduatı ve KKM’de çözülme ve klasik TL mevduatta artış yaşanmasında faiz silahı etkili oldu. Bankaların standart TL mevduata uyguladığı faizler, 2023’ün ikinci yarısında başlayan artırımlarla rekor düzeylere geldi.
Merkez Bankası’nın sektör ortalaması akım veri olarak açıkladığı aylık verilere göre bankaların TL üzerinden açılmış toplam mevduatlara uyguladığı yıllık basit faizlerin aylar itibarıyla Mayıs 2023’te yüzde 23,3 olan ortalama düzeyi, yılın sonunda yüzde 45,6’ya yükseldi. Söz konusu oran yükselişini 2024’te de sürdürdü ve nisan ayı itibarıyla yüzde 59,5’e kadar çıktıktan sonra kısmi gevşeme ile yılı yüzde 56,1 düzeyinden kapadı.
Bankalarca mevduatlara fiilen uygulanan azami faiz oranları bazında ise tüm vadelerde bu ortalamaların çok üzerinde faiz veren bankalar oldu. Aralık ayında başlayan faiz indirim sürecinde politika faizi paralelinde mevduat faizlerinin de kademeli olarak gerilemesi ile TL mevduatın geçen yılki cazibesinin azalacağı bekleniyor.
