2024 bütçe açığı ‘tahminlerin altında’ geliyor
2024 yılında Hazine nakit açığı 2 trilyon lirayı aşarken, önceki yıldan emanetler kalemine aktarılan tutarların geçen yıl kullanılması ve muhasebeleştirme tekniği dolayısıyla, önümüzdeki hafta açıklanacak merkezi yönetim bütçe açığının bunun çok altında gelmesi bekleniyor.
Merkezi yönetim bütçesinin en büyük bölümünü oluşturan “genel bütçe”nin nakit gelir ve giderleri arasındaki aleyhte farkı ifade eden Hazine nakit açığının, geçen yıl yüzde 234,4 artışla 2 trilyon 92,5 milyar lira olduğu açıklandı. Hazine nakit açığına ilişkin alınan bu sonuç, 15 Ocak Çarşamba günü açıklanacak merkezi yönetim bütçesi yıllık sonuçları için öncü gösterge niteliğinde. Ancak emanet ve avanslar ile nakit ve tahakkuk esasına dayalı muhasebe tekniği kaynaklı hususlar nedeniyle bütçe gerçekleşmeleri istatistikleri ile Hazine nakit gerçekleşmeleri istatistikleri arasında farklılıklar oluşabiliyor. Şubat depremleri dolayısıyla ek bütçe yoluna gidilen 2023’te harcanmayarak bütçe emanetleri kalemine alınan tutarların önemli bir bölümünün harcamasının 2024’te yapılması nakit açığını büyütürken, bütçe açığına yansımadı.
793 milyar TL devretmişti
2023 yılı Hazine nakit dengesinin 626 milyar TL açık açıklanırken, sonrasında açıklanan 2023 merkezi yönetim bütçe açığı 1 trilyon 375 milyar TL olarak bildirilmişti. Bu durum aralık ayında harcaması yapılan ama nakit ödemesi yapılmamış olan 730 milyar TL’lik tutarın emanetler kalemine alınmasından kaynaklanmıştı. Böylece önceki aylardan devreden emanetlerle birlikte 2024 yılına toplam 792,7 milyar TL’lik emanet devredilmişti.
2023’te harcanmayarak emanete alınan tutarların büyük bölümü 2024’de harcandı. Bu nedenle gelecek hafta, Hazine nakit açığının da Orta Vadeli Program’daki (OVP) 2 trilyon 148,5 milyar liralık 2024 yılı gerçekleşme tahmininin de altında bir merkezi yönetim bütçe açığı açıklanmasının güçlü olasılık olduğu belirtiliyor.
Son ayda 323,9 milyar TL nakit açığı
Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın açıkladığı Hazine nakit gerçekleşmelerine göre Hazine aralık ayında nakit bazda 882,7 milyar lira gelir elde ederken, 259,3 milyarı faiz olmak üzere toplam 1 trilyon 211 milyar liralık harcama yaptı. Özelleştirme İdaresi tarafından 4,5 G lisans bedeli, 2B arazi satış gelirleri ve diğer hisse satış gelirlerinden aktarılan 4,4 milyar liralık gelir sonrası Hazine’nin aralık ayı nakit açığı 323,9 milyar lira düzeyinde gerçekleşti. Aralıktaki nakit açığının 138,7 milyar liralık bölümü iç ve dış borçlanmayla finanse edilirken, kalan kısım için 185 milyar liralık kasa-banka kullanımına gidildi. Kur farklarından gelen 4,1 milyar liralık katkı ile kasa bakiyesi 180,9 milyar lira azaldı.
Hazine bir yılda 1,2 trilyon lira faiz ödedi
2024 yılının tümünde nakit bazda 8 trilyon 879,8 milyar liralık gelir elde eden Hazine’nin nakit bazda toplam harcaması ise 10 trilyon 984,5 milyar liraya ulaştı. Önceki yıla göre gelirler yüzde 66,8 artarken, harcamalardaki artış yüzde 84,3’e ulaştı. Faiz dışı harcamaların yüzde 81,8 artışla 9 trilyon 809 milyar lira olduğu 2024’te, Hazine’nin faiz ödemeleri ise yüzde 108,1’lik bir artışla 1 trilyon 175,5 milyar lirayı buldu. Hazine’nin 2023’te 71,7 milyar lira olan faiz dışı nakit açığı 2024’te yüzde 1.196,6 (yaklaşık 12 kat) artarak 929,2 milyar liraya ulaştı. Bu açığın da 259,3 milyar lira ile büyük bölümü son ayda verildi.
Geçen yıl elde edilen 12,2 milyar liralık özelleştirme ve fon gelirleri sonrası Hazine’nin 2 trilyon lirayı aşan nakit açığı önceki yıldakinin yaklaşık üç buçuk katı düzeyini gördü.
1,5 trilyon liralık net borçlanma
Hazine, geçen yılki nakit açığının en büyük bölümünü yine borçlanma ile finanse ederken, önceki yıllara kıyasla oldukça yüksek tutarda kasa-banka kullanımı yoluna gitti. Borçlanma ise esas olarak iç borç şeklinde gerçekleşti. Yüksek faizin cazibesi ihraç edilen TL cinsi kamu borçlanma senetlerinin cazibesini artırırken, dış kaynak muslukları yeterince açılmadığı için net dış borç kullanımı sınırlı kaldı.
2024’te vadesi gelen iç borçlarda toplam 714,6 milyar liralık geri ödeme gerçekleştiren Hazine, devlet iç borçlanma senedi ihraçları ile toplam 2 trilyon 229,4 milyar lira tutarında yeni borçlanmaya giderek, 1 trilyon 514,8 milyar liralık net iç borçlanma gerçekleştirdi. Hazine, dış borçlarda ise 328,8 milyar liralık geri ödemeye karşılık 355,2 milyar liralık yeni borçlanmaya gitti ve net bazda 26,4 milyar lira karşılığı dış borç almış oldu. Buna göre, toplamda 1 trilyon 43,4 milyar liralık iç ve dış borç geri ödemesi gerçekleştirip, 2 trilyon 584,6 milyar liralık yeni borçlanmaya giden Hazine’nin yıllık net borçlanması 1 trilyon 541,1 milyar lira oldu.
Kasadan 417,8 milyar lira
Geçen yılki net borçlanması ile nakit açığının dörtte üçünü finanse eden Hazine, devirli-garantili borç geri dönüşleri ve Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu’ndan (TMSF) aktarım şeklinde elde ettiği 133,4 milyar lirayı da finansmanda kullandı. Hazine geçen yıl nakit açığının finansmanı için 417,9 milyar lira ile de yüklü tutarda kasa-banka kullanımı yoluna gitti. Buna göre Hazine nakit açığının beşte biri kasadan kullanımla finanse edildi. Geçen yıl kur farklarından gelen 76,1 milyar liralık lehte tutar dolayısıyla kasa bakiyesindeki azalma 341,8 milyar dolarla daha düşük düzeyde gerçekleşti.
Reel büyüme yüzde 132
Hazine nakit açığının geçen yıl kaydettiği yüzde 234,4’lük cari artış, tüketici fiyatları (TÜFE) bazında yüzde 44,38 olan yıllık enflasyonla indirgendiğinde, reel olarak yüzde 131,6 büyüdüğü dikkati çekti. Nakit açığının dolar cinsinden karşılığı ise geçen yıl yüzde 142 büyüyerek 63,8 milyar dolar oldu ve açık farkla tarihindeki en yüksek düzeyi gördü. 2015 yılında 6,3 milyar dolar olan Hazine nakit açığı izleyen dönemde sürekli büyüyerek 2020’de 26 milyar dolara kadar çıktıktan sonra, 2021’de 16 milyar dolara, 2022’de 10,2 milyar dolara gerilemişti. 2023’teki sıçrama ile 26,4 milyar dolara çıkan Hazine nakit açığındaki büyüme ivmesi 2024’te belirgin biçimde arttı.
Hazine nakit dengesi neyi gösteriyor?
Mali açıdan kamu kesimi; merkezi yönetim, sosyal güvenlik kurumları, yerel yönetimler ve KİT’ler olmak üzere dört kesimden oluşuyor. Genel bütçeye dahil idareler, özel bütçeli idareler ve düzenleyici ve denetleyici kurumların bütünü, merkezi yönetimi oluşturuyor. “Hazine nakit dengesi” merkezi yönetim bütçesinin en büyük bölümünü oluşturan genel bütçenin nakit bazda gelir ve giderleri arasındaki farkı gösteriyor. Hazine nakit gerçekleşmelerindeki tablo, genelde merkezi yönetim bütçe açığının boyutunu da büyük oranda yansıtıyor. Bu nedenle, sonuçları alınan 2024 Hazine nakit dengesi, gelecek hafta açıklanacak Merkezi Yönetim Bütçe verileri için öncü gösterge niteliği taşıyor. Ancak bir kısım gelirlerin emanetler kaleminde tutularak harcamasının sonraki yıla ertelendiği durumlarda Hazine nakit açığı ile merkezi yönetim bütçe açığı arasındaki makas açılabiliyor.