2023’te 'liralaşma' sürecek
Ekonomi yönetiminin 2021 sonlarında başlattığı Kur Korumalı Mevduat (KKM) uygulamasının da etkisiyle 2022 yılı mevduatta tam anlamıyla “liralaşma” yılı oldu. Banka mevduatlarında yabancı paradan TL’ye kayış hızlandı; toplam mevduat hacminde TL/YP dengesi tam tersine döndü.
Merkez Bankası ve BDDK verileri, 2022 yılında bankalardaki toplam TL mevduat hacmindeki rekor büyümede KKM uygulamasının da önemli oranda etkili olduğunu ortaya koydu. Buna göre 2021 sonunda 1 trilyon 868,4 milyar lira olan toplam TL mevduat hacmi 2022’nin tümünde, yaklaşık yarısı KKM olmak üzere 2 trilyon 874,7 milyar lira büyüyerek 4 trilyon 743 milyar liraya ulaştı. Bir yılda cari olarak yüzde 153,9 büyüyen mevduat hacminde, yüzde 64,27’lik enflasyondan indirgendiğinde “reel” olarak yüzde 54,5 oranında bir artış olduğu belirlendi.
YP mevduatta çözülme
Geçen yıl yabancı para mevduat hacmi (döviz tevdiat hesapları) ise dolar cinsinden yüzde 14,2 oranında 37,5 milyar dolarlık bir küçülme ile 263,8 milyar dolardan 226,4 milyar dolara geriledi.
Yabancı para mevduatın TL cinsinden karşılığı da döviz kurlarındaki artışa rağmen geçen yıl yüzde 23,6 ile enflasyonun çok altında bir büyüme kaydetti. Yılın tümünde net 808,3 milyar lira artan TL cinsinden yabancı para mevduat hacmi 4 trilyon 235,8 milyar lira oldu. Enflasyondan indirgendiğinde ise yabancı para mevduatların TL karşılığının reel bazda yüzde 24,8 küçüldüğü belirlendi.
Yabancı para mevduatların dolar cinsinden tutarının aylara göre seyrine bakıldığında, Kur Korumalı Mevduat uygulamasının başlamasının hemen ardından Ocak ayında 8,5 milyar, Şubat’ta ise 12,2 milyar dolarla sert düşüşler gösterdiği belirlendi. İzleyen aylarda küçük çaplı artış-azalışlar görülen söz konusu hacimde çözülme yılın sonuna doğru tekrar hızlandı ve 11 Kasım’dan itibaren de sürekli hale geldi. Kasım ayının tümünde 5,9 milyar dolar azalan YP mevduat hacmi, Aralık ayında ise net 12,6 milyar dolarla aylık bazda 2022 yılının en yüksek tutarlı düşüşünü kaydetti.
2021 sonunda Türk bankacılık sistemindeki TL cinsi mevduatlar, yabancı para mevduat hacminin yüzde 54,5’i kadardı. Başka deyişle o tarihte bankalardaki her 100 lira değerindeki döviz mevduatına karşılık 54,5 liralık TL mevduat bulunuyordu.
Döviz hesaplarında yaşanan çözülme ve TL’ye kayış paralelinde TL/YP oranı yıl boyunca sürekli artan bir seyir izledi. KKM uygulamasının hemen etkisini göstermesi ile bu oran Şubat sonunda yüzde 67’ye çıktı, Nisan sonunda yüzde 70’i, Eylül sonunda yüzde 80’i aştı. Kasım sonunda yüzde 95’e ulaşan TL/YP mevduat dengesi 2022 sonunda yüzde 112 olarak gerçekleşti.
2022 sonu itibariyle bankalardaki her 100 liralık TL mevduata karşılık, o günkü kura göre 89,3 lira değerinde döviz mevduatı bulunuyor. Bu denge 2021 sonunda 100 liralık TL mevduata karşılık 183,5 lira değerli YP mevduat şeklindeydi.
Toplam mevduat hacmi içindeki paya göre bakıldığında ise TL mevduatların 2021 sonunda yüzde 35,3 olan payı, 2022 sonunda yüzde 52,8’e yükseldi.
KKM 1,4 trilyon TL
Ekonomi yönetiminin tasarruflarda dolarizasyona karşı önlem olarak başlattığı kur korumalı mevduat uygulaması, 2022 yılı boyunca mevduatın yabancı paradan TL’ye kayması, TL/YP oranının tersine dönmesinde etkili oldu.
2021 sonlarında başlatılan uygulama kapsamında ilk veriler BDDK tarafından 18 Şubat 2022 itibariyle 469,2 milyar TL olarak açıklanmıştı. Ancak Haziran sonunda 1 trilyon lirayı aşan, 11 Kasım’da sonunda 1 trilyon 474,4 milyar liraya ulaşan söz konusu mevduat hacmindeki büyüme geçen yılın son haftalarında durdu ve seyir eksiye geçti. Kur korumalı mevduat Kasım sonunda 1 trilyon 471,4 milyar dolara indi, azalmaya devam ederek 2022 yılını 1 trilyon 415,3 milyar lira ile kapadı.
DTH ve KKM neden eş zamanlı azaldı?
Öte yandan yılın son haftalarında hem yabancı para mevduat hem de KKM hacminde eş zamanlı azalışlar, ekonomi çevrelerinde “dövizden çözülen para KKM’ye gitmiyorsa, nereye gidiyor?” tartışmasına yol açtı.
YP mevduat hacminde sürekli düşüş yaşanan 11 Kasım-30 Aralık arasındaki 7 haftadaki toplam azalma 20,2 milyar dolara ulaştı. KKM hacminde de en yüksek düzeyine ulaştığı 11 Kasım ile 30 Aralık arasında 59 milyar liralık düşüş meydana geldi.
Dövizden çözülen mevduatların KKM’ye gitmeyen kısmının bir bölümünün yastık altına, bir kısmının da yurt dışından mülk edinimi için kullanıldığı düşünülüyor. Bu konuda dillendirilen bir başka görüş ise çifte azalışın, bankaların mevduat müşterisini, menkul tutma zorunluluğundan muaf olan portföy yönetim şirketlerinde kurulmuş ve daha yüksek getirili fonlara yönlendirmesinden kaynaklandığı yolunda. Portföy yönetim şirketlerinin mali kuruluş oldukları için almış oldukları bu dolarları bankalarla ters repo için kullandıkları, bankaların ise bu işlemi satışa hazır eurobondlarını kullanarak TL cinsi menkul tutma zorunluluğunu aşma yoluna gittikleri iddia ediliyor.
Liralaşmada 2023 hedefi
2023 yılında uygulanacak politikalarla toplam mevduatta liralaşma oranının yükselmeye devam etmesi hedefleniyor. Merkez Bankası’nın açıkladığı “Liralaşma Stratejisi” çerçevesinde uygulanacak politikaların, bankacılık sisteminin hem varlık hem de yükümlülük tarafında Türk lirasının ağırlığının kalıcı olarak artırılması amacıyla güçlendirilerek kullanılmaya devam edilmesi öngörülüyor. Bu kapsamda, 2023 yılının ilk yarısı için mevduatta liralaşma hedefi yüzde 60 olarak belirlenirken, bankaların fonlama, teminat ve kredi kanallarını kullanım imkânlarının liralaşma hedefleri doğrultusunda kalibre edileceği kaydediliyor.