2023 ithal tüketimde patlama yılı oldu
On bir aylık verilere göre ekonominin üretim ayağındaki canlılığı gösteren ara malı/hammadde ithalatı yüzde 10’a yakın azalırken, tüketim malı ithalatı yüzde 59,9’la rekor bir artış gösterdi.
On bir aylık verilere göre ekonominin üretim ayağındaki canlılığı gösteren ara malı/hammadde ithalatı yüzde 10’a yakın azalırken, tüketim malı ithalatı yüzde 59,9’la rekor bir artış gösterdi. Tüketim malları içinde en büyük artış ise yüzde 137,9’la ithal otomobilde.
On bir ayda, 2022’nin aynı dönemine göre 9,5 milyar dolar daha fazla olmak üzere 16,3 milyar dolarlık otomobil ithal edildi. Dayanıklı ve yarı dayanıklı tüketim mallarına ödenen fatura da yüzde 50’ye yakın artarak 13,3 milyar dolar oldu. Elektrikliye yöneliş ve 2023 sonlarında başlayan yeni markaların girişindeki artış ithal otomobilde faturanın 2024’te katlanarak büyüyeceğine işaret ediyor.
Ekonominin üretim ayağındaki ivmeyi gösteren ara malı (hammadde) ithalatı önemli oranda azalırken, tüketim malı ithalatında adeta patlama niteliğinde artış yaşanması, Türkiye ekonomisinde 2023’e damga vuran önemli gelişmelerden biri oldu. En son alınan on bir aylık verilere göre özellikle otomobil ve dayanıklı tüketim malı ithalatına ödenen fatura rekor boyutlara ulaştı.
Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) geniş ekonomik kategorilerin sınıflaması (BEC) bazındaki dış ticaret verilerine göre, üretime yönelik yapılan ve ithalat faturasında en büyük kalemi oluşturan ara malı (hammadde) ithalatı ocak-kasım döneminde, 2022’nin aynı dönemine göre yüzde 9,8 azalarak 241,4 milyar dolara geriledi.
Buna karşılık, tüketim mallarına ödenen dövizin ise yüzde 59,9 gibi rekor bir artışla 43,4 milyar dolara ulaştığı dikkati çekti. Yeni yatırımlara işaret eden yatırım/sermaye malı ithalatı da deprem yatırımlarının da etkisiyle on bir ayda yüzde 32 artışla 47,7 milyar dolar oldu. Buna göre ithal tüketime ödenen fatura, yatırım malı ithalatından daha hızlı arttı.
İleride üretim ve istihdam yaratacak yatırımlar kapsamında ithal edilen makine, alet, bilgisayar ve diğer ekipmanların tutarına yakın bir fatura, ithal tüketim mallarına ödendi. Toplam ithalat sepetinde ara mallarının Ocak-Kasım 2022’de yüzde 80,9 olan payı, 2023’ün aynı döneminde yüzde 72,9’a gerilerken, tüketim mallarının payı yüzde 8,2’den yüzde 13’e çıktı. Yatırım mallarının payı da yüzde 10,9’dan yüzde 14,3’e yükseldi.
Üretime fren, tüketime devam
On bir aylık dönemlere göre Türkiye 26,3 milyar dolar daha az hammadde ithalatı gerçekleştirirken, 16,3 milyar dolar daha fazla tüketim malı ithal etti. Yatırım malı ithalatının faturası da 11,7 milyar büyüdü. Bu verilere göre 2023, Türkiye’nin üretim azmi gerilerken tüketim eğiliminin büyüdüğü bir yıl oldu. Bir başka cepheden görülen sonuca göre de dövizde özellikle haziran-temmuz-ağustos döneminde kur şoku şeklinde yaşanan artışlar başta sanayi olmak üzere ekonominin üretim ayağını baskılarken, yüksek düzeyde uyarılmış iç talebi caydıramadı. Tüketim malı ithalatı pahalanmasına rağmen, güçlü iç talep paralelinde faturası hızla büyüyerek 2023 yılına damgasını vurdu.
Sınıfına göre ithalatın ay ay seyri
2022’nin aynı aylarına göre ara malı ithalatı ocakta yüzde 15,5 ve şubatta yüzde 2,7 artış, martta yüzde 7,9 ve nisanda yüzde 15 düşüş, mayısta ise yüzde 4,9 oranında bir artış kaydederken; tüketim malı ithalatı ocak ayında yüzde 70,5, şubatta yüzde 64,3, martta yüzde 65,1, nisanda yüzde 67, mayısta yüzde 74,9 oranında rekor artışlar kaydetti.
Genel seçimler sonrası kurlarda hızlı yükselişin başladığı haziranda ara malı ithalatında yüzde 27,9’luk düşüşle frene basma eğilimi güçlenirken, tüketim malı ithalatındaki artış hızla kesmekle birlikte yüzde 37,8 oldu. Kurlarda yükselişin hızlanarak sürdüğü temmuzda da ara malı ithalatındaki yüzde 4,7’lik düşüşe karşılık tüketim malı ithalatı yüzde 99,6 ile bu yıl aylar itibarıyla en yüksek artışını kaydetti.
Başka deyişle ithal tüketimde talep düzeyi korunduğu için yükselen kurla birlikte ithalatının faturası şişti. Ağustos ayında hammadde ithalatında yüzde 16,5 düşüş, tüketim malı ithalatında yüzde 44 artış; eylülde hammadde de yüzde 24,2 düşüş, tüketim malında yüzde 37,2 artış; ekimde hammaddede yüzde 13,5 düşüş, tüketim malında yüzde 78 artış ve kasım ayında hammaddede yüzde 17,5 düşüş, tüketim malında yüzde 39,7 artış şeklindeki seyir de üretimde fren-tüketime devam şeklindeki eğilimin, yılın ikinci ve üçüncü çeyreğinde de devam ettiğini gösterdi.
Üretimi caydırdı, tüketimi caydıramadı
Kurlarda yaz dönemindeki şokların ardından, ağustostan sonra artış ivmesi yavaşlayan ancak yüksek düzeylerini koruyan döviz kurları ile ara malı ithalatındaki fren eğilimi arasında anlamlı bir ilişki bulunuyor. Ara malı ithalatındaki düşüş, yerli ara malına yönelişten çok, ithal girdilerde pahalanma dolayısıyla üretimi kısma anlamına geliyor. Bu gelişme ilk aşamada dış ticaret açığı ve cari açığı küçültücü yapsa da Türkiye’nin üretimden cayması anlamına da geliyor. Ara malı ithalatının azalmasının dış ticaret açığını küçültücü etkisine karşılık, tüketim malı ithalatındaki hızlı büyümenin bu marjı kapattığı görülüyor.
2024’te seyir ne olur?
2024-2026 dönemini kapsayan yeni Orta Vadeli Program (OVP) hedeflerine göre bu yıl 23,9 TL düzeyinde beklenen “ortalama” dolar kurunun, 2024 yılında yüzde 54 artışla 36,8 TL olması öngörülüyor. Yüksek kur düzeyi üretim maliyetlerini artırdığı ve dış pazarlarda rekabet gücünü azalttığı için üretim için yapılan ara malı ithalatını baskılarken, güçlü iç talebin 2024 yılında da devam etmesi durumunda tüketim mallarında birim ithalat miktarının fazla değişmeyeceği, yüksek kur çarpanıyla birlikte ithalatın faturasının büyümeye devam edeceği görülüyor. OVP, hedefleri kapsamında “sıkı para” politikası ile iç talebin baskılanması hedefleniyor.
İthal otoya 11 ayda 16,3 milyar dolar
Ocak-Kasım 2023 dönemindeki tüketim malı ithalatının 16,3 milyar dolarla üçte birden fazlasını ithal otomobillere ödenen fatura oluşturdu. Binek otomobil ithalatı 2022’nin aynı dönemine göre yüzde 137,9’la rekor bir artış gösterdi. İthal otomobillere on bir aylık dönemlere göre yaklaşık 9,5 milyar dolar daha fazla döviz ödendi. 2023 sonlarına doğru birer birer Türkiye pazarına girmeye başlayan Çin ve Avrupa ülkelerinden çok sayıdaki elektrikli otomobil markası ve ithalatında başlayan hızlı artış seyrinin devam etmesi ile bu faturanın 2024 yılında katlanarak büyümesi bekleniyor.
İthal dayanıklı tüketime 13,3 milyar $
Bu yıl ilk on bir ayda ithal tüketimde otomobiller dışında en büyük kalemi, 2022’ye göre yüzde 46,9 artışla 13,3 milyar dolara ulaşan dayanıklı ve yarı dayanıklı tüketim mallarının ithalatı oluşturdu. Bu dönemde dayanıklı tüketim malı ithalatı yüzde 63,3 artışla 6,5 milyar, yarı dayanıklı tüketim malı ithalatı da yüzde 34,1 artışla 6,8 milyar dolar oldu. Dayanıksız tüketim mallarına ödenen fatura da yüzde 19,1 büyüyerek 6 milyar dolara yükseldi. Esası yiyecek içecek olan işlenmiş-işlenmemiş mallar, motor benzini ve diğer hafif yağlar ile diğer tüketim mallarına ödenen toplam döviz de yüzde 25,8 artışla 7,8 milyar dolara ulaştı.
Üretim girdisi ithalatında düşüş
Ara malları kategorisinde en büyük ithalat kalemi olan sanayi için işlem görmüş hammaddelerde on bir aylık ithalat faturası yüzde 0,6 küçülerek 119,6 milyar dolara, sanayi için işlem görmemiş hammaddelerin ithalatı da yüzde 29,2 azalışla 13,9 milyar dolara geriledi. En sert düşüş ise yüzde 41,6 ile “gizli veri” olarak istatistiklerde yer alan petrol ve gaz ithalatında yaşandı. Söz konusu ithalatın on bir aylık tutarı 34,9 milyar dolar oldu. İşlem görmemiş yakıt ve yağlar ve esası yiyecek ve içecek olan işlenmiş hammaddeler de ithalatı gerileyen ara malları arasında yer aldı.