2009 krizi 2001 kadar kötü değil miydi gerçekten?
UZMAN GÖRÜŞÜ / İnan DEMİR / Finansinvest
Çarşamba günü açıklanan 2009 son çeyrek büyüme verisiyle öğrendik ki 2009'un tamamında Türkiye ekonomisi %4.7 oranında küçüldü. Bu oran şimdi kullandığımız 1998 baz yıllı GSYH serisindeki en şiddetli ikinci küçülmeye tekabuül ediyor. En şiddetli küçülme ise malum, GSYH'nin %5.7 daraldığı 2001 yılı.
Bu rakamlara bakınca son krizde ekonomik küçülme 2001 boyutlarına ulaşmamış görünüyor. Ama acaba öyle mi gerçekten? 2001'de gördüğümüz %5.7'lik küçülme 2000 yılındaki %6.8'lik hızlı büyümenin ardından gelmişti. 2009'da ise %4.7 küçüldük ama bir önceki yıl büyüme 2000 yılında olduğu gibi güçlü değildi; sadece %0.7 mertebesindeydi. Yani zaten zayıf olan bir bazın üzerine 2001'dekine yakın bir oranda küçüldük. Dolayısıyla da 2001'den daha iyi bir performans söz konusu değil.
Yıllık karşılaştırmalar her zaman biraz yanıltıcı oluyor. Yukarıda yaptığım karşılaştırma için de denebilir ki 2000 yılındaki güçlü büyüme de zaten 1999 depreminin ardından oluşan baz etkisinin desteğiyle gerçekleşti. Doğru, bu baz etkisinin de dikkate alınması resmi biraz daha karmaşıklaştırıyor ve az önce vardığım sonuca ulaşmayı zorlaştırıyor.
Ama elimizde doğru karşılaştırma yapmayı sağlayacak bir araç var. TÜİK mevsimsel etkilerden arındırılmış GSYH serisini de yayımlıyor, böylece sadece yıllık karşılaştırma yapmak değil, bir önceki çeyreğe göre performansın nasıl olduğunu görmek de mümkün.
Mevsimsellikten arındırılmış serinin 2001 krizinden önce zirve yaptığı nokta 2000 yılının son çeyreği. Serinin bir sonraki dip noktası ise 2001'in dördüncü çeyreği. Bu zirve noktasıyla dip noktası arasında GSYH birikimli olarak %11.7 daralmış.
Gelelim son krize. Bu kriz başlamadan önce mevsimsellikten arındırılmış GSYH serisinin zirve yaptığı nokta 2008'in ilk çeyreği. Yıllık büyümeye ancak 2009'un son çeyreğinde dönülmekle birlikte çeyreklik bazda büyüme 2. çeyrekten itibaren başlamıştı. Yani GSYH'nin dip yaptığı nokta da 2009'un birinci çeyreği. Zirveden dibe GSYH'deki kaybın ne kadar olduğuna baktığımızda %13.5 oranıyla karşılaşıyoruz.
Kısacası sadece 2009 küçülme oranına baktığımızda bu krizi 2001'den daha ucuz atlattığımızı söylemek mümkün. Ama bu resmin bir kısmını gözden kaçırmak anlamına gelir. Daralmanın tam boyutlarını görmek ancak krizin 2008'den itibaren başladığı da dikkate alınırsa mümkün oluyor. Böyla bakınca da 2008 - 2009 krizinin 2001'de yaşanan krizden daha derin olduğu ve Türkiye ekonomisindeki küçülmenin daha şiddetli olduğu net bir şekilde görülüyor.