2008 ocakta yıllık bütçe gelirinin %7.6'sı, bu yıl ise %6.4'ü

İster "perşembenin gelişi" benzetmesini yapın, ister "görünen köy kılavuz istemez" deyin... Bütçenin 2009'a yaptığı başlangıç, bu iki söze de çok uyuyor. Bütçede böyle bir gelişme olacağı, ta ilk rakamların ortaya çıktığı ekim ayında belliydi ve bu yönde uyarı üstüne uyarı yapıldı; küresel kriz ortamında bu rakamlara ulaşmanın mümkün olamayacağının altı çizildi, ancak bu büyüklüklerde ısrar edildi.

Tüm dünyada ekonomiler hızla daralırken bizim bu daralmanın dışında kalacağımız varsayımına dayalı bir yıllık program ve bütçe bizi bekliyordu. Hemen hemen tüm ülkelerde ekonomik büyüme yavaşlayacak, ama nasıl olacaksa, biz yüzde 4 gibi görece çok yüksek bir büyüme hızını tutturacaktık. Büyümenin süreceğine dayalı olarak vergi gelirlerini rekor düzeyde artırma başarısı gösterecektik. Vergi gelirlerimiz geçen yılın gerçekleşmesine göre tam yüzde 20.2 artacaktı. Yani yüzde 12 dolayında reel bir artış sağlayacaktık.

Mal ve hizmet üzerinden alınan vergiler yüzde 17.6 artacaktı; bu çerçevede dahilde alınan KDV'deki artış yüzde 18.9 olacaktı. ÖTV'de de yüzde 18'lik bir artış hedefleniyordu.

Gümrük vergisinde yüzde 26.8, ithalde alınan KDV'de ise yüzde 28.5 oranında artış öngörüsüyle yola çıkılıyordu.

Ne umuldu, ne bulundu?

Doğrusu bu bütçeyi yapanların da öngördükleri rakamların tutacağına inançları pek yoktu ama, bütçe yasalaştıktan sonra yapılacak pek bir şey de kalmıyordu.

Yılın tümü için yüzde 20 artar denilen vergi gelirleri, ocak ayında yüzde 2.4 gerilemişti.

Dahilde alınan mal ve hizmet vergileri yüzde 17.6'lık artış hedefine karşılık ilk ay yüzde 2.6 düşmüştü. Yıllık bazda yüzde 19 ve 18 artış öngörülen dahilde alınan KDV ve ÖTV'de yüzde 5.5 ve yüzde 5.3 gerileme yaşanması kaçınılmaz olmuştu.

Hele hele dış ticaretten alınan vergilerdeki performans, doğrusu çok dramatikti. Bu vergilerde yüzde 28 artış öngörülmüştü, ama gerçekleşme bırakınız artışı tam yüzde 29 gerileme olarak karşımızdaydı. İthalde alınan KDV'de yüzde 28.5'lik artış hedefine karşılık yüzde 30.2'lik bir düşüş vardı.

Gerçekleşme oranı

Geçen yılın ocak ayındaki 15.8 milyar liralık bütçe geliri, yılın tümündeki 208.9 milyar liralık gerçekleşmenin yüzde 7.6'sını oluşturdu. Yani geçen yıl ocakta, yıllık gelirin yüzde 7.6'sı toplandı. Bu yıl ise oran yüzde 6.4'e indi. Bu yılın ocak ayında 15.8 milyar lira ile geçen yılla hemen hemen aynı düzeyde oluşan gelir, yılın tümü için öngörülen 248.8 milyar liranın ancak yüzde 6.4'ünü oluşturuyor.

Vergi gelirlerindeki gerçekleşme oranı yüzde 8.4'ten yüzde 6.8'e indi. Dahilde alınan mal ve hizmet vergilerindeki oran yüzde 9.2'den yüzde 7.7'ye, dış ticaretten alınan vergilerdeki oran ise yüzde 7.1'den yüzde 3.9'a geriledi.

Gelirde hedef nasıl yakalanır?

2009'da merkezi yönetim bütçe gelirleri 248.8 milyar, genel bütçe gelirleri 243 milyar, vergi gelirleri ise 202.1 milyar lira. Ocak ayının gerçekleşmesi ve içinde bulunduğumuz koşullar, yıllık bazda bu hedefleri yakalamanın kesinlikle mümkün olamayacağına işaret ediyor. Peki, ne gibi değişikliklerle yıllık hedeflere ulaşmak mümkün olabilir?

Birincisi; tüm dünyada ve bunun etkisiyle Türkiye ekonomisinde bir toparlanma olur, piyasalar yeniden hızlı bir canlanma gösterir ve buna bağlı olarak da vergi gelirleri artarsa hedefleri yakalama şansımız doğar. Bu, gerçekleşmesi pek kolay olmasa da herhangi bir önleme başvurmaksızın sağlanacak bir gelişme.

İkincisi; vergi gelirleriyle, özellikle de KDV ve ÖTV ile ilgili düzenlemeye gidilmesi. Ancak burada söz konusu olacak düzenleme vergi oranlarının artırılması mı olmalı, yoksa düşürülmesi mi, bu önemli. Düz mantıkla bakınca vergi oranlarının artırılması durumunda bunun gelir artışı sağlayacağı söylenebilirse de, bu ortamda böyle bir düzenleme hiç yarar sağlamayacağı gibi, ters etki de doğurabilir. Vergi oranlarını düşürmek ise piyasaya canlılık getirebilir ve gelir artışı sağlanabilir. Ama sonuçta vergi oranlarıyla oynayarak ek bir gelir sağlamak, iki durumda da pek kolay görünmüyor. 

Sonuç olarak; piyasalarda bir canlılık olmaz ve buna bağlı olarak vergi gelirleri artmazsa ya da vergi oranlarıyla oynamak suretiyle gelir artırılamazsa, 2009 hedeflerini yakalamanın olanağı yok.

Gider ise öngörülenden hızlı

Bir yandan gelir öngörülen temponun çok altında artarken, bir yandan da gider öngörülen hızın üstünde bir artış eğilimi içinde. 2009'da merkezi yönetim bütçe giderlerinde yüzde 14.7 artış öngörülmesine karşın, ocak ayındaki gider artışının oranı yüzde 15.3'ü buldu.

Bu durumda hükümetin öngörülenin üstüne çıkacağı anlaşılan bütçe açığını finanse etmek için, yatırımcı açısından cazip enstrümanlarla, iç borçlanmaya ağırlık vermesinden başka alternatifi yok gibi gözüküyor.

Büyükşehirlerin ilçe belediyeleri

Bu arada Maliye Bakanlığı, büyükşehir belediyelerinin ilçe belediyelerini "hatırladı". Büyükşehir belediyelerinin ilçe belediyelerine geçen yılın ilk yedi ayında hiç para aktarılmadı. Geçen yılın ağustos-aralık döneminde bu belediyelere bütçeden 1.8 milyar lira transfer edildi. Bu belediyelere, bu yıl ocak ayında da 300 milyon lira aktarıldı.

Yerel yönetimlere geçen yıl ocak ayında 1 milyar, bu yıl ise 1.2 milyar lira verildi. 1.2 milyarın 422 milyonu büyükşehir belediyelerine, 342 milyonu diğer belediyelere, 300 milyonu büyükşehir ilçe belediyelerine, 138 milyonu da il özel idarelerine aktarıldı.