20 milyonun kader haftası

Yılın ilk yarısında ger­çekleşen enflasyon ile memur ve emekli 20 milyona yakın nüfusun buna göre belirlenen ikinci yarı yıl maaş/aylık artışlarının oranı bu hafta belli oluyor. Olası al­tı aylık enflasyona göre memur maaşı ve emekli memur aylık­larının yüzde 20’nin biraz üze­rinde, SSK ve BAĞ-KUR emekli aylıklarının ise yüzde 26’ya ya­kın oranda artması bekleniyor.

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), tüketici fiyat endek­sinde (TÜFE) haziran ayında gerçekleşen değişimi 3 Tem­muz Çarşamba günü saat 10.00’da açıklayacak. Böyle­ce yılın ilk altı ayında gerçek­leşen enflasyon ve memur ve emeklilerin buna göre belir­lenen ikinci altı ay yasal zam oranları da kesinleşecek.

Belli olacak zam oranları; Sosyal Güvenlik Kurumu’nun (SGK) nisan ayı itibarıyla açıkladığı son verilere göre ülke genelinde 3 milyon 650 bin 715 memur ile 10 milyon 914 bin 147’si 4A (eski SSK), 2 milyon 890 bin 785’i 4B (es­ki BAĞ-KUR) ve 2 milyon 498 bin 155’i 4C (eski Emekli San­dığı) kapsamında olmak üzere toplam 16 milyon 303 bin 87 emekliyi ilgilendiriyor. Buna göre çarşamba günü açıklana­cak verileri bekleyen toplam nüfus 20 milyona yaklaşıyor.

Haziran enflasyonu kaç gelir?

TÜİK’e göre ocak-mayıs döneminde TÜFE bazında enflasyon yüzde 22,72 ola­rak gerçekleşmişti. Memur ve emeklilere yapılacak zam­mın hesabında, haziran ayı ile birlikte oluşacak altı aylık ger­çekleşme baz alınacak.

Merkez Bankası’nın finan­sal ve reel sektördeki karar alıcı ve uzman kişilerden olu­şan “piyasa katılımcıları” ile yaptığı ankette haziranda ay­lık TÜFE artışı beklentileri­nin ortalaması, diğer çeşitli kuruluşların anketlerindeki ile yaklaşık aynı olmak üze­re yüzde 2,52 ile olarak ölçül­dü. Aylık oranın Piyasa Katı­lımcıları Anketi’nde çıkan bu düzeyde gelmesi durumunda ocak-haziran dönemi tüke­tici enflasyonu yüzde 25,8’e ulaşacak. Memur maaşla­rı ile emekli aylıklarına tem­muz başından geçerli olmak üzere yılın ikinci yarısı için yapılacak zam, bu orana göre netleşecek. Ancak memur ve emeklileri ile diğer emeklile­rin oranları farklı olacak.

Memur ve emeklisine verilecek zam

Memur maaşları ve memur emekli aylıklarında altı aylık dönemler için olmak üzere yılda iki kez yapılan artışlar, kamu çalışanları sendikaları ve devlet temsilcileri arasın­da bağıtlanan toplu iş sözleş­meleri ile belirleniyor. İlgili altı ayda gerçekleşen enflas­yon, o dönemde uygulanan zammı aşarsa, izleyen altı ay­da uygulanacak zam oranına, önceki altı ayda oluşan enf­lasyon farkı ekleniyor.

Bu kesime Ocak-Haziran 2024 dönemi için toplu söz­leşme ile yüzde 15 zam veril­mişti. Buna göre yılın ilk altı ayındaki aylık enflasyon yüz­de 25,8’e ulaşırsa, bu kesim için yüzde 9,39’luk bir enflas­yon farkı oluşacak. Bu fark, ikinci yarıyıl için toplu söz­leşmeyle alınmış olan yüz­de 10’luk zamma eklenecek ve bu kesimin ikinci yarı zam oranı yüzde 20,3 düzeyinde gerçekleşecek.

SSK ve BAĞ-KUR emekli zammı

SSK ve BAĞ-KUR emek­lilerinin ise toplu sözleşme hakları bulunmuyor ve aylık­ları, 5510 Sayılı Yasa uyarınca her yıl ocak ve temmuz ayla­rı başında, TÜİK’in açıkladı­ğı TÜFE verilerine göre önce­ki altı ayda gerçekleşen enf­lasyon kadar artırılıyor. Buna göre TÜFE bazında enflas­yon ocak-haziran dönemin­de yüzde 25,8 olarak gerçek­leşirse, söz konusu emekliler yılın ikinci yarısında, temmuz başında aynı oranda yapılacak zamla oluşacak aylığı almaya devam edecek.

Haziranda aylık TÜFE ar­tış oranı anketlerde öngörü­lenin üstünde gelirse, altı ay­lık gerçekleşme daha yüksek olacağı için memurlar ve tüm emeklilerin ikinci yarı zam­ları daha yüksek olacak. Aylık enflasyonun beklenenin al­tında gelmesi ile altı aylık enf­lasyonun daha düşük çıkması durumunda ise ikinci yarının zam oranı daha düşük oranda gerçekleşecek.

Bir kesim emekliye “sıfır zam” mı?

Emekli aylığı, kişinin ça­lışma süresi ve ödediği prim­ler dikkate alınarak bağlanı­yor. Bu, emeklinin kök aylığını oluşturuyor. Kök aylığa her ay yüzde 4 (7 bin 135 liranın altında ise yüzde 5) oranında ek ödeme de ilave ediliyor.

Ancak “taban ay­lık” uygulaması ile emekliye yapılabile­cek en düşük ödeme sını­rı belirleniyor. Kök aylık ve ek ödeme toplamı, taban ay­lığın altında kalanlara, Hazi­ne tarafından seyyanen bir ödeme yapılıyor. Bu ödeme ile ele geçen tutar, alt sınırı ifade eden taban aylık düze­yine yükseltiliyor.

Taban aylık halen 10 bin li­ra olarak uygulanıyor ve yak­laşık 4,5 milyon emeklinin SGK tarafından ödenen kök aylığı, bu düzeyin de altında bulunuyor. Altı aylık dönem­lerde yapılan mutat zamlar ise mevzuat gereği kök aylığa uygulanıyor ve alt sınır yük­seltilmezse, zamma rağmen yeni kök aylık, halen öden­mekte olan tutarın altında kalabiliyor.

Buna göre ilk alt aylık enf­lasyon oranı yüzde 25,8 ge­lirse, halen 7 bin 500 TL ay­lık alan bir SGK ya da BAĞ- KUR emeklisinin yeni aylığı 9 bin 435 lira ile mevcut en düşük aylığın altında ka­lacak, halen 8 bin lira aylık alanınki ise biraz üstünde olmak üzere 10 bin 64 lira­ya yükselecek. Altı aylık ar­tış oranının yüzde 25’de kal­ması durumunda ise halen kök aylığı örneğin 8 bin lira olup alt sınır uygulaması do­layısıyla 10 bin lira alan bir emeklinin, yeni zamla aylığı yine 10 bin lira olacak.

Bu nedenle mevcut kök ay­lıkları 10 bin liranın altında olan emeklilerin sıfır ya da eksi zam mağduru olma riski bulunuyor. Bunun önlenmesi için yapılacak bir düzenleme ile alt sınırın (taban aylığın) da yükseltilmesi gerekiyor.

Meclis’e sunulan vergi dü­zenlemeleri ile ilgili torba yasada emekli aylığı alt sını­rının yükseltilmesine iliş­kin bir maddenin de yer al­ması beklenirken olmama­sı, “emekliye sıfır zam riski” söylentilerine yol açarken, ekonomi çevrelerinde söz ko­nusu alt sınırın bir düzenle­me ile 12 bin 500 lira dolayına yükseltileceği de konuşulu­yor. Bu da halen Hazine kat­kısı ile 10 bin lira olarak uygu­lanan en düşük emekli aylı­ğında yüzde 25 dolayında bir artış anlamına geliyor.

 Emekliye ayda ortalama 200 milyar TL

Emekli ve hak sahiplerine ayda ortalama 200 milyar lira dolayında aylık ödemesi yapılıyor. Sosyal Güvenlik Kurumu’nun (SGK) dört aylık verilerine göre 25 milyonun üzerindeki aktif sigortalı çalışandan toplam 812,4 milyar lira prim tahsil eden Kurum, 16 milyonu aşan emekli ve hak sahibine bu yıl ocak ayında 186,2 milyar, şubatta 211,2 milyar, martta 193 milyar ve nisanda 199,9 milyar lira olmak dört ayda toplam 790,3 milyar lira emekli aylığı ödedi.

Aktif sigortalılardan tahsil ettiği primlerle emekli ve hak sahiplerine aylık ödeyen SGK, çeşitli sosyal kesimlere yönelik devletçe üstlenilmiş ödemeleri de gerçekleştiriyor, ancak bu ödemeler bütçeden karşılanıyor. İlk dört ayda söz konusu kalemlerle birlikte toplam geliri 1 trilyon 184,7 lira olan SGK’nın toplam gideri ise 1 trilyon 194 milyar liraya ulaştı ve Kurum dört ayda 9,3 milyar liralık bir açık verdi.

 Memura 5 ayda 889 milyar TL ödendi

 Bu yılın ilk beş ayında devlet, merkezi yönetim bütçesinden memurlar için 266,2 milyarı temel maaş, 533,4 milyarı zamlar ve tazminat, 45,5 milyarı ek çalışma karşılıkları, 20,6 milyarı sosyal haklar, 17,3 milyarı ödenekler, 5,4 milyarı ödül ve ikramiyeler, 0,8 milyarı da diğer olmak üzere toplam 889,2 milyar lira ödeme gerçekleştirdi. Memurlar için yapılan toplam harcama, geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 145,7 oranında arttı.

Geçen yılın aynı dönemine göre en yüksek artış yüzde 209,2 ile zamlar ve tazminatlarda gerçekleşti. Memurlara beş ayda yapılan ödemeler bu dönemde devletin sözleşmeli personel, işçi ve diğer çalışanlara ödemelerle birlikte 1 trilyon 77,7 milyar liraya ulaşan toplam personel giderlerinin yüzde 82,5’ini, 3 trilyon 712,1 milyar lira olan toplam bütçe iderlerinin de yüzde 24’le yaklaşık dörtte birini oluşturdu. Bütçeden memurlara yapılan ödemenin bu yıl altı aylık hacminin 940 milyar liraya ulaşması, ikinci yarı yıl zammıyla yılın tümünde 2 trilyon lirayı aşması bekleniyor. 2024 bütçesinde memurlara ayrılan ödenek de 2,1 trilyon lira düzeyinde bulunuyor.