1,80
Dolar geçen hafta 1,80'leri euro da 2,50'leri görmesinin Türk ekonomisi üzerinde hangi etkileri olacak? Soru cevap şeklinde üzerinden gidelim. Her soruda diğer tüm faktörlerin sabit kaldığını varsayacağız.
Soru: İhracatçı için bu seviyelerdeki yüksek kur (düşük değerli TL) iyi mi?
Cevap: Evet. Değişik reel kur göstergelerine bakıldığı zaman TL'nin 2004-205 seviyelerine geri döndüğü görülüyor. Yani TL aşırı değerli zirve noktalarından bir miktar uzaklaşmış durumda. Buna karşılık 1994 ve 2001 krizlerinden önce ulaştığı kritik zirvelere göre TL daha yukarıda; yani o seviyelere göre hala daha değerli.
Soru: Diğer ülkelerdeki kur gelişmelerine bakılınca durum nasıl?
Cevap: Dolar son dönemde başta euro olmak üzere hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülke paralarına göre değer kazandı. Yani son dönemde TL'nin değer kaybı diğer ülkelerdeki rakiplerine göre Türk ihracatçılarına ilave avantaj sağladı.
Soru: Bu durumda ihracat ve dış ticaret dengesi trendleri olumlu gelişecek mi?
Cevap: Diğer faktörlerden negative etki gelmezse evet.
Soru: Ara malı üretimi kurdan nasıl etkilenecek?
Cevap: Kısa vadede olumsuz, uzun vadede ise olumlu.
Eğer reel kurun bu seviyeleri kalıcı olursa ve kalıcı olacağı şeklinde algı oluşursa Türk müteşebbisleri daha evvel Türkiye'de üretmeyi karlılık açıdan uygun görmedikleri bir çok ara malını üretmeye başlayacaklar. Dolayısıyla, reel kurun denge seviyesine daha yakın olmasının Türkiye'ye kalıcı faydaları olacak.
Kısa vadede ise üretimi Türkiye'de yapılmayan ara mallarının ithal fiyatları TL cinsinden artacağı için üreticiler fiyat baskısı altında kalacaklar. Eğer satış pazarlarına fiyat artışlarını yansıtabilirlerse bu üreticiler rahatlayacaklar ancak tüketiciler üzerinde enflasyon baskısı oluşacak. Üreticiler fiyatları müşterilerine yansıtamazlarsa o zaman karlılıkları düşecek.
Soru: Yüksek kurun diğer dezavantajları neler olacak?
Cevap: Kamu ve özel sektörün dolar ya da euro bazlı borçlanmaları bilanço ve gelir tabloları üzerinde baskı oluşturacak. Yani faiz ve anaparanın TL cinsinden yükselmesi karlılıkları düşürecek ve bilanço riskleri ortaya çıkartacak.
Soru: Dezavantajları olduğuna göre TL'nin reel değerinin arması daha iyi olmaz mı?
Cevap: Hayır. O zaman dengesizlikler ve kırılganlıklar daha da artar. Değerli kur enflasyon ve önceden dolar/euro borçlananlar açısından olumlu olsa da ekonomide uzun vadeli dengesizlikler ve kırılganlıklar oluşturuyor. Türkiye bunları yaşadı. Dahası, değerli kur bu tür baskılar sebebiyle "kendisini sonsuzlaştırıyor." Zararın neresinden dönülürse kardır.
Soru: Yüksek kurda mı düşük kurda mı daha çok sermaye çekeriz?
Cevap: Yüksek kurda.
Soru: Neden?
Cevap: Kurun yukarı yönlü hareket etme olasılığı yüksek kurda daha düşük. Dolayısıyla giren sermayenin kur hareketinden dolayı zarar etme olasılığı daha düşük. Dahası Türk malları olduğu gibi Türk finansal ve reel varlıklarınn fiyatları da yüksek kurda nisbi olarak düşüyor.
Soru: O halde önümüzdeki dönemde kurlar en azından 1,70'ler seviyesinde seyrederse sermaye girişi hızlanır mı?
Cevap: Diğer faktörler ters önde hareket etmezse evet. Yabancı sermaye girişi hızlanır.
Soru: O halde kurların bu seviyede tutulması zorlaşır mı?
Cevap: Evet. Her zaman söylediğimiz gibi, Dolar, euro ve yen musluklarının sonuna kadar açık olduğu bir dünya ekonomisinde kurların tabii yönü hep aşağıyadır.