101 Merkez Senyör Ankes

Bank of Canada başkanı “Ekonomiyi canlandırmak için parasal sıkılaştırmayı erken sona erdireceğiz” dedi. İngiltere, Arjantin, Avustralya’da faiz artışlarına rağmen enflasyon artışı sürerken, önden yüklemeli x (faiz artışı yapan merkez bankaları + U dönüşü ile) resesyona mı hazırlanıyorlar?

El-Arian Project Syndicate yazısındaki, Fed’in yanlış x (faiz politikası + iletişimi) ve insider trading sert eleştirisinden sonra, merkez bankacılığı için imkânsız üçlüyü paylaştı. “Enflasyonu düşürürken, büyüme ve finansal istikrarı eşzamanlı yapamaz” yazdı. 1989’da John Williamson “Washington Konsensüs” ile ticaret, regülasyon, sermaye ve doğrudan yatırım serbestisini sıkı maliye politikası ile öngörmüştü.

Neoliberalizm soslu bu yapı aslında 1981'de Antoine van Agtmael tarafından adı konulan "gelişmekte olan pazarlar" içindi. Neoliberal Mises Institute’de, Peter St. Onge rezerv para statüsü kaybının ABD ekonomisi için katastrofik olacağını yazıyor.

Piyasadaki dalgalanmalara sermaye hareketleri ile sebebiyet veren Washington Konsensüs neoliberalizm değil dense de, Volcker 80-81 şok faizleri sonrasındaki ABD hazinesinin borçlanma çıkışı müthiş. 1971-74 Nixon ve Smitshonian ile başlayan süreçte, ABD enflasyonunun ihracı için 81 ve 89 esas milat oluyor.

Coin ve Seigniorage

 FT’de yeni çıkan yazıda, ABD'de metal paranın senyoraj geliri düştüğü, üretim maliyeti arttığı için “tasarruf, inovasyon, optimizasyon yasası” ile içindeki nikel alaşımın değiştirilmesi ve bazılarının tedavülden kaldırılması tartışılıyor. (Learner, 2023) US Government Accountability Office 2019'da nikel miktarının düşürülmesi için Hazine’ye öneride bulunuyor.

Ancak emtia fiyatı ile maliyet artışının, bazı madeni paraların satış fiyatının arttırılması ile giderilmesi düşünülüyor (GAO, 2019). US Mint (bizdeki Darphane), 2022 faaliyet raporunda, sirkülasyondaki madeni paraların maliyet artışı %7 YoY, senyoraj düşüşü ise %19 YoY. Hazine’ye senyoraj geliri aktarımındaki etkisi; bütçe kalemi kabul edilmeyen ve finansman kabulü gören 420 milyon KİT fazlasına karşı sadece 114 milyon dolarlık esas senyoraj geliri şeklinde (usmint.gov, 2022). Madeni paranın değeri yüzyıllardır tartışılır. Gresham Kanunu, İspanya’da altın saflığının bozulması ve enflasyon ile önem kazandı. Tağşiş esas “bimetal sisteminde” asıl sorun yani.

Euro sonrası İtalya'da maliyet nedeniyle küçük bozukluk üretiminin kesilmesi (BBC. com, 2013), 2016'da Avustralya'da metal maliyeti artışı nedeniyle alaşımın değiştirilmesi fikri, Rusya Ukrayna Savaşı ile yine tartışılıyor (Martin, abc.net.au, 2022). Covid sonrası madeni para talebinin ve maliyetin artışı bir tek ABD'de mi? İngiltere Kraliyet Darphanesi 2014'de ABD'de Senato'ya maliyet yönetimi için paranın kalınlığı, büyüklüğü, alaşımı gibi aldıkları önlem ve deneyimlerini anlatıyor (royalmint.com, 2014).

CBDC biraz da bu yüzden var. “Ama o baz para, biz onların parasını bulmak zorundayız, onlar ithalatta kendi parasını kullanıyor” denilen, BIS'e göre küresel ticarette %85-90, IMF göre rezervlerde %59 payı olan doların ülkesinde, US Mint ve NIST nikel alaşım araştırma grubu ile Covid sonrası artan talebe karşı maliyeti düşürmeye çalışıyor (NIST.gov, 2018 ve Federal Reserve).

Enflasyonun olumsuz etkisi kadar nikelin alerjik komplikasyonları (Hamann, vd. 2012), ticari bankaların (kartlı ödeme sistemlerinin çiplerde) yarattığı para (Bossone, 2021), e-para arzı, merkeziyetsiz finansla kripto para, senyorajda olumsuz etkisi olan diğer başlıklar.

Ankes yönetimi

Sultanhamam’da, bankacılıkta efektif; dünyaca ünlü bir hipermarket ve ülkenin en büyük elektrik idaresinin ankes (gişe) operasyonlarını bir nakit yönetimci olarak yönettim. Banka şubelerinde, müşteri emanet ve saklama amacı dışındaki kasa fazlası, şubeler cariden GMMH yememek için genel müdürlüğe ve(ya) para piyasasına girmesi için TCMB’ye devredilir. Keza efektifler bu amaçla yurtdışına ihraç da edilebilir.

TCMB Kanunu md.4-22-53 efektif işlemlerini düzenler. Haftalık vaziyette efektif kasası (yükselişi) izlenebilir. Velhasıl piyasa geçen hafta rutin “encaisse” yönetimini tekrar keşfetti, öğrendi.