Korsanlar tohumu keşfetti...

İnsanoğlu binlerce yıl önce göçebe, yarı göçebe yaşarken avcılık ve toplayıcılıkla yaşamını sürdürüyordu. Tohumu keşfettikten sonra yerleşik, yaşama geçti. Tarım Devrimi tohumla başlar. Tarımın temeli olan tohum, su gibi yaşam hakkıdır. 
Günümüzde tohum çok önemli ticari bir metaya, hatta silaha dönüştü. İnsan yaşamı için en önemli silaha sahip çokuluslu şirketler ve ülkeler dünya gıda üretimine yön veriyor. 

Tohum, şirketlerin elinde çok pahalı bir ürüne dönüştü. Bu nedenle korsanların da ilgi alanına girdi. Tohumculukta korsanlık hangi boyutlarda? 

Dünyada tohumculuk sektörünün ticaret hacminin 45 milyar dolar olduğu tahmin ediliyor. Fiyatının yüksek olması, e-ticaretin yayılması ve denetimle ilgili sorunlardan dolayı tohumculukta korsanlık cazip hale geliyor. Şirketlerin milyonlarca dolar harcayarak geliştirdikleri tohumları korsanlar çoğaltarak satıyor. Özellikle de en pahalı olan sebze tohumlarında korsanlık hızla yayılıyor. Sebze tohumu üreten bazı firmalar korsanlıkla mücadele etmek için Brüksel’de “İhlaller Araştırma Ofisi” kurdu. 

Ofisin müdürü Casper ven Kempen’e göre, dünyada ekonominin en büyük sorunlarından birisi korsanlık. OECD'nin 2012 verilerine göre dünyada korsanlığın boyutu 800 milyar dolar civarında. Sadece yazılım sektöründe 45 milyar dolarlık korsan üretimden söz ediliyor. Dünyada korsan üretimin 2015’e kadar iki katına ulaşması bekleniyor. Tohumculukta da korsanlık var ve yayılıyor. 

Korsanlığın riskinin düşük kârının ise yüksek olduğuna dikkat çeken Kempen’in anlattıkları özetle şöyle: “Doğa mükemmel bir kopyalama makinesidir. Kopyalamak çok ucuzdur. Yasal tohumla üretilmiş ürünle, sahte tohumla üretilmiş ürünü fark edemezsiniz. Kamu kesimi bu konuda çok duyarlı değil. Daha doğrusu onlar için tohumculuktaki korsanlık mücadele edilecek öncelikli konu değil. Çünkü sağlık tehlikesi yok. Sigara gibi büyük vergi kaybı söz konusu değil. Sigara ve diğer bazı ürünlerde denetimler, kontroller yapıldığı için korsanlıkla mücadele ediliyor. Ama tohumculukta bu söz konusu değil. Tohumcular kendileri mücadele etmek zorunda.” 
İhlaller Araştırma Ofisi Müdürü Casper ven Kempen'in verdiği bilgiye göre, İspanya'da domatesin en az yüzde 20'si vejetatif (yaprak, kök veya gövdeden bir kısmından ana bitkiyle aynı genetik yapıya sahip yeni bireylerin oluşturulması) yöntemlerle çoğaltılıyor. Kuzeyde marul yasadışı tohumdan elde ediliyor. Yüksek tohum fiyatı olan tüm aşılı türlerde vejetatif çoğaltım artıyor. Birçok durumda çeşitler korunmadığı için bu uygulamayı durdurmak anlamında hiç bir yasal yol yok. 

İtalya’da kuzu gevreği üretiminin yüzde 25-30'u yasadışı çoğaltılan tohumlardan üretiliyor. Diğer marul çeşitlerinde de önemli ihlaller var. Mini yaprak salatada (Babyleaf ) tohum maliyeti, üretim maliyetinin yüzde 50'sini oluşturuyor. Domateste korsan üretim yüzde 50-60 oranında. Ayrıca kavun, patlıcan, fasulye gibi diğer ürünlerde de korsanlık yaygın. Bu nedenle büyük korsanlık yaşanıyor. İtalya’da korsanlık şirketleri iyi organize olmuşlar. 

İtalya’da Ağustos 2011'de pazardan satın alınan 9 örnekten 8'inin kopya tohumdan elde edildiği tespit edildi. Adı geçen 3 korsandan her biri 2 veya daha fazla çeşitten korsan olarak üretim yaptığı ve daha önce ihlal nedeniyle haklarında dava açılmış. 

İhlaller Araştırma Ofisi Müdürü Casper ven Kepmen, araştırma yaparken uluslararası bir ağ tespit ettiklerini belirterek bu korsan ağ ile ilgili şu bilgileri verdi: “Şili'de üretilen tohumluklar İspanya'da peletleniyor. Toplam maliyet 54 bin Avro. İtalya'da ve diğer ülkelerde bu tohumlar satılıyor ve elde edilen gelir 462 bin Avro. Korsanlık kârı 408 bin Avro. Bu tohumlukların gerçek değeri 2 milyon 217 bin Avro. Yetiştiricilerin karı 1 milyon 809 bin Avro. Hektar başına 900 Avro.”

Tohum fiyatının pahalı olması gelecekte de daha çok çoğaltım olacağını gösteriyor. Yetiştiriciler ve fide üreticilerinin kötü mali durumu İtalya’nın Latina Bölgesi’nde çeri domatesin yüzde 60’ı çeliklerden üretiliyor. Korsanlık yüksek tohum fiyatları (veya Royalite ücreti) nedeniyle cazip bir iş haline geliyor. Aslında şeff af bir dünyada her yetiştirici hangi çeşitlerin korumalı olmadığını kontrol edebilir. İspanya’da fide yetiştiricileri özellikle korumasız çeşitleri kullanıyorlar. Yasadışı tohum çoğaltımı daha gelişmiş ve yapılandırılmış iş haline geliyor. 

Türkiye’de de çoğaltım özellikle sebze fidelerinde, marul üretiminde ve soğanda yaygın olarak yapılıyor. 

Özetle, yaşam hakkı olan tohumculukta korsanlığın yayılması Kempen' in de ısrarla vurguladığı gibi tohumun çok pahalı bir ürüne dönüşmesinden kaynaklanıyor. Ayrıca, dünyada yerel tohumculuğun yok edilerek tek tip tohumculuğa ve bir seferlik kullanımın da bu süreci hızlandırdığını eklemek gerekir. Yerel tohumculuk ve çeşitlilik korunsa korsanlar için cazip olur muydu?