Türkiye, Ar-Ge’ye yönelik çabalarına rağmen OECD’nin “tabanından” kurtulamadı

MEHMET KAYA/ ANKARA 

Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu (TİSK), OECD tarafından yapılan ve 46 ülkenin Ar- Ge yatırımları, teknolojik durum ve bunlara dayalı yeni sanayileşme çabalarına yönelik karşılaştırmalı analizini değerlendiren bir rapor yayınladı. OECD çalışmasında, çeşitli kriterlerle ölçülen Ar-Ge, inovasyon, teknoloji seviyesinde ya OECD ortalamasının altında ya da son 5 ülke içinde olduğu tespit edildi. Araştırmada, devletin rolünün de sınırlı kaldığı kaydedildi. 

TİSK, OECD Bilim Teknoloji ve Sanayinin Görünümü 2014 raporuna dayalı olarak “Bilim, Teknoloji ve Sanayide Türkiye’nin durumu” başlığını taşıyan bir rapor yayınladı. TİSK çalışmasında, OECD’nin 46 ülke üzerinden yaptığı değerlendirmede, Türkiye’nin teknoloji ve Ar-Ge açısından son 5 ülke içinde olduğu vurgulandı. 

Türkiye’nin bilim, teknoloji, sanayi ve beceriler alanında zayıf kaldığı ve devletin de hem finansman hem de yönlendirme açısından pasif kaldığı tespitlerine yer verilen araştırmada, “Bilim, teknoloji ve Ar-Ge’de ulusal hedefl erle mevcut durum arasında büyük mesafe bulunduğu, Türkiye’nin sıçrama yapmaya ihtiyaç duyduğu” kaydedildi. Rapora yönelik yapılan TİSK değerlendirmesinde, bilim, teknoloji ve Ar-Ge’de mevcut zayıf konumun yanı sıra, diğer ülkelerle farkın da büyük olduğuna işaret edildi. 

Yapılan çalışmalar 
Raporda Türkiye’nin mevcut durumuna ilişkin bilgi verildi. Buna göre, teknoloji, bilim, Ar-Ge ve inovasyon için yapılan gayrisafi yurtiçi harcama (GERD) oranı 2007-12 döneminde yıllık yüzde 8,2 arttı. Strateji belgesi hazırlandı ve otomotiv, makine ve imalat teknolojileri, enerji, bilgi ve iletişim teknolojileri, su, gıda, savunma, havacılık ve uzay ve sağlık ulusal öncelik olarak belirlendi. Özel sektör yatırımları teknoloji imalatı yerine bilgi hizmetlerine yoğunlaştı. Aynı dönemde, eleman yetiştirmek için teşvik verildi. TİSK, gayrisafi yurtiçi Ar-Ge harcamasının 2013’te GSYH’nin 0.95’ine; bunun içinde de özel sektörün payının yüzde 48.9’a yükseldiği notunu düştü. 

OECD içinde Türkiye’nin durumu 
Çalışmada, Türkiye’nin OECD araştırmasına konu 46 ülke ile karşılaştırıldığında; inovasyon yeterliliği ve kapasitesinde, kamu Ar-Ge harcamasında, özel sektör Ar-Ge harcamasında, Ar-Ge yatırımcısı 500 büyük şirketteki Türk şirket oranı OECD ortalamasının altında, en nitelikli 500 üniversite sıralamasında, bilimsel yayında, üçlü patent başvurusunda ve ülke merkezli ticari marka sayısında en alttaki 5 ülke içinde olduğu kaydedildi. 

İnovatif girişimcilik alanını ölçmek için oluşturulan endeksin, GSYH’ye oranı şeklinde yapılan karşılaştırmada ise Türkiye’nin risk sermayesi, genç patent firmaları (yeni buluşa dayalı oluşmuş şirket) alanlarında veri bulunmadığı belirtilirken, girişim yapma kolaylığı açısından da en alttaki 5 ülkeden biri olduğu vurgulandı. Altyapı, sahip olunan işbirliği ağları (ilişkiler) ve beceriler sınıfl amasında ise sabit genişbant kullanımında, kablosuz genişbant kullanımında ve e-devlet uygulamalarında en alttaki 5 ülkeden biri olduğu vurgulandı. Özel sektör tarafından finanse edilen kamu Ar-Ge yatırımlarında ortalamanın üstünde olan Türkiye, üniversite ve kamu araştırma birimleri tarafından yapılan patent başvurularında, uluslararası makale ve uluslararası ortak buluşlarda son 5 ülkeden biri olarak sınıfl andı. 

Eleman yetiştiremiyoruz 
OECD araştırmasında inovasyona hizmet edecek becerilerin geliştirilmesi alanında karşılaştırmada ise Türkiye; yükseköğretim harcamalarında OECD ortalamasının altında kalırken, yükseköğretim görmüş yetişkinlerin oranı, 15 yaşındaki çocukların bilim performansı, bilim ve mühendislikteki doktora mezuniyeti açısından en alt 5 ülke arasında yer aldı.

İhracatta dışarı çıkan katma değer ikiye katlandı

Araştırma kapsamında ulusal performansa ilişkin bazı veriler şöyle: • Türkiye’nin ihracatından yurtiçinde kalmayan katma değer 1995’te yüzde 11 iken, 2009’da yüzde 22’ye çıktı. 
• İşgücü verimliliği kriz sonrası toparlansa da 2007-2013 döneminde artış hızı yüzde 0,95’ten 0,27’ye düşerek önemli ölçüde geriledi. Türkiye verimlilik artış hızı OECD ortalamasının altında. 
• Türkiye’nin hedefi olan, GSYH’deki Ar-Ge harcama payını 2023’te yüzde 3’e (AB ortalaması) yükseltme hedefine en uzak ülke. Kore ve İsrail 2013’te sırasıyla yüzde 4,36 ve yüzde 4,20 ile AB ortalamasının üstüne geçti. 
• Türkiye, özel sektör Ar-Ge’sine en az kamu desteği veren 11 ülkeden biri.

Araştırmaya göre yeni sanayiye yönelik bazı tavsiyeler

• Uygun çevrenin sağlanması: İşletmelerin inovasyon yapması için, rekabetin korunması, açık ticaret, becerilerin geliştirilmesinden oluşan uygun iklim sağlanmalı. -İnovasyon faaliyeti içinde bulunan işletmeler, üniversiteler, bireyler, aracılar vb. yapılar arasında ağlar ve bağlantılar güçlendirilmeli. 
• Devlet destekleri kaynağı ve genel teknolojilere yönelmeli. İleri aşamadaki rekabetin önüne geçilmemeli. 
• Kamu ihaleleri kaldıraç olarak kullanılabilir. Yeni araçlar da geliştirilmeli. 
• Teknoloji alanındaki yeni girişimler desteklenmeli. 
• Sürekli ve etkili değerlendirm