AB’ye ihracatta ‘ormansızlaşma’ dönemi başlıyor

Nurdoğan A. ERGÜN

Avrupa Birliği (AB), Pa­ris İklim Anlaşması ve Yeşil Mutabakat çerçe­vesinde, gerek birlik içinde ge­rekse önemli ticari ilişkilerde bulunduğu ülkelerde çeşitli dü­zenlemeleri devreye almaya de­vam ediyor.

1 Ekim 2023 tari­hinde bazı sektörlerde deneme süreci başlayan Sınırda Karbon Düzenlemesi Mekanizması (SKDM) ile ilgili süreç devam ederken, firmalar için farklı dü­zenlemelerle yeni yükümlülük­ler de başlıyor. Bunlardan biri de yakın zamanda yürürlüğe gi­recek olan AB Ormansızlaşma Yönetmeliği (EUDR).

30 Ara­lık 2024 tarihinden sonra AB’ye palm yağı, sığır, soya, kahve, ka­kao, kereste ve kauçuk ile bun­lardan elde edilen sığır eti, mo­bilya veya çikolata gibi ürünleri satan firmalar, ormansızlaşma­ya neden olmadığını kanıtlaya­cak ‘Durum Tespit Beyanı (Due Diligence)’ sunmak zorunda. Al­tı aylık bir ek süre tanınan küçük ve mikro işletmeler için ise uy­gulama başlangıç tarihi 30 Ha­ziran 2025 olacak. Her ne kadar düzenleme ilk etapta AB iç paza­rına yönelik gibi görünse de ha­len ihracatının yüzde 50’ye yakın bölümünü AB’ye yapan Türki­ye’deki ihracatçıları da doğrudan ilgilendiriyor.

Düzenlemenin özellikle Türkiye açısından mo­bilya ve kauçuk sektörlerine önemli etkisi olacak gibi görünü­yor. Zira Türkiye 2023 verilerine göre, 1.6 milyar dolar mobilya, 2 milyar dolarlık da kauçuk ürün­lerini AB’ye ihraç etti. Bunun ya­nında gıda ürünleri sektörünü de yakından ilgilendiren bir düzen­leme. Bu da AB’ye ihracatı olan Türk firmaları için tedarik zinci­rine dönük alınması gereken bir­çok ödevi beraberinde getiriyor.

Mevzuata uymayan ürün AB’ye giremeyecek

Mevzuat kapsamındaki söz konusu ürünlerin AB pazarı­na girişi için ormansızlaşmaya sebep olmadıklarının ispatı ge­rekiyor. Ahşap ve ahşap ürünle­ri içinse ormansızlaşmanın ya­nında orman bozulumuna yol açmadığının ve ilgili ülke mev­zuatına uygun üretildiklerinin gösterilmesi, ürünlerin orman­sızlaşmaya sebep olmayacak şe­kilde üretildiğini göstermeye yö­nelik özen yükümlülüğünün ye­rine getirilmesi şart.

Mevzuat kapsamı ürünlerin AB’ye ithalat prosedürleri kapsamında eko­nomik operatörlerin bilgilendir­me gereklilikleri, risk analizi ve risk önlemesini içeren üç aşama­lı özen yükümlülüğü süreçleri­ni tamamlamaları gerekiyor.

Bu kapsamda; ürünün tedarikçile­ri, üretim yeri koordinatları, or­mansızlaşmaya neden olmadığı­na ilişkin bilgilerin sağlanması, sağlanan bilgilere göre risk ana­lizi yapılması, olası risklerin as­gariye indirilmesi sürecinin ta­mamlanması gerekiyor. Özen yükümlülüğüne ilişkin beyan sü­reci tamamlanmadan mevzuat kapsamı ürünlerin AB’ye ithalatı mümkün olamayacak.

AB Ormansızlaşma Yönetme­liği, halihazırda ormansızlaşma­ya en fazla sebep olan soya, ka­kao, palmiye yağı, kauçuk gibi ürünleri kapsıyor ve bu ürünle­rin üreticilerine, ürünlerin üre­timi esnasında ormansızlaştır­maya sebep olmadıklarını is­patlama yükümlülüğü getiriyor. Mevzuat kapsamında iki yılda bir yapılacak gözden geçirme so­nucunda ürün kapsamı genişle­tilebilecek. Üretici ve ihracatçı firmaların bir takım izleme sis­temi kurmaları sonucunu doğu­racak olan düzenlemenin, 2025 yılı içinde finans kuruluşlarını da içerecek şekilde genişletilme­si bekleniyor.

Yönetmeliğe göre Avrupa Komisyonu önümüzde­ki yılın ortalarında yapacağı bir değerlendirmeye istinaden, or­mansızlaşma ve orman bozul­masına doğrudan veya dolay­lı olarak katkıda bulunan finan­sal akışları önlemek için finansal kuruluşlara yönelik yeni düzen­leyici yükümlülükler getirebi­lir. Ayrıca düzenlemenin, diğer doğal ekosistemleri ve yeni ürün gruplarını da içerecek şekilde ge­nişletilme ihtimali bulunuyor.

Gümrük ve lojistik sektörleri hazır olmalı

UTİKAD Yönetim Kurulu Üye­si ve Obdan Sistem kurucu ortağı Arkın Obdan, AB Ormansızlaşma yönetmeliğinin her ne kadar en çok ihracatçı, ithalatçı ve üreti­cileri etkilese de lojistik ve güm­rükleme sektörlerinin de uyum­luluğun ön saflarında yer aldığı­nı söyledi.

EUDR kapsamındaki malların taşınması ve gümrük­lenmesinde yer alan şirketlerin ithalatçı ve ihracatçı tarafından gerekli görülen teknik beyanla­rı öğrenmesi gerektiğini belirten Obdan, “Bu, malların üretiminin ormansızlaştırmaya katkıda bu­lunmadığını kanıtlayan gerekli belgelerle birlikte sevkiyatların yapıldığını doğrulamayı içerir. Gümrük memurları, ithalat ve ih­racatta EUDR belgelerine uyumu kontrol etmeye hazır olmalı.

Ye­tersiz belgelendirme veya orman­sızlaştırmayla bağlantılı ürünle­re dair şüphe, gecikmelere, para cezalarına, malların iadesine ne­den olabilir” ifadelerini kullan­dı. Lojistik sağlayıcıların tedarik zinciri boyunca şeffaflığı sağla­mada müşterilere yardımcı olma­sı gerektiğini vurgulayan Obdan, “Nakliye şirketlerinin kargoyu yüklemeden önce etiketleme ve dokümantasyonu kontrol etmek için kendi durum tespit sistemle­rini kurmaları gerekebilir” dedi.

Ormansızlaşma taahhütleri başladı

Son 30 yılda bazı ürünlerin tarımsal üretiminin yaklaşık 1.78 milyon kilometrelik alandaki ormanların yok olmasına yol açmasından hareketle 6 Aralık 2022’de AB, şirketlerin ormansızlaşma ve orman bozulmasıyla ilişkilendirilen ürünleri AB pazarına sunmasını veya AB’den ihracatlarının yapılmasını önlemek için Ormansızlaşmayı Önleme Yönetmeliği (EU Deforestation Regulation-EUDR) ilişkin anlaşmaya vardı. 29 Haziran 2023'te yürürlüğe giren EUDR, 30 Aralık 2024’ten itibaren uygulanacak. Sera gazı emisyonlarının yüzde 11’ine neden olan ormansızlaşma, talep gören kimi ürünlerin tarımsal üretimi için ormanların tarım arazilerine dönüştürülmesinden kaynaklanıyor.

İhlal halinde ödenecek cezalar

Para cezaları: Çevresel zarara ve ilgili ürünlerin değerine göre belirlenir. Tekrarlanan ihlalde ceza artar ve tüzel kişiler için maksimum ceza, yıllık ciroya göre en az %4'tür.

El koyma: İlgili ürünlere ve bu ürünlerle işlemlerden elde edilen gelirlere el konulabilir.

Geçici men: Kamu ihalelerinden ve kamu finansmanından 12 aya kadar geçici olarak men edilebilir.

Piyasadan men: Ciddi veya tekrarlanan ihlallerde ilgili ürünlerin piyasaya sürülmesi veya ihraç edilmesi geçici olarak yasaklanabilir.

Basitleştirilmiş özen yükümlülüğünden men: Ciddi veya tekrarlanan ihlallerde basitleştirilmiş özen yükümlülüğü uygulanması yasaklanabilir.