Krizde kritik viraj ve CERN mucizesi
Bekir Kavruk, yaşanan gelişmeleri Dünya Online için değerlendirdi
Bir yandan CERN'de Hadron çarpıştırıcısı LHC'de yapılan çalışmalar sonucu evrenin sırrının ortaya çıkarılması ve Einstein'in evrenin tanımı olan tanrısal E = mc2 formülünde enerjinin kütle kazanmasını sağlayan Higgs parçacıklarının keşfi yönünde insanlık tarihinin en önemli bilimsel deneyi gerçekleştirilirken diğer yandan büyük patlamadan 14 milyar yıl sonra dünyamız bugün tarihinin en büyük Global ekonomik krizi ile karşı karşıya bulunmaktadır.
CERN'de sayısız bilim adamı bir araya gelip işi tesadüflere bırakmadan gerçekleştirdiği deneyler başarı ile devam ederken Dünya'da Global kriz sayısız ekonomist ve yatırımcıların bir türlü çözüm bulamadığı yönde hızla yol almaktadır.
Global krizin başlangıcını ABD'de subprime sınıfındaki riskli yüz binlerce müşterinin ipotekli mortgage borçlarını geri ödeyememesi sonucu başta Fannie Mae ve Freddie Mac olmak üzere büyük finans şirketlerinin gerçekte çok riskli bu ipotekli alacakları teminat göstererek tüm dünyada satışa sundukları Subprime Mortgage bonoları olan CDO'ların hızla değer kaybetmesi teşkil etmiştir.
Çok önemli bir bölümü subprime olan mortgage ipotek kredilerinin toplam hacminin 12 trilyon ABD dolarını bulduğu ve bunun 5 trilyon dolarlık kısmının Fannie Mae ve Freddie Mac şirketleri bünyesinde bulunduğu tahmin edilmektedir.
CDO bonoları CDS olarak adlandırılan başta AİG olmak üzere tahvil – kredi sigorta şirketleri tarafından sigortalanmış oldukları için kriz patlak verince bu şirketler de batma noktasına gelmiş bulunmaktadırlar.
ABD'de Bearn Stears, İndy Mc, Lehman Brothers ve Merrill Lynch örneklerinde görüldüğü üzere 100'ün üzerinde bankanın batma riski altında bulunduğu tahmin edilmektedir. Türk bankalarının bu badireyi topun direkten dönmesi misali şimdilik ucuz atlatmakla beraber kur ve kaynak risklerinin devam ettiği söylenebilir. Ortaya çıkan likidite ve finans krizinde Hedge fonların ve türev ürünlerin de önemli rol oynadıklarını belirtelim
Ancak başta Tekstil olmak üzere Türk reel sektörü ve yan sanayinde aşırı yükselen maliyetlerin yanında kur, tahsilât, kredi ve bürokrasi benzeri sorunların kan kaybına neden olmaya devam ettiğini, Ortadoğu ve Afrika alternatiflerinin son çare olsa da AB, Rusya ve ABD yanında sınırlı imkânlar getireceğini hatırlatmakta yarar vardır.
Hür teşebbüs ve serbest ekonomi için önemli bir sembol özelliği taşımasına rağmen tarihte bu ölçüde ilk kez ABD devleti eleştirilere rağmen olaya bizzat müdahale ederek piyasalarda anahtar rol oynayan Fannie Mae ve Freddie Mac şirketlerini devletleştirmiş ve dünya devi AİG şirketi içinde yangını kontrol altına almak amacıyla kurtarma operasyonuna başlamıştır.
Başta FED olmak üzere G7'ler içersindeki tüm kurumların aldığı tedbirlerin yeterli bir görünüm vermemesinin en önemli sebebini şimdiden ortaya çıkan finans kaybının 2 trilyon dolar gibi mega boyutlara erişmesi teşkil etmektedir.
Tüketime dayalı ABD ekonomisinin 10 trilyon dolarlık bir hacmi teşkil ettiği düşünülecek olursa ABD'de yaşanan stagflâsyon süreci ve kriz ABD'ye ihracat yapan başta AB ve Uzakdoğu ( Çin, Hindistan, Japonya…) olmak üzere yüksek borçlu ve cari açığı olan Türkiye içinde büyük önem taşımaktadır.
Diğer yandan FRB matbaalarında aralıksız basılan ABD dolarının Japonya’dan Çin , Rusya ve AB'ye kadar dünya merkez bankalarındaki döviz rezervlerinin %75 ini oluşturması, krizin ayrışma teorisyenlerinin tersine bütün dünyayı çok olumsuz etkileme olasılığına ayrı bir baz teşkil ettiğini tekrar belirtelim.
Dünyada piyasalar şu an dünya ekonomisinin lokomotifi konumunda olan ABD'deki gelişmelere indeksli olarak hareket etmekte ve yapılacak başkanlık seçimleri de ayrı bir önem arz etmektedir. Gerek askeri, gerek siyasi, gerekse ekonomik alanlarda aynı anda hem imaj kaybı hem de olağandışı koşullar içersinde bulunan ABD'nin tarihinin en kritik başkanlık seçimleri ile karşı karşıya kaldığını söylemek mümkündür.
Başkanlık seçimlerinde Cumhuriyetçilerin Güney Amerika, Ortadoğu, İran, Rusya – Karadeniz eksenlerinde çok kritik konuma gelen gelişmeleri öne sürüp Obama’nın sahip olduğu tecrübeyi şüpheye düşürecek yönde kullanmaları tesirini gösterip , son kamuoyu yoklamalarında ibrenin kendi yönlerine dönmesine yol açtığı ileri sürülmektedir.
Sonuç
Ortaya çıkan zararın mega boyutlarda olması itibariyle yaşanan krizin etkilerini gittikçe artırarak 2009 yılında yayılmaya devam etmesi kuvvetle muhtemel görünmektedir.
Mega bir çember özelliği olan krizin oluşum sistem ve mekanizması gereği dünya çapında zincirleme reaksiyona yol açmaması için durum adeta mucizelere kalmıştır.
Her ne kadar izlenecek “ yöntem ve politikalar “ açısından Obama ve Mc Cain arası önemli farklılıklar olsa da değişmeyecek gerçek yeni ABD başkanının ortaya çıkan zararların mega boyutları karşısında mucizevî çözüm için ellerinde sihirli değnek olmayacağı gerçeğidir.
2001 gibi ciddi bir kriz tecrübesini kazanmış olan Türkiye'nin gerek finans gerekse özellikle özel sektör bazında çok dikkatli olmasında yarar vardır.