Yabancılar krizi daha az hissetti

Talip AKTAŞ

İSTANBUL - Türkiye'de faaliyet gösteren yabancı sermayeli büyük sanayi kuruluşları, yerli sermayeli kuruluşlara göre 2009 yılındaki krizden daha az etkilendiler.

DÜNYA'nın, İSO'nun Türkiye'nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu-2009 raporundan yaptığı hesaplamalara göre; yabancı sermayeli kuruluşlar, bu gelişmeye paralel olarak bir önceki yıla kıyasla üretimden satışlar, brüt katma değer, kâr ve ihracattaki paylarını önemli ölçüde artırdılar.

Krizden etkilenmenin yarattığı bir sonuç olarak, 2009 yılında İSO 500 listesine giren "yabancı sermaye paylı" sanayi kuruluşu sayısı 5 adet artışla 153 çıkarken, sermaye payı yüzde ve 50 ve üzerinde bulunanların sayısı da 107’den 109 yükseldi. Bu kuruluşlardan 57’sinin yüzde 100, 19’unun yüzde 80-99.9 arasında, dokuzunun da yüzde 60-79 arasında yabancı sermaye payına sahip oldukları belirlendi.

Satışlarda performans dört kat daha yüksek

Türkiye’nin 500 sanayi kuruluşundan verilerini açıklayanlar esas alınarak yapılan hesaplamaya göre, büyük sanayi kuruluşlarının 2009 yılındaki üretimden satışlar toplamı bir önceki yıla göre yüzde 13.9 oranında düşüş gösterirken, yabancı sermayeli sanayi kuruluşlarının satışlarındaki düşüş yüzde 2.9 düzeyinde kaldı. Bir başka ifadeyle yerli sermayeli kuruluşların üretimden satışları, yabancı sermayeli sanayi kuruluşlarına göre yaklaşık dört kat daha fazla düşüş gösterdi.

Yabancı sermayeli kuruluşların yarattığı brüt katma değerde de benzer bir eğilim gözlendi ve 500 büyük sanayi kuruluşu içinde verilerini açıklayan şirketlerin 2009 yılında bir önceki yıla göre elde ettiği yüzde 3.3 düzeyindeki brüt katma değer artışına karşın, yabancılarda bu oran yüzde 8.5 olarak gerçekleşti.

İSO 500 büyük verilerinde, 2009 yılında üretimden satışlar ve net satış hasılatında yüzde 14’lere varan gerileme yaşanmasına karşılık, kârlarda bir önceki yıla göre artış yaşandığına işaret edilmişti. Kar rakamlarını açıklayan firmalar itibarıyla, yerli sermayeli büyük sanayi kuruluşlarının kâr artışı yüzde 21.1 olurken, yabancı sermayeli şirketlerin kârlarındaki artış yüzde 27.4’ü buldu.

Yabancı sermayeli şirketlerin ihracat performansı da 2009 yılında yerli şirketlerin üstünde gerçekleşti. 2009 yılında Türkiye ihracatında kaydedilen yüzde 22.6 oranındaki düşüş, genel olarak büyük şirketlerde daha yüksek oranda gerçekleşirken, yabancı sermayeli büyük sanayi kuruluşlarının ihracatındaki azalma hem Türkiye ortalamasının hem de büyük ölçekli yerli sanayi kuruluşlarının altında kaldı. İSO 500 büyük listesindeki firmaların toplam ihracatı 2009 yılında yüzde 31.7 düşüş göstermesine karşılık, bu oran yerli sermayeli şirketlerde yüzde 33.0’e çıkarken, yabancı sermayeli büyük şirketlerde yüzde 19.2’de kaldı.

Yabancıların payı arttı

Yabancı sermayeli sanayi kuruluşlarının kriz koşullarından görece daha az etkilenmeleri, bu şirketlerin 500 büyük sanayi kuruluşu içindeki paylarının artmasına da yol açtı. 500 büyük şirket içinde toplam rakamlar itibarıyla yabancı sermaye paylı kuruluşların brüt katma değerdeki payı yüzde 40.3, ihracattaki payı yüzde 48.9, dönem karındaki payı yüzde 38.7, istihdamdaki payı da yüzde 29.8 olarak gerçekleşti.

İSO 500 büyük şirket araştırmasından yapılan hesaplamalara göre, verilerini açıklayan kuruluşlar itibarıyla ise yüzde 50 ve üzerin yabancı sermayeli şirketlerin üretimden satışlardaki payı 2009’da bir önceki yıla göre 2.3 puan artarak yüzde 18.6’dan yüzde 20.9’a yükseldi. Söz konusu sanayi kuruluşlarının brüt katma değerdeki payı 1.2 puanlık artışla yüzde 25.0’e, kârdaki payı 1.1 puanlık artışla yüzde 22.5’e ve ihracattaki payı da payı 5.1 puanlık artışla yüzde 29.8’e çıktı.

Yabancı sermayeli sanayi kuruluşlarının rakamlarında gözlenen bu gelişmelerin değerlendirildiği İSO raporunda, nispi hasıla oranının da yüksekliğine de vurgu yapılarak, yabancı sermayeli kuruluşların yüksek katma değerli faaliyette bulunduklarına dikkat çekildi. 500 büyük şirket itibarıyla, 153 yabancı sermayeli kuruluşun brüt katma değerdeki payının yüzde 40.3 düzeyinde gerçekleştiğinin ifade edildiği raporda, "Oranın yüksek olması, yabancı sermayeli kuruluşların yerli sermayeli kuruluşlara göre daha yüksek oranda katma değer verimliliği ile çalıştıklarını göstermektedir" tespitine yer verildi. Raporda ihracatla ilgili olarak da rakamların, "yabancı sermaye paylı kuruluşların ihracat odaklı ürünlere daha fazla ağırlık verdiklerini gösterdiği" kaydedildi.