Yabancı teşviki sevdi

Naki BAKIR

ANKARA - Yeni teşvik sistemine göre bu yılın ilk sekiz ayında düzenlenen teşvik belgeleri kapsamında yerli firma yatırımları gerilerken, yabancı firmaların yatırım tutarında adeta patlama yaşandı.

DÜNYA'nın Ekonomi Bakanlığı verilerinden yaptığı belirlemeye göre, bu yılın ocak-ağustos döneminde düzenlenen 3 bin 268 adet yatırım teşvik belgesinin 3 bin 107 adedi yerli, 161 adedi ise yabancı sermayeli firmalar tarafından alındı. Yerli firmaların teşvik belgesine bağlanan yatırımlarının tutarı geçen yılın eş dönemine göre yüzde 13.9 azalarak 32 milyar 303 milyon liraya geriledi. Buna karşılık yabancı firmaların yatırım tutarı yüzde 62.4 artışla 6 milyar 853 milyon liraya ulaştı. Sekiz aylık dönemde düzenlenen teşvik belgeleri kapsamındaki toplam yatırım tutarı, 39 milyar 156 milyon lira ile geçen yılın aynı dönemindekinin yüzde 6.2 altında kaldı. Geçen yılın ilk sekiz ayında 37 miyar 513 milyon lirası yerli, 4 milyar 219 milyon lirası da yabancı firmalar tarafından gerçekleştirilecek toplam 41 milyar 732 milyon liralık yatırım için teşvik belgesi düzenlenmişti. Sekiz aylık dönemler itibariyle yerli firmaların toplam teşvikli yatırımlardaki payı yüzde 89.9'dan yüzde 82.5'e geriledi; yabancı firmaların payı yüzde 10.1'den yüzde 17.5'e yükseldi.

Yatırımlarda aslan payı gelişmiş illere

Bölgesel gelişmişlik farklarını azaltma hedefiyle 2009 yılında geçilen bölge ve sektör temelli yeni teşvik sisteminden amaçlananın aksine, sekiz aylık veriler teşvikli yatırım tutarında en büyük payı üç büyük ilin içinde yer aldığı I. Bölgenin aldığını ve bu bölgeye yönelik yatırımlarda çok hızlı bir artış olduğunu ortaya koydu. Ocak-ağustos döneminde verilen teşvik belgelerinin 1.153 adetle en büyük bölümü, İstanbul, Tekirdağ, Edirne, Kırklareli, İzmir, Bursa, Eskişehir, Bilecik, Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova ve Ankara'nın oluşturduğu I. Bölge için düzenlendi. Bu belgeler kapsamındaki yatırım tutarı yüzde 63.4 artışla 18 milyar 873 milyon liraya, bu bölgenin toplamdaki payı da yüzde 27.7'den yüzde 48.2'ye yükseldi.

Balıkesir, Çanakkale, Aydın, Denizli, Muğla, Antalya, Isparta, Burdur, Adana ve Mersin'in oluşturduğu II. Bölge için alınan teşvik belgelerindeki yatırım tutarı ise yüzde 72.7'lik düşüşle 5 milyar 359 milyon liraya geriledi. II. Bölgenin toplamdaki payı yüzde 47.1'den yüzde 13.7'ye düştü. Manisa, Afyon, Kütahya, Uşak, Konya, Karaman, Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye, Kırıkkale, Aksaray, Niğde, Nevşehir, Kırşehir, Kayseri, Sivas, Yozgat, Zonguldak, Karabük, Bartın, Samsun, Tokat, Çorum, Amasya, Gaziantep, Adıyaman ve Kilis'in yer aldığı III. Bölgede teşvikli yatırım tutarı yüzde 26.5 artışla 8 milyar 748 milyon lira oldu. Bunların dışında kalan illeri kapsayan IV. Bölgeye yönelik yatırım tutarı ise yüzde 70.3 artışla 6 milyar 176 milyon liraya çıktı. IV. Bölgede, Kastamonu, Çankırı, Sinop, Trabzon, Ordu, Giresun, Rize, Artvin, Gümüşhane, Erzurum, Erzincan, Bayburt, Ağrı, Kars, Ardahan, Iğdır, Malatya, Elazığ, Bingöl, Tunceli, Van, Muş, Bitlis, Hakkari, Şanlıurfa, Diyarbakır, Mardin, Batman, Şırnak ve Siirt illeri ile Çanakkale'nin Bozcaada ve Gökçeada ilçeleri yer alıyor.

İmalat sanayii yatırımlarında rekor düşüş

Ocak-ağustos döneminde düzenlenen teşvik belgeleri kapsamında enerji yatırımlarının tutarı yüzde 66.2 artışla 9 milyar 672 milyon, hizmetler sektörü yatırımları yüzde 46.5 artışla 9 milyar 786 milyon ve madencilik yatırımları yüzde 32.1 artışla 1 milyar 202 milyon liraya yükselirken, en büyük ağırlığı oluşturan imalat sanayii yatırımları yüzde 34.7'lik bir düşüşle 18 milyar 495 milyon liraya geriledi. Sekiz aylık dönemlere göre teşvikli yatırımlarda imalat sanayiinin payı yüzde 67.9'dan yüzde 47.2'ye inerken, enerjinin payı yüzde 13.9'dan yüzde 24.7'ye, hizmetlerin payı yüzde 16'dan yüzde 25'e, madenciliğin payı da yüzde 2.2'den yüzde 3.1'e yükseldi.

Büyük ölçekli yatırımlar azaldı

İlk sekiz ayda Ar-Ge yatırımları için alınan belge sayısı değişmeyerek 2 olurken, bölgesel yatırımlar için düzenlenen belge sayısı 1.310'dan 1.123'e, büyük ölçekli yatırımlara yönelik belge sayısı 13'ten 6'ya geriledi. Genel nitelikteki yatırımlar için alınan belge sayısı ise 1.551'den 2 bin 137'ye yükseldi. Bu dönemde 23 miyar 345 milyon liralık genel nitelikli, 10 milyar 237 milyon liralık bölgesel, 5 milyar 563 milyon liralık büyük ölçekli yatırım ile 10 milyon liralık Ar-Ge yatırımı teşviğe bağlandı. Teşvik belgesi alınan büyük ölçekli yatırım tutarı yüzde 67.6, Ar-Ge yatırımları yüzde 66.7, bölgesel yatırımlar da yüzde 9.2 azaldı; buna karşılık genel nitelikteki yatırımlarda yüzde 76.4 oranında bir artış yaşandı.

Komple yeni yatırımda azalma, tevside artış

Tamamen yeni projeye dayalı sıfırdan yatırımlara yönelik teşvik talebi gerilerken, teşvikler kapsamında mevcut yatırımları büyütmeye yönelik talepte ciddi bir artış olduğu gözlendi. Sekiz ayda teşviğe bağlanan toplam tutarda 26 milyar 839 milyon lira ile en büyük bölümü komple yeni yatırımlar oluşturmaya devam etti. Ancak bu tutar geçen yılın eş dönemindekinin yüzde 18.4 altında kaldı. Aynı dönemde belge alınan tevsi yatırımları ise yüzde 43.4 artışla 8 milyar 715 milyon, diğer yatırımlar da yüzde 29.4 artışla 3 milyar 602 milyon liraya yükseldi.

Yatırımların istihdam yaratma kapasitesi düştü

İlk sekiz ayda teşviğe bağlanan yerli firma yatırımlarında yaratılması öngörülen istihdam sayısı yüzde 1.1 düşüşle 82 bin 770'e, yabancı firma yatırımlarındaki sayı da yüzde 5.4 düşüşle 8 bin 116'ya geriledi. Böylece teşvik belgeleri kapsamındaki yatırımlarda öngörülen toplam istihdam yüzde 1.5 düşüşle 90 bin 886'ya indi. Geçen yılın aynı döneminde teşvik belgeleri kapsamında toplam 92 bin 262 kişilik istihdam yaratılması öngörülmüştü.

Sekiz ayda teşvik belgesine bağlanan imalat sanayii yatırımlarında 56 bin, hizmetler sektörü yatırımlarında 27 bin 294, madencilik yatırımlarında 4 bin 611, enerji yatırımlarında 2 bin 981 kişilik istihdam yaratılması öngörüldü. Teşvikli yatırımlarla yaratılacak istihdam geçen yıla göre enerjide yüzde 74.8, madencilikte yüzde 13.3, hizmetlerde yüzde 2.8 artarken, imalat sanayiinde yatırım tutarındaki düşüşün etkisiyle yüzde 6.6 geriledi.

431 bin liralık yatırımla bir kişiye iş

Toplam teşvikli yatırımlarda yaratılacak her bir kişilik istihdama düşen ortalama yatırım tutarı, geçen yıla göre yüzde 4.8 düşerek 431 bin liraya indi. Yerli firmalar için düzenlenen teşvikli yatırımlarda yüzde 12.9 düşüşle 390.3 bin lira düzeyinde oluşan ortalama istihdam yaratma maliyeti, yabancı firma yatırımlarında ise artan teknoloji yoğun niteliği dolayısıyla yüzde 71.7 artışla 844.4 bin lira oldu.

Sektörler içinde ise 261 bin TL ile madencilik yatırımlarında en düşük düzeyde gerçekleşen bir kişilik iş yaratma maliyeti, imalat sanayiinde 330 bin, hizmetlerde de 359 bin lira oldu; teknoloji yoğun nitelikteki enerji yatırımlarında ise 3 milyon 245 bin lira ile yüksek düzeyde gerçekleşti. Ortalama istihdam yaratma maliyeti, imalat sanayiinde yüzde 30.1, enerjide yüzde 4.9 düşerken, hizmetlerde yüzde 42.6, madencilikte yüzde 16.6 artış gösterdi.