VOB, hacmini 3'e katlayacak

Ece CEYHUN - Didem ERYAR ÜNLÜ

İSTANBUL - Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası Genel Müdürü Çetin Ali Dönmez, önümüzdeki dönemde kaldıraçlı döviz sözleşmeleri (fx) ve opsiyon sözleşmelerini devreye almayı planladıklarını söyledi. Çetin Ali Dönmez, fx sözleşmelerinin devreye girmesi ile günlük 1 milyar dolar civarında seyreden VOB'un işlem hacminin en muhafazakar tahminle ikiye katlanmasını opsiyon sözleşmeleri ile de üçe katlanmasının beklenebileceğini söyledi.

Futures Industry Association (FIA) ve Institute for Financial Markets (IFM) tarafından İstanbul'da ilk kez düzenlenen ana sponsorluğunu VOB'un medya sponsorluğunu ise DÜNYA'nın yaptığı Türkiye Türev Araçlar Konferansı'nda sorularımızı yanıtlayan VOB Genel Müdürü Çetin Ali Dönmez, internet siteleri üzerinden yapılan işlemlerle günlük 8-10 milyar dolarlık hacme ulaştığı tahmin edilen foreks piyasası için döviz (fx) platformu açmayı düşündüklerini söyledi.

"Bu sene piyasaya bombardıman gibi olacak" diyen Çetin Ali Dönmez, 26 Eylül'de elektrik vadeli işlem sözleşmelerinin başlayacağını, bu sözleşmelerden sonra Kurban Bayramı vadeli canlı hayvan sözleşmelerinin geleceğini ifade etti. Dönmez şöyle devam etti: "O da çok büyük ihtimalle ekim başında gelecek. Ondan sonra planımız opsiyonları yeni sistemle birlikte devreye almak. Bizim yol haritamızda yeni sistemle birlikte ilk devreye alacağımız kontratlar döviz ve endekse dayalı opsiyon sözleşmeleri olacak."

İnternette dönen FX işlemlerini VOB'a çekmeyi hazırlandıklarını bunun içinde ayrı bir platform hazırladıklarını kaydeden Dönmez, burada işlemlerin sadece günde 23:30 ile 24:30 arasında sadece 1 saat duracağını kesintisiz işlem yapılabileceğini anlattı. Opsiyonları da bu senenin sonunda açmayı planladıklarını belirten Dönmez, gecikmenin yazılım konusundaki ufak aksaklıklardan kaynaklandığını kaydetti.

Dönmez "Opsiyonlarda başlangıç opsiyonu İMKB-30 endeksi ve dövize dayalı opsiyon olacak. 'Single Stock Future'lar ise İMKB'nin itirazları için bekletildi. Şu an hazır. 'Açılsın' dense şu an hemen açarız. Bütün türev sözleşmeler VOB'da olacak gibi görünüyor" diye konuştu.

Hacimde patlamayı FX ve opsiyonlar sağlar

İşlem hacminde esas patlamayı opsiyonlar ve kaldıraçlı döviz sözleşmeleri denilen FX kontratlarının yapacağını kaydeden Dönmez, "FX işlemlerinde günlük hacmin 8-10 milyar dolar olduğu konuşuluyor. Bizim günlük hacmimiz 1 milyar dolar. 8-10 milyar dolar değil, 1 milyar dolarlık katkısı olsun VOB'un gelirlerini bir anda ikiye katlar. FX'te şu andaki VOB işlem hacmi kadar işlem hacmi katkısı bekliyoruz. Geçen sene VOB'un yıllık işlem hacmi 430 milyar lira, günlük hacim ise 1 milyar dolardı. FX'ten günlük 1 VOB kadar işlem hacmi bekliyoruz. Opsiyonlar ise ülkeden ülkeye değişiyor. Bazı ülkelerde opsiyon sözleşmeleri vadeli işlem sözleşmeleri kadar oluyor. Bazı ülkelerde ise 5-6 kat opsiyonlar daha fazla hacim yapıyor. Biz konservatif düşündük ve opsiyon sözleşmelerinin ilk sene işlem hacminin yüzde 25'i ile yüzde 40'ına ulaşmasını bekliyoruz. Ama devamında birebir olur. Birde opsiyon sözleşmeleri vadeli işlem sözleşmelerine de destek olur. Opsiyon ve FX sözleşmeleri şu andaki VOB'u 3'e katlar. 2'ye katlayacak olan FX, 1 kat daha büyütecek olan opsiyon sözleşmeleridir. FX, opsiyonlardan önce devreye girebilir. Yani, VOB'un günlük işlem hacmi 1 milyar dolar, FX ile 2012'de 2 milyar dolar olur. 2013-14'te ise opsiyonlar dolayısıyla hacmi 3 milyar dolar olarak görebilirsiniz."

Elektrik sözleşmeleri yabancıları da etkiledi

Elektrik sözleşmelerinde talep olup olmayacağı konusunda tedirgin olduklarını ancak, bu konuda kendileriyle görüşmek isteyen yerli ve yabancı enerji üretim şirketlerinin olduğunu ifade eden Dönmez, büyük bir Alman enerji şirketi ile görüştüklerini, VOB'da uzun vadeli elektrik kontratı satabilmesi durumunda şirketin yatırımlarını ona göre farklı değerlendireceğini söyledi.

Dönmez şöyle konuştu: "Elektrik vadeli işlem sözleşmelerinde işlem hacmi beklentimiz çok büyük değil. Ama elektrik piyasasının aktörlerini piyasaya çekebilmek önemli. Yatırımcı, VOB'da uzun vadeli elektrik kontratı satabileceksem yatırımlarımı ona göre farklı bakacağım diyor. Türkiye'deki yatırımlarını gözden geçirirken artık bu faktörü de ele alacak. Bu konuda dev bir Alman enerji şirketi bizimle görüştü. Eğer önceden satabilirse ona göre yatırımlarını hızlandıracak."

Buarada Dönmez, konferans sırasında yaptığı konuşmada ise şu değerlendirmede bulundu. "VOB'un günlük işlem hacmi 1 milyar doları aştı. VOB çok hızlı gelişen bir borsa. Opsiyon işlemlerini devreye sokmak için bir kaç aya daha ihtiyacımız var. Bütün personelimiz bu süreci hızlandırmaya çalışıyor. Sermaye ve para piyasaları gerçek bir dönüşüm sürecindeler. İş modellerimizi, işe bakma şeklimizi değiştireceğiz. Hükümetin İstanbul'u global finans merkezi yapma çabalarını destekliyoruz. İzmir ise EXPO 2020 için hazırlanıyor. İstanbul, finans merkezi olurken, İzmir'in de ticaret merkezi olması çok önem taşıyor."

"VOB'un geleceği çok parlak"

VOB Başkanı Işınsu Kestelli

 "VOB 2005'te kapısını açtı. Bugün hem yerel hem de uluslararası katılımcılar için likidite güvenli bir ortam oluşturuyor. Toplamda 99 ortağımız var.  Bireysel dealerlar ve borsa şirketleri bizde yatırım yapabiliyorlar. VOB'un geleceği çok parlak. Bu arada borsamızın merkezi olan İzmir, EXPO 2020'nin adayları arasında. İzmir'in seçilmesi, daha iyi bir dünyaya yürüdüğümüz anlamına gelecek. Bu yüzden hepinizin katkısını bekliyoruz."

Akgiray: Yeni krizlere en hazırlıklı piyasa biziz

Futures Industry Association (FIA) ve Institute for Financial Markets (IFM) tarafından İstanbul'da ilk kez düzenlenen "Türkiye Türev Araçlar Konferansı"nda konuşan SPK Başkanı Vedat Akgiray, "Türk ekonomisi iyi ve istikrarlı bir şekilde büyümeye devam ediyor. Finans sistemi sağlam. Dünya genelinde önümüzdeki muhtemel krizlere en hazırlıklı piyasa bizde diyebiliriz. Ama bir problemimiz var, o da, bizimle aynı kalkınma seviyesindeki ülkelerin finans piyasalarına göre bizim piyasamızın çok küçük olması. Finans piyasalarımızın büyümesi gerekiyor" yorumlarında bulundu.  "Türk ekonomisi ve finansal piyasaları çok olumlu bir tablo sunuyor. Bunun en büyük nedeni, ülkedeki siyasi istikrar" diyen Akgiray, şöyle devam etti: "Bugün Avrupa'nın yaşadığı en büyük sorun, ekonomiden çok, siyasetçilerin doğru ve zamanında karar alamamalarından kaynaklanıyor. Kararları sürekli olarak erteliyorlar. Avrupa'da sonuca götürecek çözüm, siyasi olarak herkesin hoşuna gidecek bir çözüm olmayacağından, kimse buna cesaret edemiyor. Türkiye'de ise durum farklı. Siyasi istikrar karar alma sürecini hızlandırıyor."

Türev piyasaları krize rağmen karlı oldu

VOB'un özellikle türevler üzerinde uzmanlaşmaya devam etmesi gerektiğini ifade eden Akgiray, kısa bir süre içinde tekli hisse senetleri, opsiyon sözleşmeleri gibi yeni araçların devreye gireceğini söyledi. Türev piyasalarının krize rağmen karlı olduğunu kaydeden Akgiray, şu bilgileri verdi: "Son birkaç yıldır türevlerin günah keçisi olduğu savunan görüşler ortaya çıktı. Türev araçları 1970'lerden beri mevcut ve bu kadar zaman boyunca varlıklarını korumaları, fayda getirdiklerinin kanıtıdır. Türevler özellikle hedging ve risk transferi açısından faydalı. Bugün türevlerin büyük bir bölümü tezgah üstü piyasalarda gerçekleşiyor. Ama tüketiciler türevleri merkezi borsalar üzerinden kullanıyorlar ve bu borsalar krize rağmen bugüne kadar oldukça iyi bir performans sergilediler. Duruma daha felsefi açıdan bakacak olursak, fiyatın önemli olduğuna inanıyoruz. Fiyat-değer dengesi çok önemli. Piyasalarda daha iyi fiyat keşfetmesi soz konusu olacak. Türev piyasaları da bu yönde önemli bir etki yaratıyor."

Krizin başlangıç noktası tezgah üstü türev piyasaları oldu

Krizin başlangıç noktasının tezgah üstü türev piyasaları olduğunu kaydeden Akgiray, bunun büyük ölçüde bilanço dışı muhasebe kayıtları ile bağlantılı olduğunu kaydetti. Akgiray şöyle devam etti: "Bu işlemler çok sınırlı bir denetime tabiydi. Bilanço dışı kayıtlar söz konusu olduğunda, bankalar risk seviyelerini kendi başlarına ayarlayabiliyorlar. Dolayısıyla, bankalar riski bir başkasına iletmeye devam edebildikleri sürece, risk alımını artırabildiler. Sermeye ile ilgili konularda düzenlemeler vardı ama, büyük hacimlere ulaşıldığında, likidite riskini kontrol altına alabilecek bir denetim yoktu. Tezgah üstü türev piyasaları şeffaf degildi. Alınan risklerin seviyesini kimse bilemiyordu. Merkezi bir veri tabanı yoktu."

Borsalarda konsolidasyon yaşanacak

Peki gelecekle ilgili yasal düzenlemeler nasıl olacak? G-20'nin türev ürünlerine standardizasyon getirmeyi ve bunları merkezi borsa sistemi üzerinden yürütmeyi hedeflediğini söyleyen Akgiray, "G-20 standardizasyon için bir çerçeve istiyor. Bu, yavaş fakat önemli bir geçiş olacak. Borsalarda konsolidasyon yaşanacak. Trend olarak merkezileşmeye kayış olacak. Her zaman bir miktar tezgah üstü türev piyasası olacak, çünkü inovasyon burada gerçekleşiyor; buna karşılık daha fazla türev ürünü borsalar üzerinden işlem görecek; hem işlem öncesi hem de sonrası için raporlama olacak. İşlemlerin merkezi veri tabanına aktarılması gerekecek. Bu uygulamalar, sistemik riskin görülebilmesi açısından çok önemli. Tabii ki bu trendin başarılı olması için uluslararası bir uyuma ihtiyac var. Uluslararası standartların dışında kalan ülkeler, Türkiye'de, ABD'de ve Kıta Avrupası'nda işlem yapamayacaklar. Bankalar ile diğer büyük finans kuruluşlar arasında  da faaliyetler açısından farklılıklar olacak. Gölge bankacılığın sonlanması gerekecek. Türkiye'de de bu yılın sonlarında ya da önümüzdeki yılın başlarında yeni menkul kıymetler kanunu ve sermaye piyasaları kanunu çıkacağını umuyoruz. Hepimizi farklı bir yasal çerçeve bekliyor" dedi.

Konferanstan notlar...

"ABD ve AB, Türk piyasalarından ders almalı"

The Institute for Financial Markets Başkanı Peter Borish

"Türkiye açısından etkileyici olan sadece ekonomik büyümeniz değil, aynı zamanda türev piyasanızın da çok gelişmiş olması. Türev piyasaları, para piyasaları ile birleşirse çok etkili bir sonuç verir. ABD ve AB, Türk piyasalarından ders almalı. Türk borsası, diğer menkul kıymetler borsalarına oranla daha hızlı gelişiyor. Türev piyasaları da bunu mümkün kılıyor. Bu gelişmenin devam etmesi için hem alım satım yapanlara, hem düzenleyicilere, hem de basına tarafsız eğitim malzemesi sunmak lazım. Dünü öngörmek kolay, ama geleceği öngörmekte borsaların büyük rolü olacaktır."

" VOB, 53 türev piyasası arasında 26. sırada"

Futures Industry Association Başkanı John Damgard

"Türev piyasaları riski yönetme sürecinde çok önemli bir rol üstleniyor. 25 sene önce kimse türev piyasalarından bahsetmiyordu, ama bugün herkes önemli bir aktör konumunda. Türkiye, Çin'den bile hızlı büyüyen bir ekonomi. Bu Türkiye'nin Avrasya'nın yükselen kaplanı olarak gücünü ispatlıyor. VOB, 53 türev piyasası arasında 26. sırada."

"Bireysel yatırımcı sayısı artmalı"

NYSE Euronext (New York Borsası) Başkan Yardımcısı ve Küresel Türev Piyasaları Başkanı Garry Jones

"Türkiye hayret verici bir büyüme gösteriyor. Sermaye piyasası gelişimi, ülkenin gelişiminden çok daha ileride. Neler eksik diye bakacak olursak, yerel olarak eğitim ve bireysel yatırımcıların yetersiz olduğunu söyleyebiliriz. VOB hacminin yarısı uluslararası yatırımcılardan oluşuyor."

"Türk sermaye piyasası büyük bir patlamanın eşiğinde"

Sermaye Piyasası Aracı Kurumlar Birliği Başkanı Atilla Köksal

"Türkiye dünyanın en büyük 17. ekonomisi, ama bunun karşısında sermaye piyasamızın derinliği yetersiz kalıyor. Sermaye piyasası GSMH'nın yüzde 40'ını temsil ediyor. İMKB'nin üçte ikisi yabancıların elinde. Türkiye, makro ekonomi açısından olağanüstü bir büyüme gösterdi. Türk sermaye piyasalarının geleceği çok parlak. Türk şirketleri çeşitli krizleri atlattıktan sonra bugün çok güçlü konumdalar. Türkiye 2001 krizini büyük bir uzun vadeli fırsata çevirmeyi başardı ve bugün herkesin ilgisini çeken bir ülke.

Türk sermaye piyasası büyük bir patlamanın eşiğinde. Bireysel yatırımcı oranının yüzde 10'na yükseltilmesini hedefliyoruz. VOB bugün dünya genelindeki 53 türev piyasası arasında 26. sırada.  Yakında elektrik sözleşmeleri üzerine vadeli işlemler başlayacak. Türkiye'de yeni ürünler çok hızlı gelişiyor. Bu gelişme, aracı kurumlar arasında uzmanlaşmayı artırıyor ve kurumların büyümesini sağlıyor. VOB'un kurulma aşaması yavaştı, ama bunun ardından büyüme çok başarılı oldu. VOB'un büyümesi sadece İMKB'nin değil, aynı zamanda tezgah üstü işlemlerin hacmini de tetikleyecek."