Vekil dağılımının iptal gerekçesi eşitsizlik

ANKARA - Anayasa Mahkemesinin, nüfusu iki milletvekili çıkarmak için yeterli olmayan illere iki milletvekili çıkarma hakkı tanıyan Kanun hükmünü iptaline ilişkin gerekçeli kararı yayımlandı.

CHP'nin, 5922 sayılı Milletvekili Seçimi Kanunu'nda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunun 1. maddesiyle 2839 sayılı Milletvekili Seçimi Kanunu'nun 4. maddesinin üçüncü fıkrasına eklenen cümlenin iptali ve yürürlüğünün durdurulması istemiyle Anayasa Mahkemesinde açtığı dava sonucunda alınan karar, Resmi Gazete'de yayımlandı.

Söz konusu düzenlemeyi oybirliğiyle iptal eden Yüksek Mahkemenin gerekçeli kararında şu ifadelere yer verildi:

"Eşit oy, temsilde adalet ve eşitlik ilkeleri uyarınca parlamentoya seçilen her bir milletvekilinin mümkün olduğunca birbirine yakın sayıda nüfusu ya da seçmeni temsil etmesi gerektiği hususunda hiçbir tereddüt yoktur. Bu noktada matematiksel ya da mutlak bir eşitlik aranmamakta ve böyle bir eşitliğin uygulamada gerçekleştirilmesi de mümkün görülmemektedir. Buna karşılık, oyların eşit ağırlıklı olması ve temsilde adalet ilkesinden uzaklaşılması sonucunu doğuran ve haklı sebeplere dayanmayan düzenlemelerin anayasaya uygun olmayacağı açıktır.

Anayasa Mahkemesinin önceki kararlarında da belirtildiği gibi, seçmen iradesinin yasama organına tam olarak yansımasını sağlayacak yöntemleri içeren sistemlerin en uygununu, başka bir anlatımla hiçbir yakınmaya yol açmayanını sağlayabilmek olanaksız ise de olabildiğince yakınmalara en az neden olanı benimsemek temsilde adalet ilkesinin gereğidir. Anayasa'nın 67. maddesinin ikinci fıkrasında vurgulanan eşit oy ilkesi, her oyun eşit değerde kabul edilmesi anlamını taşıdığı gibi seçim çevrelerinde kullanılan oylarla seçilecek milletvekili sayısı arasında adil bir dengenin kurulmasını da zorunlu kılar.

Dava konusu kuralla, nüfusu iki milletvekili çıkaramayan illere öncelikle ikinci milletvekilliği verilerek nüfusu az olan illerde kullanılan oylar daha ağırlıklı hale getirilmekte, böylece bu illerde yaşayan seçmenlerle nüfusu daha fazla olan illerde yaşayan seçmenler arasında, kullanılan oyların ağırlığı konusunda farklılık yaratılarak eşitsizliğe yol açılmaktadır. Böylece nüfusu yetmeyen illere yasa ile ikinci milletvekilliği tahsis edilmekle geçerli oyların sayısıyla seçilecek milletvekili sayısı arasında olması gereken adil bir dengenin oluşması ortadan kaldırılmakta ve nüfusu düşük illerde kullanılan oylara ayrıcalık tanınarak oyların eşitliği ve temsilde adalet ilkelerine aykırı bir durum yaratılmaktadır.

Öte yandan, dava konusu yasa kuralının gerekçeleri arasında, her ilin sadece bir milletvekili ile temsil edilmesi durumunda, bu kişinin milletvekilliğinin sona ermesi halinde o ilin temsilcisiz kalacağı, bunun önlenmesi için en az iki milletvekili ile temsile ihtiyaç bulunduğu belirtilmiş ise de Anayasa'nın 78. maddesine 27 Aralık 2002 günlü, 4777 sayılı yasayla eklenen son fıkra uyarınca '... bir ilin veya seçim çevresinin, Türkiye Büyük Millet Meclisinde üyesinin kalmaması halinde, boşalmayı takip eden doksan günden sonraki ilk pazar günü ara seçim yapılacağından' söz konusu ilin, o yasama döneminin sonuna kadar temsilcisiz kalması söz konusu olmayacaktır. Açıklanan nedenlerle kural, Anayasa'nın 2., 10. ve 67. maddelerine aykırıdır. İptali gerekir."

Milletvekili Seçimi Kanunu'nun 4. maddesinin üçüncü fıkrasına eklenen cümle, "Şu kadar ki nüfusu iki milletvekili çıkarmaya yetmeyen iller, artık nüfus sıralamasında da milletvekili sayısını ikiye çıkaramazsa, önce iki milletvekili çıkaramayan illere ikinci milletvekili verilir" hükmünü içeriyordu.