Ukrayna, Rusya ile restleşti fatura Avrupa’ya kesildi

Ali YILDIRIM

Savaş öncesinde Avrupa Birliği’nin (AB) en büyük doğal gaz tedarikçisi olan Rusya, 2022’ye kadar bölgeye gaz sevkiyatını yüzde 40’lara kadar ulaştırdı. Pazardaki en büyük pasta payına sahip olan ülke, yaklaşık 50 yıllık sürede AB’nin en önemli tedarikçisi haline geldi.

Ukrayna savaşıyla birlikte Avrupa’nın yaptırımlarının gittikçe artması, Rusya’nın gaz kesintilerini de arttırmasını beraberinde getirdi. Avrupa’ya gaz ihracatı bu süreçte 15 milyar metreküpe kadar düştü. Savaş öncesi 2021’de bu hacim 201 milyar metreküp üzerindeydi.

Şimdi ise Rus enerji şirketi Gazprom, Rus gazının Ukrayna üzerinden Avrupa'ya sevkiyatına ilişkin anlaşmanın dün sabah itibarıyla sona erdiğini açıkladı. Ukrayna'nın söz konusu anlaşmayı uzatmayı reddettiğine işaret edilen açıklamada, “Gazprom, Ukrayna üzerinden doğalgaz tedarik etme fırsatından mahrum bırakılmıştır. Ukrayna üzerinden Rus doğal gazı sevkiyatı gerçekleştirilmiyor” ifadelerine yer verildi. Böylece Avrupa daha yılın ilk gününde yeniden gaz sorunu yaşamaya başladı.

Eyfel Kulesi’nin elektrikleri bile kesilmişti

Savaşı başlamasıyla birlikte Avrupa, 2022’den itibaren büyük bir gaz kriziyle karşı karşıya kaldı.

Yaşanan gaz sorunuyla birlikte sıkı önlemler alan Avrupa, o dönemde elektrik kullanımını bile mini seviyeye indirdi. Hükümet, vatandaşlara gaz kullanımlarının düşürmesini istedi. Elektrik üretiminde gaz kullanımı kısıtlandı. Hatta yaşanan bu açığın kömürle giderilmesi de gündeme geldi.

Avrupa’nın simgeleri haline gelen birçok yapının elektrikleri kesildi. Özellikle Fransa’nın başkenti Paris’te yer alan Eyfel Kulesi de bundan nasiplenen ülkeler arasındaydı. Akşam saat 9’dan sonra kule son görsel şovunu yapıyor ve ardından karanlığa gömülüyordu. Bu süreçler bölge için tam geride kaldı derken, yeni yılda tekrar yaşanan gaz kesintisi eski günleri tekrar hatırlattı.

201 milyar metreküpten 15 milyara kadar düştü

Yaklaşık 1 yıl önce Ukrayna tarafından yayımlanan verilere göre, 2023 sonunda boru hatlarıyla Avrupa’ya taşınan Rus gazı miktarının 2022’ye göre yüzde 28 azaldığı paylaşılmıştı.

Böylece 2021’de 201,7 milyar metreküp olan gaz, 15 milyar metreküpe kadar düştü. Ukrayna'nın söz konusu sözleşme sayesinde yılda yaklaşık 1 milyar dolar, Gazprom'un ise yılda 3 milyar dolardan fazla gelir elde ettiği tahmin ediliyor. Ukrayna Devlet Başkanı Volodomir Zelenskiy daha önce yaptığı açıklamada anlaşmanın devam etmeyeceğinin mesajını net bir şekilde vermişti.

Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin de 19 Aralık’ta yaptığı açıklamada, “Bu sözleşme artık olmayacak, her şey açık, hayatta kalacağız, Gazprom hayatta kalacak” ifadesini kullandı. Bölgenin enerji denklemindeki önemli rolünü kaybetmek istemeyen Ukrayna, Azerbaycan üzerinden sevkiyat sağlamak için görüşmelerde bulunurken, bu konuda somut bir ilerleme sağlanamadı.

TürkAkım tam kapasite çalışıyor, etkisi yazın görülür

DÜNYA’ya açıklamalarda bulunan enerji uzmanı Ali Arif Aktürk, Ukrayna üzerinden satılan gaz anlaşmasının 5 yıllık olduğunu hatırlatarak “Açıkçası biz anlaşmanın uzatılacağını bekliyorduk” dedi. Türkiye’ye bu krizin en azından şimdilik tam bir faydasının olmayacağının altını çizen Aktürk “Zaten bizim TürkAkım şu an tam kapasite çalışıyor. Bu yüzden bize kısa vadede çok faydası olmaz.

Ama yaz aylarında depoları doldurmak için Türk Akımı daha çok kullanılabilir. 15 milyar metreküplük bir akış var. Orta Avrupa ülkeleri bu durumda sıkıntı da. Kış şartları çetin, yer altı kaynakları yüzde 80’in altına düşmüş durumda. Bu yüzden Avrupa’da enerji maliyetleri yükselebilir. Özellikle gaz ve elektriğe bölgede çeşitli zamların gelmesi de bu kesintiyle birlikte gündemde” yorumunu yaptı.

ATASAM Başkanı Volkan Özdemir de sosyal medya hesabı üzerinden paylaştığı yorumunda “Ve bir devir kapandı! Son 20 yıla damga vuran Rusya Ukrayna gaz transit krizi itibarıyla sona erdi. 20 yıl sonunda, Rus gazı Ukrayna güzergâhından taşınamayacakken Ukrayna da bölündü. Son yapılan beş yıllık transit anlaşmasının süresi de bitince doğal gaz akışı kesilmiş oldu” ifadelerini kullandı.

ABD yaptırım sürüyor, Türkiye muaf

ABD’de Rusya’ya yaptırımlara devam ediyor. ABD, Rusya'nın uluslararası finans sistemini kullanmasını engelleme amacıyla Gazprombank'a ve altı yabancı iştirakine yaptırımlar uyguladı. Bu yaptırımlar, Rusya'nın Ukrayna'daki askeri faaliyetlerinin finansmanını sınırlamak için getirildi. Bunun içinde Türkiye’de bulunuyor fakat muaf tutuluyor.

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Alparslan Bayraktar geçen yıl aralık ayında yaptığı açıklamada, ABD'nin Gazprom yaptırımlarından Türkiye'yi muaf tuttuğunu belirtti. Bayraktar, “ABD Gazprom yaptırımında muafiyet tanıdı. Türkiye doğalgaz borcu ödemelerini Gazprombank üzerinden yapmaya devam edecek” ifadelerini kullandı. AB: “Rusya bize şantaj yapıyor” Kasım ayında Gazprom, Avusturya'ya doğal gaz tedariğini kesti.

Avusturya Başbakanı Karl Nehammer ise ülkede bir yıl yetecek gaz stoğun olduğunu, tedariğin başka kaynaklardan sağlanacağını belirtti. O dönemde Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen, Rusya'nın doğalgaz tedarikini keserek Avusturya ve Avrupa'ya şantaj yaptığını ifade etti. Von der Leyen, sosyal medya hesabından, Rus enerji şirketi Gazprom'un Avusturya'ya doğal gaz sevkiyatını kesmesine tepki gösterdi.

Paylaşımında, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'in enerjiyi ‘silah’ olarak kullandığını belirten von der Leyen, “Putin, gaz kesintisiyle Avusturya ve Avrupa'ya şantaj yapmaya çalışıyor” değerlendirmesinde bulundu. Von der Leyen, AB'nin Rusya'dan gaz sevkiyatının durmasına ve kış dönemine hazır olduğuna dikkati çekerek, "AB genelinde doğal gaz depoları dolu” ifadesini kullandı. Gaz kesintisini Avusturya Başbakanı Karl Nehammer ile görüştüğünü belirten von der Leyen, Avrupa'nın Avusturya'yı destekleyeceğini bildirdi.

Türkiye yeniden ön plana çıkıyor

Avrupa ile yaşanan bu soğuk savaşla birlikte Türkiye yeniden ön plana çıktı. Tüketim merkezlerinde Türkiye güzergahının öne çıkması hem güvenli hem de kaynak çeşitliliği sağlıyor.

Rus gazını Avrupa'ya taşıyan ana boru hatları Kuzey Akım 1, Kuzey Akım 2 ve Yamal-Avrupa da atıl duruma düşerken Ukrayna'dan sevkiyatın durması halinde tek güzergah olarak Türkiye ön plana çıkıyor. Tam bir enerji koridoru niteliğinde olan Türkiye, enerji transfer merkezi olma potansiyelini bir üst çıtaya taşıyor. Türkiye özellikle coğrafi konumu itibariyle Hazar, Orta Doğu ve Akdeniz’den Avrupa’ya enerji taşıyacak stratejik bir noktada duruyor.

Özellikle TANAP (Trans Anadolu Doğal Gaz Boru Hattı) gibi projeler bu role hizmet ediyor. Gaz depolama ve ticaret merkezi olma rolü de gittikçe güçlenen ülkenin LNG terminalleriyle Avrupa’ya yeni bir alternatif de olma ihtimali oldukça yüksek. İşin başka bir ayağında ise Doğu Akdeniz gazı bulunuyor. Siyasi gerilimlerin çözülmesi haline Türkiye bu tarafta da hem maliyet hem de jeopolitik nedenlerle güçlü bir transit ülke olabilir. Yeşil enerji de bu ekosistemin önemli bir ayağı olarak dikkat çekiyor. Bu süreçte diplomatik hamleler de çok önemli.

Gaz tedariğinde maliyetler daha fazla artacak

Uzmanlar sosyal medya hesapları üzerinden yaşanan durumu değerlendirdi. Sosyal medyadan paylaşılan yorumlarda Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenski’nin Ukrayna'nın Rus gazının Avrupa'ya transit geçişine ilişkin Gazprom ile imzalanan anlaşmayı yenilemeyi düşünmediği doğrulandı.

Ayrıca Kiev'in de Azerbaycan gazı bahanesiyle Rus gazı pompalamayı kabul etmeyeceğini açıkça belirtilenler arasında. Aktarılanlar arasında, bazı Orta Avrupa ülkelerinin, başka yerlerden daha pahalı gaz (LNG gibi) tedarik etmeye veya depolamada daha fazla yakıt kullanmaya zorlanabilme durumu olduğu da eklendi.