Teknolojinin Ebola ile sınavı

İSTANBUL - Vahşi hayvanlarda ortaya çıkıp insanlar arasında yayılmaya başlayan ve yüzde 90 düzeyinde ölümcül olan Ebola virüsü, Afrika kıtası başta olmak üzere tüm dünyayı alarma geçirmiş durumda. İlk olarak 1976 yılında tespit edilen virüs, çeşitli dönemlerde görülmesinin ardından mart ayında Afrika’da yeniden hortladı. Dünya Sağlık Örgütü’nün (WHO) açıkladığı rakamlara göre Ebola nedeniyle bu yıl sadece Gine, Liberya, Sierra Leone ve Nijerya’da hayatını kaybedenlerin sayısı 4 bin düzeyinde. Ateş, halsizlik, kusma ve boğaz ağrısı ile başlayıp giderek ölümcül hal alan virüse karşı, şimdiye kadar tıp dünyasının kesin bir şekilde sunduğu aşı veya tedavi yok. Tıp bu alandaki çalışmalarını hummalı bir şekilde yürütüyor. Kolay yayılabilmesiyle dünyayı tehdit eden bu virüse karşı, teknolojinin imkanlarından yararlanılarak neler yapılabileceği de devlet kurumları ve şirketlerin gündeminde. 

Kasım ayı içinde Senegal’in Ebola’ya karşı SMS yoluyla başlatmış olduğu bilinçlendirme kampanyası bu konuda dikkat çekici örneklerden bir tanesi. Bu konuda yoğun çaba harcayan Senegal Sağlık Bakanlığı kasım ayı içinde halkı bilinçlendirmek için 4 milyon SMS gönderdi. WHO tarafından desteklenen mDiabetes platfomu üzerinden yönlendirilen SMS’lerle aslında nüfusun yoğun olduğu başkent Dakar ve St-Louis’deki vatandaşların bilgilendirilmesi amaçlanıyor. mDiabetes, aslında Senegal’in Haziran 2014’te Ramazan ayı dolayısıyla şeker hastalarına yönelik kurmuş olduğu bir platformdu. Ebola’nın baş göstermesiyle Bakanlık, bu platformu hastalık konusunda vatandaşları bilgilendirmek için kullanmaya başladı. SMS ile yürütülen kampanyada ayrıca vatandaşlar kusma ve kanama belirtilerini gösteren kişilerin ücretsiz aranabilen telefon numaraları üzerinden sağlık kurumlarına bildirilmesi de telkin ediliyor.  

Bir büyük veri projesi 

Ebola ile savaşta teknoloji temelinde ortaya konulan inisiyatif Senegal’deki SMS kampanyasıyla sınırlı değil. Büyük teknoloji markalarının bu konudaki desteklerini duyurmaya başladıklarını görmek mümkün. IBM’in, Ebola’nın daha hızlı teşhis edilmesine katkıda bulunmak için Afrika’daki laboratuvarında yürüttüğü çalışmalar buna bir örnek. Şirket, bunun için radyo ağını kullanarak telefon aramalarını ve SMS mesajlarını topluyor ve hızlı bilgiye ulaşabilmek için bunlardan akılcı sonuçlar çıkarılmasına yardımcı oluyor. IBM Afrika Laboratuvarının Baş Araştırmacısı Uyi Stewart “İnanın veya inanmayın, Sierra Leone’de insanların çoğu Ebola dışında bir hastalıktan ölüyor” diyor ve bölgede hızlı teşhisin sadece hastalığının yayılmasını önlemek için değil, bölgenin aşırı sıcağında kalan ölülerini hızlı bir şekilde tahliye etmek isteyen ölü yakınları için de önemli olduğunu dile getiriyor. Stewart’ın verdiği bilgilere göre ülkede, bir günde Ebola için ancak 50 test yapılabiliyor ve bu nedenle de ölen bir kişi için testin gerçekleştirilebilmesi 10 günü bulabiliyor. IBM ise hali hazırda telefon aramaları ve SMS bilgilerini toplayarak bir büyük veri projesi yürütüyor. Esas amaç Ebola bulaşmış kişi sayısını net olarak ortaya koymak. Şirket bu projenin bir benzerini Nijerya’da kanser vakalarının sayısını tespit etmek için yürütmüştü. “İki durumu karşılaştırdığımızda, Nijerya’da en azından hasta sayısını belirleyebilmiştik. Sierra Leone ise hasta sayısını belirleyebilme becerisini kaybetti. Birçok insana virüs bulaştığı için tam bir kaos var” diyor Stewart. Bu nedenle bir sonraki aşamada yapmaları gerekenin geri adım atıp büyük resme bakmaları olduğunu belirtiyor.  

Ebola ile mücadelede cep telefonunun önemi 

Dünyada 7 milyardan fazla mobil abone bulunuyor. Fakir ülkelerde bile cep telefonu kullanan kişi oranı yüzde 50’e yakın. Bu da terörist saldırı, büyük kazalar ve doğal felaketler gibi olağanüstü durumlarda cep telefonlarıyla ulaşılabilen yer verilerini oldukça değerli kılıyor. Kongo, Madagaskar, Pakistan gibi uzun yıllardır nüfus sayımı yapmayan ülkelerde nüfus yoğunluğunu öğrenebilmek için bile cep telefonlarından faydalanmak mümkün. Toplanan cep telefonu arama bilgilerinin, insan nüfusunun dinamiklerine ilişkin benzersiz bir veri sunduğunu söylüyor. Ebola ile mücadelede de cep telefonları bu açıdan önemli yer tutuyor. LG Electronics’in Ebola’dan etkilenen bölgeye 2 bin akıllı telefon bağışlaması ve Facebook’un Liberya, Gine ve Sierra Leone’de aksayan telefon ve internet hizmetlerini desteklemek için 100 uydu iletişim ağı kuracağını duyurması bu çerçevede oldukça önemli destekler olarak değerlendirilmeli.