Sosyal güvenlik borçlarında uzlaşma
Akın ŞİMŞEK / Rekabet Kurumu Basım ve Yayın Müdürü
Ülkemizde sosyal güvenlik reformu olarak adlandırılan ve 1 Ekim 2008 tarihinde yürürlüğe girmesine rağmen kamuoyunu hala yoğun olarak meşgul eden 5510 sayılı Kanun sosyal güvenlik sistemimizde sigortalılar ve işverenler için bazı yenilikleri de beraberinde getirdi.
Bağ-Kur'lular açısından prime esas kazancın tespitinde basamak sisteminin kaldırılması, memurlar açısından prime esas kazanç, güncelleme katsayısı gibi yeni kavramların gelmesi, işverenler için de bilerek veya bilmeden eksik bildirilen işçilik tutarlarının Sosyal Güvenlik Kurumu'nca (SGK) asgari işçilik hesap yöntemi ile tespit edilmesi neticesinde ortaya çıkan borç miktarının maliye uygulamasına benzer şekilde uzlaşma yöntemiyle çözülmesi imkanı sağlanması öne çıkan yeniliklerden bazıları.
Sadece devamlı mahiyetteki işyerleri uzlaşma kapsamında
Sosyal güvenlik borçlarında uzlaşma, işverenlerin sadece devamlı mahiyetteki işyerlerinde, SGK müfettişlerinin asgari işçilik incelemeleri sonucunda tespit edilen ve sigortalılara mal edilemeyen fark sigorta primine esas kazanç matrahı üzerinden gecikme cezası ve gecikme zammı ile birlikte hesaplanacak sigorta primi ve buna bağlı uygulanacak idari para cezalarında uygulanıyor. Uzlaşma, konuya ilişkin raporun SGK ilgili birimine gönderilmesinden önce yapılabiliyor.
İşverenle, kurumun uzlaşmaya varması halinde, bu durum tutanakla tespit ediliyor ve uzlaşılan tutarlar kesinleşiyor. Uzlaşmayla belirlenen tutarlara ilişkin işveren dava açamıyor ve hiçbir yere şikayet ve itirazda bulunamıyor.
İşveren veya vekili uzlaşma talebinde bulunabiliyor
Uzlaşma için hakkında inceleme yapılan işverenin bizzat veya noterden alınmış vekâletnameye dayanarak vekili vasıtasıyla, tüzel kişiler, küçük ve kısıtlılarla, vakıflar ve cemaatler ile tüzel kişiliği olmayan teşekküllerde ise bunların kanunî temsilcileri kanalıyla yazılı olarak doğrudan SGK Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı'na başvurmaları gerekiyor. Ancak incelemeyi yapan müfettişe veya müfettişin sürekli görev yaptığı grup başkanlığına ya da ilgili SGK İl Müdürlüğü'ne uzlaşma talep dilekçesi verilmesi veyahut uzlaşma talebinin inceleme tutanağında yer alması da ilgili mercie yapılmış yazılı başvuru yerine geçiyor.
Uzlaşma ile belirlenen borç tutarı bir ay içinde yatırılmalı
Uzlaşma neticesinde belirlenen prim ve idari para cezaları, uzlaşma tutanağının düzenlendiği tarihten itibaren bir ay içinde ödeniyor. Uzlaşılan tutarın, bir ay içinde tam olarak ödenmemesi halinde uzlaşma bozuluyor ve uzlaşılan tutarlar kazanılmış hak teşkil etmiyor. Uzlaşmanın temin edilememiş veya uzlaşma müzakeresinde uzlaşmaya varılamamış olması veya uzlaşmanın bozulması hallerinde işveren, bu konuya ilişkin daha sonra tekrar uzlaşma talep edemiyor.
Sigortalılara mal edilecek fark sigorta primine esas kazanç matrahı üzerinden gecikme cezası ve gecikme zammı ile birlikte hesaplanacak sigorta primi ve buna bağlı uygulanacak idari para cezalarının uzlaşmamaya konu olmadığından uzlaşmada indirim yapılması nedeniyle tahsil edilmemiş olan sigorta primlerinin daha sonra SGK veya mahkeme kararıyla sigortalılara mal edilmesi halinde, eksik tahsil edilen sigorta primleri, sigortalının çalıştığı süre ve sigorta primine esas kazancı dikkate alınarak gecikme cezası ve gecikme zammı ile birlikte tahsil ediliyor.
Ayrıca işveren, uzlaşılan idari para cezası tutarı için ayrıca peşin ödeme indiriminden yararlanamıyor.
Uzlaşma sağlanamamış sayılan haller veya uzlaşma Sağlanamaması
İşverenin veya işveren vekilinin, uzlaşma komisyonunun davetine katılmaması, uzlaşmaya geldiği halde uzlaşma tutanağını imzalamaması, uzlaşma tutanağını ihtirazı kayıtla imzalamak istemesi halinde uzlaşma sağlanamamış sayılıyor. Ayrıca işverenin veya işveren vekilinin bilinen en son adresine uzlaşma günü bildirme yazısının tebliğ edilememesi ya da tebliği yapılan yazıda belirtilen tarih ve yerde işveren veya işveren vekilinin uzlaşma toplantısına katılmaması halinde de uzlaşma sağlanamamış sayılıyor. Posta ile veya doğrudan görevli memur ile gönderilen yazının tebliğ edilemeyerek geri gelmesi de tebliğ edilememeyi ifade ediyor.
Uzlaşma sağlanamamış sayılması veya uzlaşmaya varılamaması halinde durum uzlaşma komisyonunca uzlaşmanın sağlanamama nedeni de belirtilerek düzenlenen tutanağın bir örneği hazır bulunan işverene veya işveren vekili tarafından da imza altına alınarak tebliğ ediliyor. İşverenin uzlaşmaya icabet etmemesi veya tebellüğden kaçınması halinde bu husus tutanakla tespit edilerek tutanağın bir örneği muhatabına posta ile gönderiliyor.
Kısmi uzlaşma talebinde de bulunulabiliyor
İşveren veya işveren vekili tarafından uzlaşma görüşmeleri sırasında kısmi uzlaşma talebinde de bulunulabiliyor. Uzlaşma görüşmeleri sırasında kısmi uzlaşma talebinde bulunulması halinde, tutanağın açıklama bölümünde raporda belirtilen sigortalılara mal edilmeyen sigorta primine esas kazanç matrahı üzerinden hesaplanacak prim aslı tutarı veya idarî para cezalarından hangileri için uzlaşma talep edildiği ve bunlara ilişkin olarak uzlaşılan gecikme cezası ve gecikme zammı ile birlikte hesaplanan prim aslı ve idarî para cezası miktarı belirtiliyor.
SGK ile Maliye'de uzlaşmada uygulama birliği sağlanmalı
Maliye'de mükellefler tarafından, ikmalen, re'sen veya idarece tarh edilen vergilerle bunlara ilişkin vergi ziyai cezalarının tahakkuk edecek miktarları uzlaşma konusu yapılabiliyor. Böylece yıllardır mükelleflere büyük kolaylıklar sağlanıyor. Bu uygulamanın gerekçesi de vergi ihtilaflarının süratle halli ve böylece mükelleflerin tereddütlerinin bir an evvel giderilerek huzura kavuşmalarının temini, amme alacağının vaktinde hazineye intikali ve nihayet itiraz ve temyiz mercilerinin işlerinin hafifletilerek diğer ihtilaflar üzerine daha titizlikle eğilmelerine imkan sağlanmasıdır.
Sosyal güvenlikte uzlaşma ise işverenler açısından çok dar kapsamlı olarak uygulanıyor. Sosyal güvenlik borçlarının tamamı uzlaşmaya konu olabilir. Kayıt dışı istihdamın süreli olarak da olsa uzlaşma kapsamına alınması işverenleri psikolojik olarak rahatlatacaktır. SGK tarafından işverenlerin kayıt dışı işçi çalıştırdığının tespiti yapılmadan uzlaşma yöntemi kullanılarak işverenin kendi beyanı ile durum belli olursa gecikme zammı ve idari para cezasının bir kısmından bir defaya mahsus olmak üzere vazgeçilebilir.
Kamu uygulamasında tecrübeler paylaşılarak idarelerde ve yargıda dosyaların yığılması ve tahsilatların yıllarca sürüncemede bırakılması yerine sosyal güvenlikte de uzlaşma uygulamasında maliyenin sistemi model alınırsa emek ve zaman kaybı en aza indirilebilir.