Sayıştay tartışması yargı raporlarının gönderilmemesinden kaynaklanıyor

Canan SAKARYA

ANKARA - Muhalefetin 2012 yılından bu yana sert tepki gösterdiği Sayıştay raporlarıyla ilgili uygulama, denetimlerde tespit edilen mevzuata aykırılıkların ve kamu zararına yol açan hususlara yer verilen yargı raporlarının TBMM’ye gönderilmemesi. İkinci sıkıntı ise mali denetim raporlarının da tam olarak iletilmemesi. Muhalefet bu uygulamayla TBMM’nin denetim yetkisinin elinden alındığını kaydederken, iktidar Sayıştay Kanunu değiştirilerek kurumun daha etkin bir yapıya kavuştuğunu savunuyor.

2010’da yenilenen Sayıştay Kanunu ve 2011 sonunda çıkarılan yönetmelikle genel bütçe kapsamındaki kamu idarelerinden mizan, faaliyet sonuçları tablosu ve bilançolarını Sayıştay’a sunmaları hükme bağlandı. Ancak kanun değişikliklerinin ardından kurumsal altyapının tamamlanmaması nedeniyle Sayıştay geçen yıl 2011’e ilişkin raporları Meclis’e sunamadı. Sayıştay 2012’de ise 42 adet genel bütçeli idare, 53 adedi üniversite olmak üzere 88 adet özel bütçeli idare, 8 adet düzenleyici ve denetleyici kurum, 64 adet il özel idaresi, 16 adet büyükşehir belediyesi, 14 adet büyükşehire bağlı idare, 41 adet büyükşehir ilçe belediyesi, 61 adet il belediyesi, SGK ve İşkur, 16 adet kalkınma ajansı, 6 adet diğer kamu idaresi ile 97 adet kamu işletmesi ve bunlara bağlı iştirakleri denetleyerek raporlarını yazdı. 

2012 Yılı Merkezi Yönetim Bütçesi Genel Uygunluk Bildirimi Sayıştay Genel Kurulunun görüşü doğrultusunda; 2012 yılı Dış Denetim Genel Değerlendirme Raporu, Faaliyet Genel Değerlendirme Raporu, Mali İstatistikleri Değerlendirme Raporu ve 146 adet Kurum Denetim Raporu ise Rapor Değerlendirme Kurulunun görüşü doğrultusunda 12 Eylül 2013 tarihinde TBMM Başkanlığına sunuldu. 

Yargılama raporları gönderilmiyor

Yargılamaya esas raporların hedefi ise 5018 sayılı Kanun’a göre harcama, gelir toplama ve mal yönetimi sürecinde görevli ve sorumlu olan ve genellikle üst yönetici dışındaki kamu görevlilerinin kamu zararı - mali sorumluluk ilişkisini ortaya koymak. Yargılamaya esas raporların muhatabı Sayıştay yargılama daireleri. Bu raporlar için rapor değerlendirme komisyonları, daireler ve Rapor Değerlendirme Kurulunun görüşleri alınmıyor. Bu raporlar TBMM’ye gönderilmiyor ve kamuoyuna açıklanmıyor. Sayıştay yargılama dairelerince, yargılamaya esas raporlara dayanılarak, işlem ve eylemleriyle kamu zararına neden olan kamu görevlilerine kamu zararının ödettirilmesine veya hesap ve işlemlerin yasal düzenlemelere uygunluğuna karar veriliyor. 

Mali tabloların bir bölümü verilmedi

Sayıştay Kanunu’nun çıkarılmasından sonra bu yıl ilk defa Sayıştay’ca yapılan denetimlere ilişkin raporlar Meclise sunuldu. Ancak Sayıştay incelemelerinde esas oluşturacak mali tabloların bir bölümünün Sayıştay’a verilmemiş olması raporların bir bölümüne ‘genel bütçeyi oluşturan idareler tarafından bazı mali tabloların Sayıştay’a sunulmadığı’ yönünde ve bu nedenle ‘görüş bildirilemediği’ şeklindeki ibareler tartışmaların çıkış noktasını oluşturuyor. Sayıştay’ın denetim raporlarının ‘gölgeli’ olduğunu savunan muhalefet partileri ise 2012 Yılı Kesin Hesap Kanunu Tasarısının bu nedenle görüşülemeyeceğini iddia ediyor.

Muhalefet ne iddia etti, hükümet ne yanıt verdi, uzmanlar ne söyledi?

[PAGE]

Muhalefet ne iddia etti, hükümet ne yanıt verdi, uzmanlar ne söyledi?

>  CHP: Maliye Bakanlığı düzenleme yapmalıydı

CHP’nin Sayıştay raporlarına yönelik iddiaları şöyle sıralandı:

-Sayıştay mevzuata göre Meclis’e yapması gereken raporlamayı doğru bir şekilde yapmadı.

-Kamu idareleri yeni kanunlara göre Sayıştay’ın istediği kurum bazında bilgi ve belgeleri verecek şekilde düzenleme yapmadı. Bu durumdan bu konuda düzenleme yapma durumunda bulunan Maliye Bakanlığı da suçlu ve sorumludur. 

-Sayıştay yapması gereken uygunluk, mali ve performans denetimlerinden sadece mali denetimi yapmaya çalışmıştır. Meclise gönderilen Sayıştay mali raporlarının 47’sinde Sayıştay’ın görüş bildirememesine, ilgili kamu idarelerinin Sayıştay’a istediği belge ve bilgileri vermemesine, dolayısı ile Sayıştay Genel Uygunluk Bildirimi ve Dış Denetim Raporu için gerekli dayanakların çok eksik olmasına rağmen, mevzuata göre Meclis’e adeta hiçbir sorun yokmuş gibi Genel Uygunluk Bildirimi ve Dış Denetim Raporu sunmakta tereddüt etmemiştir. 

-Sayıştay’ın saymanlık harcama belgeleri üzerinden inceleme yaparak düzenlediği raporların Meclise sunumlarında sorunludur. Sayıştay denetçilerinin düzenlediği eleştiri içeren raporların bir kısmında belirtilen eleştirilerin birçoğu Sayıştay Denetim Dairesi’nce düzenlenen ve Meclis’e gönderilen Sayıştay raporlarına yansıtılmamıştır. 

> MHP: Meclis’in bütçe hakkına zarar veriliyor 

Sayıştay’ın 2012 yılına ait denetim raporlarında denetimin kâğıt üstünde kaldığını bildiren MHP, bu durumun demokrasinin temeli olan bütçe ve denetim hakkının TBMM tarafından kullanılamadığını gösterdiğini belirtti. MHP, “AKP denetimden kaçarken TBMM’nin bütçe hakkına zarar vermektedir. 2013 yılı merkezi yönetim bütçe kanun tasarısı ve 2011 yılı Merkezi Yönetim Kesin Hesap Kanun tasarısı görüşmeleri Sayıştay raporları olmaksızın gerçekleştirilmişti. Komisyonda bu yıl gerçekleştirilen görüşmeler ise Sayıştay denetiminin olmadığı, ancak adına “Denetim Raporu” dedikleri 4-5 sayfalık kısa notlarla geçiştirilmiştir” değerlendirmesini yaptı. 

>  BDP: Sınırlı bir denetim yapılıyor

Sayıştay denetiminin yapılan harcama ve toplanan gelirlerin mevcut hukuka ve mevzuata uygunluğu ile sınırlı bir denetim olduğunu bildiren BDP’nin konuya ilişkin görüşleri şöyle:

“Bir anlamda Sayıştay denetimi egemenlerin kendi iç hesaplarının bir kontrolü gibidir. Yapılan harcamalarla halka dönük hangi ihtiyaçların ne ölçüde karşılandığını içeren bir denetim değildir. Buna rağmen son yıllarda merkezi yönetim altındaki idareler Sayıştay’a gerekli bilgi ve belgeleri sunmamakta ya da eksik sunmaktadır. Bu nedenle de Sayıştay’ca son derece daraltılmış bir dış denetim dahi yapılmamaktadır.”

> Maliye Bakanı Şimşek: Her türlü defter, tablo ve belgeyi sunduk

2014 yılı bütçesinin görüşmeleri sırasında gerek Plan Bütçe Komisyonu’nda gerekse Meclis Genel Kurulu’nda tartışmalara neden olan Sayıştay raporlarına ilişkin olarak Maliye Bakanı Mehmet Şimşek yaptığı açıklamada bilgi belge verilmediği yönündeki Sayıştay iddiasını, “2012 yılında her türlü defter, belge ve tabloları Sayıştay’a sunduk” sözleriyle çürütmeye çalıştı. Sundukları tabloların dayanağı olan mali işlemlere ilişkin yaklaşık 25 milyon yevmiye kaydını elektronik ortamda paylaştıklarını açıklayan Şimşek, ayrıca mali işlemlere ait tüm harcama belgelerini muhasebe birimlerinde denetime hazır bulundurduklarını belirtti.

Meclis Plan Bütçe Komisyonu Başkanı Lütfi Elvan da şu bilgileri verdi:

“Sayıştay Kanunu’nun çıkarılmasından sonra, Sayıştay tarafından kamu idareleri nezdinde yapılan denetimlere ilişkin denetim raporları bu yıl ilk defa Meclis’e sunuldu. Sayıştay raporları bir kısım çevrelerce istismar edilmiş ve sanki, hükümet, Sayıştay’dan bilgi, belge kaçırıyor, denetim yapılmasını engelliyor, hesap vermekten kaçıyor gibi bir hava yaratılmış ve adetâ fiili bir iftira kampanyası başlatılmıştır. Hükümetimize yönelik yapılan bu değerlendirmeleri ve saldırıları kabul etmek mümkün değildir. Yarım asırlık Sayıştay Kanunu’nu değiştirerek gerçek anlamda bir denetim sistemi kurmuştur. Askeri malların Sayıştay tarafından denetlenmesini sağlamış, tüm kamu kurum ve kaynaklarını Sayıştay denetimine dahil etmiş, iç ve dış denetim sistemlerini oluşturmuştur.” 

> CHP’li Kuşoğlu’ndan öneri: Denetim cari yılda  gerçekleştirilmeli

5018 Sayılı Kanun 2005’den itibaren yürürlüğe girdi ardından Sayıştay Kanunu geldi. AB sistemine, Uluslararası Sayıştaylar Birliğine göre mutlaka cari yılda denetim yapılması gerekiyor. Cari yılda TBMM ile Sayıştay’ın birlikte hareket etmesi gerekiyor. Sayıştay denetçilerinin yaptığı denetime Meclis’te kesin hesap komisyonu üyeleri ya da Plan Bütçe Komisyonu’nun altında kesin hesap komitesinin üyelerinin katılması, Sayıştay denetçilerinin yaptığı denetime gözetmenlik yapmaları gerekiyor. Öyle olmadığı zaman şimdi olduğu gibi problem oluyor. Çünkü bazı konuların yargıya intikal etmesi gerekiyor, “yargıya intikal ediyor bildiremeyiz” diyorlar. 

>  SAYDER: Denetçiler belgesiz tespite yer vermez

Sayıştay Denetçileri Derneği (SAYDER) Sayıştay Başkanlığı tarafından TBMM’ye gönderilen raporlara ilişkin yaptığı açıklamada, TBMM’ye gönderilen denetim raporlarının “denetçi raporları” değil 6085 sayılı Sayıştay Kanunu gereğince hazırlanan “Sayıştay Raporları” olduğuna vurgu yaparak, şu değerlendirmeleri yaptı: 

“Bu raporların TBMM’ye gönderilmek üzere nihai şekil ve içeriğinin belirlenmesi sürecinde denetim ekipleri ilgili mevzuat ve denetim rehberlerine göre düzenledikleri denetim raporlarını Sayıştay Başkanlığına sunmuş, bu raporlar tamamı Sayıştay üyelerinden oluşan Sayıştay Rapor Değerlendirme Kurulu’nda ilgili denetim ekibini temsil eden denetçilerin de katılımıyla görüşülmüştür. Bu süreçte kurul, raporların içerdiği bulguların ne derece önemli olduğuna ve bu öneme göre TBMM’ye gönderilecek raporlarda yer alıp almayacağına ve denetim görüşünün buna göre ne olması gerektiğine ilişkin olarak kararlar vermiştir.”

Açıklamada, Sayıştay raporlarına ilişkin olarak yapılan bazı değerlendirme ve yorumlarda, söz konusu raporların içeriği ve yer verilen tespitlerden öte, görevini yasalara ve standartlara uygun olarak titizlikle yapan Sayıştay denetçilerinin eleştirildiği kaydedildi. 152 yıllık onurlu bir mesleğin birer üyesi olan Sayıştay denetçilerinin düzenledikleri raporlarda hukuki dayanağı olmayan, nesnel olmayan ve belgeye dayanmayan hiçbir tespite yer vermeyecekleri kaydedildi.

>  Güncel Lavaile Yönetim Kurulu Başkanı YMM Yılmaz Sezer: Yargı raporu da gönderilebilir

Mali Denetim Raporu, bilanço ve gelir tablosu gibi mali raporları etkileyen hesap ve muhasebe hatalarını içerir. Yargı raporunda ise mevzuata aykırı olup, kamu zararına yol açan hususlara yer verilir. Henüz yargılaması yapılmamış yargı raporlarında yer alan hususlar ise iddia niteliğinde olup, kesinleşmiş bir husus değildir. Bize göre bu raporun da, diğer Mali Denetim Raporu gibi TBMM’ye gönderilmesine yasal bir engel yok. Sayıştay isterse bu raporu da yargılamasının tamamlanmadığını ve rapordaki hususların henüz kesinleşmediğini, iddia niteliğinde olduğunu belirterek, TBMM’ye bilgi mahiyetinde gönderebilir. Bunun için bu kadar kavga gürültü çıkarılmasına gerek yok. Zaten yargı raporunda iddia edilen hususların Bütçe Kanun Tasarısı’ndaki rakamları etkilemesi de söz konusu değildir. Bu raporda iddia edilen hususların yargılaması yapıldıktan sonra sorumlular hakkında tazmin kararı verilmesi halinde, sorumlulardan tahsil edilen tutarlar Kesin Hesap Kanununa konulan ek cetvellerde gösterilerek, TBMM’nin bilgisine sunulmaktadır.

Bize göre, Sayıştay’ın henüz yargılaması tamamlanmayan yargı raporunu bilgi mahiyetinde TBMM’ye göndermesi, hükümetin ve muhalefetin de sorumlu davranarak henüz kesinleşmemiş bilgilere dayanarak kimseyi peşinen suçlu ilan etmemesi gerekir. Muhalefetin, bilgi mahiyetli gönderilen bu raporların akıbetini takip etmesi sağlanarak, sorun çözümlenebilir.

Sayıştay’ın hazırladığı hangi rapor ne anlama geliyor?

[PAGE]

Sayıştay’ın hazırladığı hangi rapor ne anlama geliyor?

Dış Denetim Genel Değerlendirme Raporu: Sayıştay dairelerince görüş bildirilen denetim raporları ile Sayıştay’ca mali konularda belirtilmesi uygun görülen diğer hususları da içeren dış denetim genel değerlendirme raporu hazırlanır ve Rapor Değerlendirme Kurulu’nun görüşü alınır. 

Faaliyet Genel Değerlendirme Raporu: Kamu idareleri tarafından gönderilen idare faaliyet raporları, İçişleri Bakanlığı’nca hazırlanan mahallî idareler genel faaliyet raporu ve Maliye Bakanlığınca hazırlanan genel faaliyet raporu denetim grup başkanlıklarınca denetim sonuçları da dikkate alınarak değerlendirilir. 

Mali İstatistikleri Değerlendirme Raporu: Maliye Bakanlığı’nca yayımlanan bir yıla ait malî istatistikler izleyen yılın mart ayı içinde; hazırlanma, yayımlanma, doğruluk, güvenilirlik ve önceden belirlenmiş standartlara uygunluk bakımından denetim grup başkanlıklarınca değerlendirilir. 

Genel Uygunluk Bildirimi: Sayıştay, merkezi yönetim kapsamındaki kamu idareleri için düzenleyeceği genel uygunluk bildirimini, kesin hesap kanun tasarısının verilmesinden başlayarak en geç yetmişbeş gün içinde TBMM’ye sunar.Genel uygunluk bildirimi taslağı; denetim grup başkanlıklarınca denetim sonuçları ve faaliyet raporları dikkate alınarak hazırlanır.

Diğer raporlar: Denetim ve incelemeler sonucunda hazırlanan ve 6085 sayılı Kanunun diğer maddelerinde öngörülenler dışında kalan raporlardır. İlgili daire ve Rapor Değerlendirme Kurulu Sayıştay Başkanı tarafından belirlenen süreler içinde bu raporlar hakkında görüş bildirir. Sayıştay Başkanı, bu raporları Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne sunar veya ilgili kamu idaresine gönderir.

Kamu iktisadi teşebbüslerinin denetimi sonucu hazırlanan Raporlar: Denetim grup başkanlıklarınca 6085 sayılı Kanunun 4’üncü maddesinin son fıkrası kapsamında bulunan kuruluşların denetimi sonucunda hazırlanan yıllık denetim raporları, kuruluş ve bakanlık cevapları en geç ilgili olduğu yılın bitimini takip eden yılın sonuna kadar Sayıştay Başkanı tarafından, KİT Komisyon’unda görüşülmek üzere TBMM’ye sunulur. Bu raporlar aynı zamanda Kalkınma Bakanlığı ve Hazine müsteşarlıklarına gönderilir.