Petrol piyasası hareketleniyor

İbrahim EKİNCİ

İSTANBUL - Petrol piyasası hareketleniyor. Bunun birkaç önemli göstergesi var. Arama ve sondaj çalışmalarında, uzmanların ifadesiyle 'görülmemiş' gelişmeler oluyor. İlk kez farklı bir formasyonda petrol bulundu ve bu da arama, sondaj faaliyetlerini tetikledi.

Ruhsat başvurularında dikkat çekici bir artış yaşanıyor. Dev petrol şirketleri arama konusunda ilk kez bu kadar istekli görünüyor. Karadeniz'e de Akdeniz'e de büyük umutlar bağlanmış durumda. Bir başka önemli gelişme TPAO'nun özelleştirilmesi konusu. Bu, enerji şirketlerini çok hareketlendirecek bir gelişme. Kurumun 2011'de halka arz edilebileceği kısa bir süre önce açıklandı. TPAO önemli bir şirket.

Türkiye'nin karaları ve denizlerindeki petrol varlığı ve sismik araştırmalar bakımından büyük bilgi birikimine sahip. Başka bir dikkat çekici gelişme TPAO'nun kesenin ağzını açması. TPAO, 3 yılda 4 milyar dolar gibi büyük bütçeli bir yatırım yapacağını, 5 yılda 500 kuyu daha açaçacağını duyurdu.

Bu yıl da 1 milyar liralık yatırım programı uyguluyor. Değerli iştirakler var. Daha önce satılacağı duyurulan dağıtıcı, istasyon zinciri sahibi bağlı şirketi TPİC'in satışı piyasada dengeleri değiştirebilecek. TPİC, Türkiye'nin sekizinci büyük akaryakıt dağıtım şirketi. Piyasanın hareketleneceğinin ikinci göstergesi TPAO'nun yabancı ortaklıklarındaki gelişmeler...

2009'da ve bu yıl önemli arama ve sondaj ortaklıkları gerçekleşti. TPAO-Chevron-NVT Perenco ortaklığında geçen yıl sertifikalar imzalandı. TPAO-Transatlantic ortaklığı 9 Nisan 2010'da imzalandı. Enerji uzmanı Necdet Pamir, Transatlantic'in gelişinin önemini anlatırken, "TransAtlantic firması geldi. Görülmemiş, ihtiraslı bir program yaptı. Bu durum piyasayı kıpırdattı" dedi. TPAO'nun web sayfasında da bu anlaşma için şöyle deniliyor:

"Ülkemizde bir ilk olacak Unconventional Rezervuarlardan petrol ve doğalgaz üretimini sağlamak amacıyla gerçekleştirilen bu ortaklığın, ülkemizin hidrokarbon ihtiyacının karşılanması yolunda önemli katkılar getirmesi beklenmektedir."

Pamir'in dikkat çektiği bir "son keşif" var. Türkiye karasında ilk kez, daha önce petrole rastlanan eski formasyondan farklı bir formasyonda petrole rastlandı. Pamir, "Türkiye'de petro faaliyetlerinin yoğunlaşmasını tetikleyen en önemli gelişme AME (Aladdin Middle East) gibi ortaklıkların, klasik formasyonların dışında ilk kez petrol keşfi yapması. Bu konseptleri değiştirdi. Diğer şirketler de hareketlendi. Türkiye'de daha önce belli formasyonlar vardı. Petrol her jeolojik yapıda bulunmuyor. Şimdiye kadar Mardin- Garzan-Sinan formasyonunda, yaşlı formasyonlarda bulunmuştu. Bunlar da çok yetersizdi. Türkiye toplam tüketiminin yüzde 8'ini karşılayabilen bir üretim ancak yapılabiliyordu. İlk defa bir şirket paleolojik hedefli, farklı bir formasyonda keşif yaptı. Piyasa hareketlendi. Bu gelişme tetikledi ve çevresinde ruhsat talepleri yoğunlaştı" dedi.

Petrol aramalarına şimdiye kadar "belli şirketlerin geldiğini ve büyüklerin genellikle fazla ilgi duymadıklarını anlatan Pamir, "Ama durum değişti. Bu son keşif büyükleri de hareketlendirdi. Exxon, Chevron gibi büyük şirketler TPAO ile ortaklıklarla girdiler" diye konuştu. Pamir, "Kırsal alanlarda aramalar son yıllarda yoğunlaştı. Daha fazla faaliyet var. Müthiş bir patlamadan söz etmek zor ama yoğunlaştığı görülüyor" dedi.

Ruhsat başvurularında artış

Bu gibi gelişmeler ruhsat başvurularındaki dikkat çekici gelişmelere yolaçtı. Geçtiğimiz günlerde Petrol İşleri Genel Müdürlüğü'ne (PİGM) 17 yeni ruhsat başvurusu yapıldı. Bazı şirketler ruhsat uzatımı istedi. Bunlar arasında yabancı şirketler de bulunuyor. PİGM, Zorlu Grubu'nun Avustralya merkezli petrol şirketi Amity Oil International Pty. Ltd'ye Kırklareli'nin Babaeski ilçesinde 1278 hektarlık bir alanda, 20 yıl süreyle petrol işletme ruhsatı verdi. Son dönemde, arama ve sondaj için gelen şirketler arasında dünya devi petrol şirketlerinin de bulunması dikkat çekiyor.

2009'da üretim programı 10.3 milyon varil olmasına rağmen, yeni keşiflerle, üretim artırma çalışmalarıyla ve Diyarbakır-Beykan Kurkan Sahalarının devir alınmasıyla yurtiçi hampetrol üretimi 12.4 milyon varile ulaştı. 2009, keşifler açısından verimli geçti. Özellikle Güneydoğu'daki keşifler önemli oldu. TPAO'nun web sayfasındaki döküme göre Cendere Sahası'nda Cendere-22, 2009 yılı başında petrollü kuyu olarak üretime alındı. G.Kırtepe- 3,4,5,6 kuyuları petrollü olarak bitirildi.

Karadeniz için harita çıktı

Petrol şirketleri Karadeniz'e dikkat ediyorlar. 2005 yılında başlatılan farm-out çalışmaları kapsamında, Brezilyalı petrol şirketi Petrobras ile TPAO arasında Ortak İşletme Anlaşması (17 Ağustos 2006) imzalandı. Karadeniz'de yaklaşık 350 milyon dolarlık yatırım planı öngörüldü. Pamir, "Türkiye'de bu işten para kazanılabildiğini gören petrol şirketleri son yıllarda Karadeniz'deki potansiyeli görerek yatırımlarını Karadeniz'e kaydırdı" dedi. TPAO, Karadeniz'de arama sondaj çalışmalarına zemin oluşturan büyük bir sismik harita hazırladı. Bu gelişme şirketlerin maliyetlerini önemli ölçüde azalttı. Pamir, sismik harita çıkarılmasının önemini şöyle anlattı:

"TPAO 2 ve 3 boyutlu sismik etüdler yaptırdı. Dantel gibi işledi ve önemli bir bilgi elde edildi. Bu çok önemli. Bu işlemde yer altına dalga yollarsınız, potansiyel rezervuar yapılar görülür. Bu bir kesinlik değildir ama önemlidir. Yeteri kadar kuyu açıldıktan sonra kesinlik kazanır. Sismik araştırmada aşağıda bir kapan görünüyorsa, kuyu ile delince anlarsınız. Bir kuyu 200 milyon dolar. TPAO altyapıyı doğru hazırladı.

Riskler minimize oldu. Güzel bir trend var. Olumlu sonuçlar alınırsa başkaları gelecektir. Ciddi hareketlilik bekleniyor.

Prezilyalı Betrobras ilk kuyuyu deldi. Yenisi olacak. BP'nin kuyusu, ki maliyeti 200 milyon dolardır, olumlu sonuç vermedi. İkinciyi denemedi. Ama sanıyorum denememesinin nedeni, yaşadığı sıkıntılardır. Karadeniz'deki hareketliliğin bir nedeni de ekonomik bölgelerin tanımlanmasıdır. Komşularla bu konuda hiç pürüz yok. Herkesin bölgesi belli. Şirketler ihtilaflardan korkmuyorlar. Akdeniz'de durum farklı. Orada ekonomik bölgelerin tespitinde ihtilaf var. Yunanistan, Rum Kesimi ile... Akdeniz de yeterince aranmamıştır. Sadece İskenderun körfezinde birkaç sondaj yaplıdı. TPAO Genel Müdürü, Akdeniz için Karadeniz'den daha umutlu konuşuyor. Şirketler bir iki kuyu ile pes etmezler. Bizde aranmışlık denizlerde daha yüzde 1'lerde. Karada yüzde 20'lerdedir. Bu çok düşük."

17 şirketin yeni ruhsat başvurusu değerlendirmede

PİGM'e Siirt, Adana, Hatay, Antalya bölgelerinde toplam 17 adet petrol arama ruhsatı başvurusu yapıldı. Bu şirketler şunlar: Yerbil Petrol, Madencilik Jeolojik Hizmetler, Bayless Energy Turkey LLc.,

Petroleum Exploration Mediterranean Int, Arar Petrol, Tiway Turkey Limited, Transatlantic Turkey Ltd. Şti, Atlı Makine, Turkish Petroleum International Company, Öz Oil Petro ve TPAO. Bazı şirketler süre uzatımı istedi. Thrace Basin Natural Gas Türkiye Corporation, Marmara Bölgesinde 49 bin 549 hektarlık alandaki arama ruhsatı için 2 yıl süre uzatımı için başvuru yaptı, talebi kabul edildi. bazı şirketler birden fazla bölge için ruhsat istedi. Son yıllarda enerji sektörüne giren bazı Türk şirketleri de ruhsat alarak sektöre girdi.

Son 6 yılda, 50 yıllık faaliyetten fazlası yapıldı

TPAO açıklamalarına göre denizlerde, son 6 yılda yaklaşık 74 bin 500 km 2 boyutlu ve 14.000 km2 3 boyutlu sismik program gerçekleştirildi. Elde edilen verilerin değerlendirilmesiyle, önümüzdeki yıllarda sondaj programlarına ağırlık verilmesi planlanıyor. Denizlerde son 6 yılda gerçekleştirilen sismik program, TPAO'nun 56 yıllık tarihinde denizlerimizde yaptığı sismik programların toplamından daha fazla oldu.

2007 - 2008'de Antalya, Mersin ve İskenderun Körfezleri'nden toplanan 2 boyutlu sismik dataların prospekte yönelik yorumlama çalışmaları 2009'da devam etti. 2010'da da ek sismik data toplanması programlandı. 2009 yılı son çeyreğinde farm-out için gerekli altyapı hazırlık çalışmaları hızlı bir şekilde bitirilerek bu alanlarla ilgilenen yabancı firmalarla ortak arama yapma hedefi doğrultusunda görüşmelere başlandı. Akdeniz deniz alanlarında en geç 2011 yılında sondaj çalışmalarına başlanılması hedefleniyor.

TPAO, 2009'da ortakları ile (POAŞ-STRATIC-TOREADOR (TIWAY OIL)) Batı Karadeniz'de 2 adet kuyuda sondaj gerçekleştirdi. 11 ayrı arama bölgesinde, 29 12/30 adam/ay saha jeolojisi çalışması yapılarak, toplamda 5.880 km2'lik alanın jeolojisi değerlendirildi. 2009'da Batı Karadeniz Ortak Arama Projesi çerçevesinde, TPAO-POAŞ-TIWAY OILSTRATIC ortaklığı ile su derinliği 80 metreden az olan Batı Ayazlı-1 ve Doğu Akkaya-1 Kuyuları kazıldı.

Yok denilen yerlere bile bakıyorlar

Dünya Enerji Konseyi Türkiye Milli Komitesi Başkanı Süreyya Yücel Özden'in değerlendirmesi, Türkiye'de petrol piyasasını hareketlendiren bir başka faktörü ortaya koydu. Özden, "Bir hafta önce Dünya Enerji Konseyi'nin toplantısındaydım. Uzmanların görüşüne göre petrol ve doğalgaz daha uzun yıllar ağırlığını koruyacak. Bu görüş dikkate alınıyor. Diğer taraftan teknoloji gelişti.

Eskiden bakılıp 'yok' denilen alanlar bile şimdi değerli görülüyor" dedi. Karadeniz'e, Kıbrıs'ın kuzeyi ve İskenderun Körfezi'ne umutla bakıldığını anlatan Özden, şunları belirtti:"Türkiye için umut verici bir durum.

TPAO'nun arama kapasitesinin daha da güçlendirilmesi gerekir. Tekenoloji ilerledikçe daha derinlere gidilebiliyor. Diğer bir konu, finansal koşulllar iyileşti. Türkiye'de de hareketlenme izliyoruz. TPAO Genel Müdürü'nün geçenlerde bir sunumunu dinledim.

Çok önemli şeyler söyledi. Büyüklerin arama işine ilgilerinin arttığı da söylenebilir. Bir başka konu daha var. Petrol yasası değişecek.

Yasa önceki cumhurbaşkanımız (Nejdet Sezer) döneminde veto edilmişti. Aramalara, bulanan petrolün tasarrufuna ilişkin değişiklikler vardı. Ulusal stok meselesi vardı. Yasanın tekrar düzeltilerek çıkması gündemde. Şirketler eskiye oranla daha rahat kazançlarını gerçekleştirebilecek. Çıkardıkları petrol üzerinde daha rahat tasarrufta bulunabilecek. Bu da etkiliyor."

Kömür cennetinde petrol umudu

Zonguldak açıklarında TPAO ve Chevron işbirliğiyle petrol aranacak olması kentte heyecanla bekleniyor. TPAO ve ABD petrol şirketi Chevron arasında imzalanan Karadeniz Ortak İşletme Anlaşması kapsamında Zonguldak açıklarda 2 kuyuda petrol aranması planlanıyor. Zonguldak açıklarındaki alanda halen TPAO tarafından sondajı yapılan ultra derin deniz arama kuyusu Yassıhöyük-1'i de kapsadığı bildirilen ortaklık çerçevesinde, en az iki kuyu ile sismik yükümlülükler karşılanıyor.

Zonguldak Valisi Erdal Ata, "Temennimiz petrol rezervinin bulunmasıdır. Petrolün çıkması bölgemiz ve ülkemiz açısından büyük avantaj olacaktır. Yürütülecek çalışmaların sonuçlarını herkes gibi biz de heyecanla bekliyoruz'' dedi.

Petrol Mühendisleri Odası (PMO) Genel Başkanı Mehmet Kul da Karadeniz'de petrol arama çalışmaları kapsamında Petrobras, Exxon Mobil ve Chevron ile ortaklıklar tahsis edildiğini anımsatarak, şöyle devam etti: "Açılan her bir kuyu ciddi bilgiler veriyor. Her kuyu petrolcüleri başka yöne doğru götürüyor. Kuzey Denizi'nde 33. kuyuda petrol keşfi oldu. Türkiye'de inşallah 33 olmadan 3-5 kuyuda bitiririz bu işi."

Yurtiçi üretim 12.4 milyon varil

2009'da üretim programı 10.3 milyon varil olmasına rağmen, yeni keşiflerle, üretim arttırma çalışmalarıyla ve Diyarbakır-Beykan Kurkan Sahalarının devir alınmasıyla yurtiçi hampetrol üretimi 12.4 milyon varile ulaştı.

Bu rakam Türkiye toplam petrol üretiminin yüzde 76'sına karşılık geliyor. Bu üretimin, yüzde 71'i Batman, yüzde 28'i Adıyaman ve yüzde 1'i Trakya Bölgesinden elde ediliyor.

4 milyar dolarlık yatırım yapacak, 500 kuyu açacak

Genel Müdür Mehmet Uysal'ın açıklamasına göre TPAO önümüzdeki 3 yılda 4 milyar dolar yeni yatırım yapmayı planlıyor. Yine önümüzdeki 5 yılda 500 kuyu daha açaçacak. Bu kuyuların açılmasıyla Türkiye'nin iç havzalarındaki potansiyel hakkında da daha kesin sonuçlara varılabilecek. TPAO, Karadeniz'deki çalışmaları için yeni partnerler arıyor. Karadeniz'de yapılan çalışmalar Akdeniz'de de yapılacak.

TPAO'nun Kazakistan, Azerbaycan, Irak ve Libya'da da faaliyetleri var. Irak'taki arama faaliyetleri için hazırlık yapıyor. Akkaş, Mansuriye ve Sibe doğalgaz sahaları için ihalelere hazırlanıyor. TPAO'ya bağlı 4 önemli enerji şirketleri, bir de iştirak var. Bağlı şirketler, TPIC (Yurtiçinde ve Yurtdışında Petrol Faaliyetleri). TPOC (Yurtdışında Petrol Faaliyetleri), TPBTC (BTC Ham Petrol Boru Hattı Projesine Katılım) ve TPSCP (Güney Kafkasya Boru Hattı Projesine Katılım). Şirkete bağlı tek iştirakse KazakTürkMunay Ltd. (Kazakistan'da Petrol Faaliyetleri).