Kırsal kalkınmaya 7 yılda 3 milyar euro yardım imkanı

ANKARA - Türkiye'de, devletin uyguladığı desteklemeler yanında, Avrupa Birliği'nden (AB) kırsal kalkınma için sağlanacak 910,89 milyon euroluk kaynak ile 2016 sonuna kadar, kırsal kesimde, 42 ilde 3 milyar euroluk yatırım yapma imkanı bulunuyor.

AB hibesinin kullanımı, bu amaçla kurulan Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu'nun (TKDK) akreditasyonunun tamamlanması ile gelecek yıl başlayabilecek. Hibe, kırsal kesimde, AB standartlarına uygun süt, et, sebze-meyve işleme tesislerinin kurulması, kültür balıkçılığı ve turizmin geliştirilmesine yönelik projeler için kullanılabilecek. Kredinin kullanılmasında, köyden kente göçü önlemeye yönelik olarak, gençler, kadınlar ve dağlık bölgelerde yaşayanlar öncelikli durumda bulunuyor.

AB, aday ülkelerin katılım öncesinde topluluğa uyumuna yönelik çalışmalarının desteklenmesi için bazı mali yardım programları uyguluyor. Bu çerçevede, AB tarafından 2007-2013 döneminde aday ülkelere katılım öncesinde sağlanacak mali yardımlara ilişkin Katılım Öncesi Yardım (IPA) ile ilgili Konsey Tüzüğü, 1 Ocak 2007'de yürürlükte olmak üzere 17 Temmuz 2006'da kabul edilmişti. IPA kapsamında sağlanan yardımlar, "Geçiş ve Kapasite Gelişimi", Bölgesel ve Sınır Ötesi İşbirliği", "Bölgesel Kalkınma", "İnsan Kaynakları Gelişimi" ve "Kırsal Kalkınma" olmak üzere 5 bileşen adı altında kullanılacak. "Kırsal Kalkınma" bileşeni kapsamındaki projeleri Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, diğer bileşenleri ise ilgili bakanlıklar yürütüyor.

Türkiye, "Kırsal kalkınma" bileşeni kapsamında "Katılım Öncesi Yardım (IPA)" olarak, 2007 yılı için 20,7 milyon euro, 2008 yılı için 53 milyon euro olmak üzere 2007-2013 dönemi için toplam 910,89 milyon euro hibe fon kullanabilecek. Ancak, Türkiye'nin AB'nin katılım Öncesi Yardım Kırsal Kalkınma Programı'nın (IPARD) toplam bütçesi, 1,2 milyar euro. Bunun 910 milyon 89 bin euroluk bölümü AB'den hibe olarak sağlanırken, Türkiye cumhuriyeti, aynı programa 300 milyon 52 bin euro katkı sağlayacak. Böylece, 2007-2013 dönemi için IPARD kapsamında toplam 1,2 milyar euroluk kaynak kırsal yatırımlara yönlendirilecek. Program kapsamında desteklenen projelerde hibe oranı yüzde 50-65 arasında değiştiği için, IPARD çerçevesinde, kırsal kesimde, özkaynaklar ile birlikte, 2016 sonuna kadar yaklaşık 3 milyar euroluk yatırım imkanı bulunuyor.

AB'nin katılım Öncesi Yardım Kırsal Kalkınma Programı (IPARD) kapsamında sağlanacak fonların kullanımı için, öncelikle ilgili ülkede, bu amaçla AB tarafından yetkilendirilmiş, akredite edilmiş bir kurumun kurulması gerekiyor. Bu nedenle tam üyelikten önce AB'nin sağlayacağı mali yardımın, tarım sektörüne yönelik kullanımı amacıyla Tarım ve Köyişleri Bakanlığı bünyesinde, Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu (TKDK) kuruldu. Kuruluş kanunu 2007 yılı Mayıs ayında yayımlanan TKDK; 3 yılda ulusal akreditasyon aşamasına getirildi. Nisan ayı başında ulusal akreditasyon sürecini başlatan kuruluş, 3 ay sürmesi beklenen bu sürecin olumlu sonuçlanması halinde, Haziran'da AB akreditasyonu sürecine girecek.

AB fonlarının kullanılabilmesi için, öncelikle TKDK'ya AB tarafından yetki devri yapılması gerekiyor. Yetki devri 2 aşamada gerçekleşiyor. İlk aşamada, AB'nin yetkilendirildiği Ulusal Yeterlilik Görevlisi (NAO) tarafından ulusal akreditasyonun yapılması gerekiyor. Halen Hazine Müsteşarı Halil İbrahim Çanakçı tarafından temsil edilen NAO; yabancı denetçileri ve danışmanları da kullanarak TKDK'yı akreditasyon şartları açısından denetleyecek. Bu denetimin 3 ay sürmesi bekleniyor. Ulusal akreditasyonun sağlanması halinde NAO, yetki devri için AB Komisyonu'na başvuracak.

Ulusal akreditasyonun başarıyla gerçekleştirilmesi halinde, projelerin kabulü ve hibe kredilerin kullandırılmasında zaman kazanmak açısından, Haziran sonu itibariyle "şartlı proje çağrısı" için ilana çıkılması ve proje tekliflerinin alınması planlanıyor. Başvuran projeler arasından uygun bulunanlar, "AB'nin akreditasyonunun tamamlanması halinde desteklenmek üzere" şartlı onaylanacak.

Ulusal akreditasyondan sonra AB Komisyonu'nun denetiminin ise 6 ay sürmesi öngörülüyor. AB'nin yetki vermesi ve akreditasyonun tamamlanması halinde, TKDK; 2011 yılı Ocak ayından itibaren, şartlı onayladığı proje sahipleri ile sözleşme imzalamayı planlıyor.

Böylece, AB'nin 2007-2013 dönemi için ayırdığı fonların kullanımına ilişkin projeler, gelecek yılın ilk yarısında başlatılmış olacak.

Hibe desteği verilecek iller

Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı tarafından hazırlanan ve AB Komisyonu tarafından kabul edilen IPARD programında, öncelikli iller ve sektörler belirlendi. İllerin GSYH'dan aldıkları pay, iller arası net göç hızı, desteklenecek sektörlerdeki potansiyelleri dikkate alınarak, 2007-2010 dönemi için 20 öncelikli il belirlenirken, 2010-2013 dönemi için 22 il daha bu illere eklendi. Bu iller de belirlenme aşamasında AB ile müzakere edildi.

TKDK, ilk aşamada projelerin destekleneceği 20 ilde koordinatörlüklerini kurdu. Uygulamada sorun yaşanmaması için de 18 kamu kurumu ile işbirliği protokolü imzalandı.

Akreditasyon sürecindeki gelişmelere bağlı olarak, ilk aşamada, Amasya, Afyonkarahisar, Balıkesir, Çorum, Diyarbakır, Erzurum, Hatay, Isparta, Kahramanmaraş, Kars, Konya, Malatya, Ordu, Samsun, Sivas, Şanlıurfa, Tokat, Trabzon, Van ve Yozgat'taki projeler desteklenecek.

İkinci aşamada, 2010-2013 döneminde ise Ağrı, Aksaray, Ankara, Ardahan, Aydın, Burdur, Bursa, Çanakkale, Çankırı, Denizli, Elazığ, Erzincan, Giresun, Karaman, Kastamonu, Kütahya, Manisa, Mardin, Mersin, Muş, Nevşehir ve Uşak da IPARD'a dahil edilecek.

"N 3 kuralı" ile hibe tutarı 2016'ya kadar kullanılabilecek

AB'den sağlanacak kaynağın, tahsis edildiği yıldan sonraki 3 yıl içinde kullanılması gerekiyor. Bu nedenle 2007 yılı için tahsis edilen 20,7 milyon euronun 2010 yılına kadar kullanılabilmesi gerekiyor. Ancak, IPARD programı AB komisyonu tarafından 2008'de kabul edilmesi nedeniyle, AB ile yapılan görüşmeler çerçevesinde 2007 ve 2008 kaynaklarına istinaden 25 milyon 940 bin euroluk bölümünün 2010 yılında projelere bağlanması yeterli olacak.

AB'nin IPARD kapsamında sağladığı hibe destekler, projenin gerçekleşmesine bağlı olarak harcamanın yapılmasından sonra verildiği için, 2011 yılı Ekim ayından itibaren proje sahiplerine ödeme yapılabileceği öngörülüyor.

AB fonlarının hedefinin, küçük, çok küçük ve orta boy işletmeler olduğunu vurgulayan TKDK Başkan Vekili Kerem Akgündüz, hibe desteğin, ancak harcamadan sonra, faturaya istinaden verildiğine belirterek, projesi onaylanacak çok küçük, küçük ve ortaboy işletmelere ön finansman desteği sağlanması için bankalarla görüşüldüğünü söyledi.

IPARD kapsamında, köyden kente göçü önleyecek, insanların yerinde geçinmesini sağlayacak projeler desteklenecek. AB'nin hibelerinin kullanımında, projelere göre yüzde 50-65 arasında hibe desteği veriliyor. Kalan bölümün öz kaynak olarak karşılanması gerekiyor. Katılımcıların yapacağı katkı payı da düşünüldüğünde, 2011'den 2016'ya kadar kırsal kalkınma için, 910,89 milyon eurosu AB hibesi, 300 milyon 52 bin eurosu Türkiye Cumhuriyeti'nin katkısı, kalan bölümü de girişimcilerin özkaynağı olmak üzere 3 milyar euroluk yatırımın gerçekleştirilmesi imkanı bulunuyor.

IPARD kapsamında desteklemeler, ürüne değil, AB şartlarına uygun kurulacak tarımsal tesislere yapılacak. Proje tutarının yüzde 50-65'i hibe olarak verilebilecek. Kırsal kesimde kadınlar, 40 yaşın altında olanlar ve dağ köylerinde oturanlar, kredi kullandırılması açısından daha avantajlı konumda bulunuyor. İller bazında farklı destekler ve projeler uygulanacak. Süt, et üretimi ve bu ürünlerin işlenmesi-pazarlanması, meyve sebze ve su ürünlerinin işlenmesi ve pazarlanması, çiftlik faaliyetlerinin çeşitlendirilmesi, yerel ürünler ve mikro işletmelerin geliştirilmesi, kırsal turizm, su ürünleri üretimine yönelik projeler destek kapsamında bulunacak.