Kırmızı ette sorunlar ve çözüm önerileri

Türkiye, 1980'li yıllardan bu yana hayvancılık sektöründe zaman zaman kriz boyutuna varan düzeyde sorunlar yaşıyor. Bugüne kadar bir çok destek paketi, bölgesel projeler uygulamaya konulmasına rağmen hayvancılıkta sorunlar çözülemiyor. 

Son yıllarda özellikle kırmızı ette sorunlara kalıcı çözüm üretilemediği için her 3-4 yılda bir büyük bir krizle karşı karşıya kalıyoruz. 

Günübirlik politikalarla, ithalatla kriz aşılıyor gibi görünse de, sorunlar kaynağında çözülemediği için bir kaç yıl sonra daha büyük krizle karşı karşıya kalınıyor.

Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre kırmızı et üretimi artıyor. Besiciliğe büyük yatırımlar yapılıyor. Devlet en çok desteği hayvancılığa veriyor ancak buna rağmen neden kriz yaşanıyor?

Ulusal Kırmızı Et Konseyi'nin 2014 Yılı Kırmızı Et Sektörü Değerlendirme Raporuna göre, sektörün genel yapısı, sorunlar ve çözüm önerileri şöyle:

1- Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre, Türkiye'nin toplam 57.6 milyon baş hayvan varlığı var. Bunun yaklaşık 15 milyonu büyükbaş, 42 milyonu küçükbaş. Ülkenin büyükbaş ve küçükbaş hayvan varlığı her yıl artıyor.

2- Kırmızı et üretimi 2010 yılına kadar ortalama 400 bin ton seviyelerinde iken, 2011'de 780 bin tona çıktı. Bugün 1 milyon tonun üzerinde. Et üretiminde en çarpıcı gelişme 2009-2010 döneminde yani ithalatın en yoğun olduğu dönemde yaşandı. Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre, 2009'da 6 milyon baş hayvan kesilerek 412 bin ton et elde edilirken ertesi yıl kesilen hayvan sayısı 10.7 milyon başa et üretimi de 780 bin tona yükseldi. 

3- Karkas et ortalama verimleri de artıyor. 2008 yılında sığırda 213 kilo olan ortalama karkas et verimi 2013'te 253 kiloya ulaştı. Aynı dönem koyunda 17 kilodan 21 kiloya,keçide 18 kilodan 25 kiloya ulaştı.

4- Kişi başına kırmızı et üretimi 2008-2013 yılları arasında yüzde 92 oranında artış gösterdi. Et tüketimindeki artış ise 2000 yılında kişi başına 7.2 kilo iken 2013'te 13 kiloya ulaştı.

5- Hayvancılığa verilen desteklerde de çok büyük artış oldu. 2000 yılında 12 milyon lira olan hayvancılık desteğinin toplam tarım desteğindeki payı binde 5 oranındaydı. 2014 yılında bu oran yüzde 30'un üzerine çıktı. Hayvancılık desteği ise yaklaşık 3 milyar lira oldu.

6- Besi sığırı desteklemeleri ise 2011 yılında başladı. 2013 yılına kadar hayvan başına 300 lira ödendi. 2014'te 200 liraya düşürüldü. Bu yıl uygulanıp uygulanmayacağı henüz belli değil. Kırmızı Et Üreticileri Birliği verilerine göre, 4 yıllık sürede besi sığırı desteklemesi kapsamında yetiştiricilere toplam 816 milyon 417 bin lira ödendi.

7- Hayvancılığın en önemli girdisi olan yemde 2013 yılı başında tonu 869 lira olan süt yemi 2014 yaz döneminde 954 liraya kadar yükseldi. Bu yılın başlarında 909 lira oldu. Aynı dönemde besi yemi 829 liradan 852 liraya ulaştı.
8- Artan kırmızı et fiyatını düşürmek için 2010 yılından itibaren yoğun olarak ithalat yapıldı. Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre 2010-2014 döneminde188 bin 131 baş damızlık düve, 594 bin 857 baş besilik sığır, 508 bin 146 kesimlik dana olmak üzere toplam 1 milyon 291 bin 134 baş hayvan ithalatı yapıldı. Aynı dönemde 193 bin 45 ton karkas sığır eti ithal edildi. Bu ithalat için 5.1 milyar lira ödendi. Aynı dönemde damızlık olmayan koyun-kuzu ithalatı ise 2 milyon 144 bin 451 baş oldu.

9- İthalat pazarlarına bakıldığında 2014 yılında 22 bin 508 başlık besi hayvanı ithalatının yüzde 32'si Macaristan, yüzde 20'si Slovakya, yüzde 19'u Avusturya, yüzde 17'si Çek Cumhuriyeti, yüzde 7'si Letonya, yüzde 4'ü Estonya ve yüzde 1'i Litvanya'dan. Geçen yıl besilik dana ithalatın tamamı Avrupa'dan. Ancak orada da yeterli hayvan olmadığı ifade ediliyor.

10- Borsalarda tescil edilen canlı dananın ortalama fiyatı 2012 yılı Ocak ayından Haziran 2014 tarihine kadar 7-9 lira aralığındaydı. İlk kez Haziran 2014'te 9 liranın üzerine çıktı. Geçen yılın son 4 aylık döneminde ise,10 lira seviyesine yükseldi. Bu yılın Ocak ayında 11 lira 77 kuruş ile en yüksek seviyeye ulaştı. Borsalarda tescil edilen canlı dananın fiyatı Ocak 2013 ile Ocak 2014 döneminde yüzde 3.7 artış gösterirken, Ocak 2014- Ocak 2015 döneminde bu artış yüzde 45.2 oldu.

11- Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre, perakende dana etinin kilosu Ocak 2014'te ortalama 25 lira 94 kuruş iken, istikrarlı bir artış ile Aralık'ta ortalama 30 lira 78 kuruşa yükseldi. Aynı dönemde sucuğun fiyatı ortalama 40 lira 51 kuruştan, 47 lira 42 kuruşa yükseldi. Sosis fiyatı ise 29 lira 73 kuruştan 35 lira 90 kuruşa çıktı.
Ulusal Kırmızı Et Konseyi raporuna göre, kırmızı ette krize neden olan sorunlar ise şöyle sıralanıyor: “Karkas et fiyatlarında yaşanan dalgalanmalar. Yem ve yem hammaddelerinde dışa bağımlılık. Küçükbaş hayvan sayısının, üretim ve tüketiminin istenilen seviyede bulunmaması. 2015 yılında besi desteklerinin devamına dönük belirsizlik. Modernize olamayan mezbahaların kapatılması için belirlenen son sürenin ertelenmesi. Besi başlangıcı canlı hayvan fiyatlarının yüksekliği.”

Bu sorunların çözümü için yem bitkileri ve yem hammaddelerinin üretiminin artırılması, kombine ırkların yaygınlaştırılması, küçükbaş hayvan sayısının ve üretiminin artırılması, tüketiminin geliştirilmesi için çalışma yürütülmesi gerekiyor. Ayrıca hayvancılık desteklerinin 5 yıllık dönemler halinde belirlenmesi, besi desteklerinin 2015 yılında devam etmesinin sağlanması, Türkiye’de besilik hayvanların damızlığını üreten çiftliklerinin kurulması isteniyor.

Özetle, kırmızı ette krizin aşılması için uzun vadeli politikalara ihtiyaç var. Yem başta olmak üzere girdi maliyetlerinin düşürülmesine, ıslah çalışmalarının yaygınlaştırılmasına ihtiyaç var. Günübirlik ithalat politikasının çözüm olmadığı artık görülmesi gerekiyor.