Kamudan ihale alan yabancıya, yerlilerle işbirliği şartı

MEHMET KAYA

ANKARA - Hükümetin uzun süredir üzerinde çalıştığı ve bazı teknolojik ihalelerde, yabancı katılımcıların ihaleyi alması halinde, yerli sanayicilerle işbirliği yapması, Türkiye’den ithalat yapmasını zorunlu kılacak düzenleme yürürlüğe girdi. İlgili yönetmelik Resmi Gazete’de yayınlandı. Buna göre yabancı şirketler tarafından üstlenilen 10 milyon doların üzerindeki “yenilik, yerlileşme, teknoloji transferi” niteliğindeki kamu alımlarında, çeşitli kriterler altında Türk şirketlerinden katkı alacak ya da ithalat yapacak. Taslaklarda bu eşik değerin 5 milyon dolar olması öngörülmüştü. DÜNYA 9 Haziran 2014’te düzenleme taslağını kamuoyuna duyurmuştu. Ekim 2014 ve Ocak 2015’te de sanayicilerin düzenlemeye yönelik beklentilerini haberleştirmişti. Yönetmelik, Kamu İhale Kanunu istisnası kapsamında hazırlandığı için idareler bu yönetmelikte belirlenen esaslara göre ihale yürütecek. Bu kapsamdaki ihaleler sadece “belli istekliler arasında ihale usulü” kullanılarak yapılabilecek. Bu yöntemde, ihaleyi yapan idare yaptığı ön inceleme sonucunda yeterli gördüğü firmaları ihaleye davet ediyor. 

Yerli üretici veya hizmet sunucusu 

Düzenleme ana çerçeve olarak, yenilik, yerlileşme ve teknoloji transferi olabilecek mal ve hizmet alımlarında, yabancı yüklenici seçilmesi halinde bu yüklenicinin, Türkiye’deki firmalarla ortak üretim yapması, yatırım yapması ve/ veya Türkiye’den ithalat yapması zorunluluğu getiriyor. Bu kapsamda yüklenicinin birlikte çalışacağı şirket seçimi, yükleniciye bırakılıyor ancak ilgili bakanlıklar ve sivil toplum örgütleri tarafından bu kapsama girmek isteyen firmalara yönelik bir veri tabanı oluşturulması hükmü bulunuyor. 

Sanayi İşbirliği Programı Kapsamında yerlilik taahhüdü veren firmalar, KOBİ’lere iş payı verme konusunda da teklifte bulunabilecek. 

SİP asgari limiti konulmadı 

Uygulamanın yerli sanayiyi desteklemek için atılan en önemli adımlardan biri olduğu belirtiliyor. 
Yönetmelikte, yabancı yüklenicinin hangi kategoride ne oranda katkı almak zorunda olduğuna yönelik herhangi bir limit konulmadı. Limit belirleme imkanı ihaleyi yapan kuruluşa bırakıldı. Yönetmeliğin ilk taslaklarında en az yüzde 20 katkı alma zorunluluğu konulmuştu. Ancak, değerlendirme kriterlerinde, yerli katkı almaya yönelik yüklenici taahhütlerine yüksek puan-ağırlık verilmesi dikkat çekti. 

Kamu alımlarında fiyat bazlı kriter dikkate alınırken, SİP yönetmeliğinde ihale edilecek projelerin verimlilik ve iktisadilik esası benimsendi. Yönetmelikte “iktisadilik”; “sadece en düşük fiyatlı teklifin değil; işletme ve bakım maliyeti, verimlilik, kalite, teknik üstünlükler, yaşam döngüsü maliyeti ve SİP taahhüdü gibi fiyat dışındaki diğer unsurlar da dikkate alınarak en avantajlı teklifin tespiti suretiyle sağlanır” tanımlaması yapıldı. Yapılacak ihalelerin temel nitelikleri, “saydamlık, rekabet, eşit muamele, güvenilirlik, gizlilik, kamuoyu denetimi, ihtiyaçların uygun şartlarla ve zamanında karşılanması ve kaynakların verimli kullanılması esastır” hükmüyle açıklandı. 

SİP yönetmeliği kapsamındaki ihalelerin kabul edilebilir doğal bir bağ olmadığı hallerde ayrı ayrı yapılması koşulu getirildi, limitlerin altında kalınması için ihalenin bölünmesi yasaklandı. Yıllara yayılan işlerin programlamasının yapılması zorunlu hale getirilirken, ilk yıl ödeneğinin, proje toplam maliyetinin en az yüzde 10’u kadar olması şartı getirildi. 

SİP yönetmeliği kapsamındaki ihaleye yeni idari yapılanma

Bir idare, yönetmelik kapsamında ihale yapmak istediğinde kendi bünyesinde ilgili bakanın onayı ile “Sanayi Geliştirme Komisyonu” kuracak. Komisyon iki yıl görev yapacak. SİP yönetmeliği kapsamında ihaleye çıkan idare, kendi bünyesinde bu işleri yönetmek için bir daire görevlendirecek ya da kuracak.

Sistem nasıl işleyecek?

SİP kapsamına girebilecek ihtiyaç listesi her bir kurumun ilgili dairesi tarafından belirlenecek. Bu ihtiyaç listesinin ekinde, alınacak mal ve hizmetin detay bilgileri ve neden bu kapsamda alınabileceğine ilişkin veriler bulunacak. Bu belgeler kurumdaki Sanayi Geliştirme Komisyonu tarafından değerlendirilecek ve yatırım projesi teklifi hazırlanacak. Bu teklif Kalkınma Bakanlığına sunulacak. İhale, Yatırım Programına girdikten sonra işlerlik kazanacak. Proje yürürlüğe girdikten sonra ihaleyi yürütecek idare İhale Makamı oluşturacak ve bunun içinde de Ana Tedarik Grubu kuracak. Bu grup, alınacak mal ve hizmete ilişkin karar mekanizması olacak. SİP süreci ise yine ihale makamı bünyesindeki Proje Grubu tarafından yürütülecek. Bu proje grubu SİP kapsamındaki işlemleri ve taahhütlerin yerine getirilip getirilmediği işlerini yürütecek. Yönetmelik kapsamında iş üstlenen bir yüklenici, 4 ayrı kategoride yerli katılım, katkı ve ithalata yönelik işleri yapmak, yaptırmak zorunda olacak. Bu kategoriler şöyle sıralandı:

Kategori A-Yerli üretim katkısı: Yüklenici, Türkiye’deki mevcut tesislerde ürün, hizmet ya da parça ürettirecek.
Kategori B-Yatırım: Yüklenici, Türkiye’de üretim yapmak amacıyla tesis kuracak.
Kategori C-Teknolojik işbirliği: Yüklenici Türkiye’de
kurulu bir sanayi kuruluşuna teknoloji transferi gerçekleştirecek.
Kategori D-İhracat: Yüklenici, Türkiye’den ihracat yapılmasını sağlayacak. (Türkiye’den kendisi
ithalat yapacak.)