İran’la ilişkilerde yeni dönem başlıyor

HÜSEYİN GÖKÇE

ANKARA - Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, iki ülke arasındaki Yüksek Düzeyli İşbirliği Konseyi’nin ikinci toplantısına katılmak üzere İran’a gidiyor. Ancak bir dönem ertelenmesi veya iptal edilmesi dahi gündeme gelen bu ziyarette buzların çözülmesi bekleniyor. İki ülke arasındaki 15 milyar dolar civarındaki ticaret hacminin kısa süre içinde 35 milyar dolara yükselme hedefi korunurken, İran’ın Yemen’e verdiği destekle gerilen ilişkilerin Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın ziyareti sırasında yumuşayıp yumuşamayacağı merak konusu olmuştu. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın İran’ın Yemen’e yönelik tavrını eleştiren açıklamasının ardından, İran Dışişleri Bakanı Mohammad Javad Zarif, üstü örtülü biçimde Türkiye’yi eleştiren açıklama yapmıştı.

Dün ise İranlı 65 milletvekili Cumhurbaşkanı Ruhani’ye mektup yazarak Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın sözlerinden dolayı özür dilemesini istemesini talep ettiler. Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü İbrahim Kalın, daha önce iki gün olarak planlanan ziyaretin bir güne sığdırılma imkanı olduğu için günübirlik ziyaretin tercih edildiğini bildirdi. 

Türkiye’nin komşu coğrafya içinde ekonomik ilişkilerini en iyi yürüttüğü ülkelerden birisi olan İran ile işlerin iyi gittiği dönemde Yemen sebebiyle yaşanan gerginliğin, yerini yumuşamaya bırakıp bırakmayacağı Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın yapacağı ziyaretin ardından netleşecek. Son 10 yıllık dönemde İran ile ticari ilişkilerinde toplam 48 milyar 695 milyon dolarlık açık veren Türkiye, bu ülkeye en yüksek ihracatını 9.9 milyar dolarla 2012'de yapmıştı. Bunun dışındaki dönemlerde ise ihracat 1 milyar dolarla 3.8 milyar dolar arasında gitti geldi. İki ülke arasındaki ticaret hacminin ağırlığını, Türkiye’nin yaptığı petrol ve doğalgaz ithalatı oluşturuyor. 2011'de İran’dan 12.4 milyar dolarlık ithalat yapan Türkiye, 2012’de 11.9 milyar dolar, 2013’te 10.3 milyar dolar ve 2014 yılında ise 9.8 milyar dolar ithalat yapmıştı. 

TTA 35 milyar dolarlık hedefe yardımcı olacak mı? 

Müzakereleri yaklaşık 10 yıl süren ve iki ülke arasındaki bazı ürün gruplarında karşılıklı olarak vergilerin indirilmesini içeren Tercihli Ticaret Anlaşması, Erdoğan’ın Başbakan İranlılığı döneminde 2014 yılı Ocak ayında İran’da imzalanmıştı. 11 Aralık 2014’te Resmi Gazete’de yayımlanan anlaşma 1 Ocak 2015’ten itibaren yürürlüğe girdi. Erdoğan’ın İran’a yapacağı ziyarette Yüksek Düzeyli İşbirliği Konseyi’nin ikinci toplantısı yapılacak. Öte yandan İran’ın uluslararası kuruluşlarla nükleer müzakerelerde mutabakata varmasının ardından yaşanan olumlu hava, haziran ayında bunun anlaşmaya çevrilmesiyle birlikte daha da genişleyecek. Kaynaklar, büyük bir üretim ve ticaret potansiyeli bulunan İran’a yönelik ambargonun kademeli olarak kaldırılmasıyla birlikte, bölgede en şanslı konuma Türkiye’nin geleceğini belirtirken, doğacak fırsattan yararlanabilmek için de Türkiye’nin elini çabuk tutması gerektiği yorumları yapıldı. 

İranlı 65 milletvekili Erdoğan’dan özür bekliyor
 
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın ziyaretinin ekonomik yönü kadar siyasi yönü de dikkat çekiyor. Erdoğan’ın Arabistan liderliğindeki bazı ülkelerin Yemen’e müdahalesini desteklerken, İran’ı eleştiren yöndeki açıklamaları İran’da sert tepkilere neden oldu. İranlı 65 milletvekili ziyaret öncesi İran Cumhurbaşkanı Ruhani’ye mektup göndererek, Erdoğan’ı özür dilemeye davet etmesini istediler. 

İran’ın Türkiye Büyükelçiliği ise 27 Mart Cuma günü İran Dışişleri Bakanı Mohammad Javad Zarif’in açıklamasını basın kuruluşlarına geçti. Zarif üstü örtülü biçimde Türkiye’yi eleştirirken, bölge istikrarına herkesin destek olması gerektiğini söylemişti. Türkiye ile değişik alanlardaki stratejik ilişkilere büyük önem verdiklerini belirten Zarif’in “Stratejik hatalarla, hırslı ve hayali politikalarla onarılmaz hasarlara neden olanların, sorumlu politikalar belirleyerek mevcut kapasiteleri bölgede huzur ve bütünleşme yolunda kullanmaları iyi olur” açıklamaları dikkat çekmişti.

Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü İbrahim Kalın, dün düzenlediği basın toplantısında İranlı milletvekillerinin Ruhani’ye yazdığı mektupla ilgili sert açıklamalarda bulundu. Bu konuda Türkiye’nin verdiği mesajların çok net olduğunu belirten Kalın, “Erdoğan’ın sözleri barışa yapılmış önemli bir çağrıdır. Milletvekillerinin siyasi popülizm yerine bölgede yapıcı, etkin, barışa katkı sunan politika konusunda hassasiyet göstermesi gerekir” dedi. Kalın başka bir soru üzerine, İran’ın nükleer enerji konusunda vardığı mutabakatın, başta Türkiye olmak üzere bölgeye yeni bir fırsat penceresi ortaya çıkardığını belirterek, “İran ile önemli bir sınırımız ve ticaret hacmimiz var. Enerji ihtiyacımızın kayda değer kısmını İran’dan sağlıyoruz. Taşımacılık dahil olmak üzere yaptırımların hafifl etilmesi bize de fayda sağlayacaktır. İhracatçı, yatırımcı işadamları için fırsata dönüştürmeyi arzu ediyoruz. En zor zamanlarda bile Türkiye İran’la ilişkilerini belli noktada tutmayı hedefledi. Fakat maalesef, Türkiye o dönemde eleştirilmişti. Şimdi herkes Türkiye’nin o dönem durduğu noktaya geldi” dedi.

İranlı vekillere popülizm eleştirisi

Erdoğan, 5 bakanla gidiyor Uzman Görüşü / İlter TURAN Cumhurbaşkanı Erdoğan’a Ekonomi Bakanı Nihat Zeybekci, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Taner Yıldız, Gümrük ve Ticaret Bakanı Nurettin Canikli, Sağlık Bakanı Mehmet Müezzinoğlu, Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanı Fikri Işık eşlik edecek. İran’da bu bakanların görev alanlarıyla ilgili anlaşmalar imzalanacak.