Büyüyemeyecek kadar batkın gerçeğiyle yüzleşmek
A. Levent ALKAN / Araştırmacı-Yazar
Kum saatlerinizi ters çevirin. Krizin zaman ölçeri, 2011'e kadarki bildik tüm doğruları al aşağı edecek. Gelişmiş endüstri ülkelerinin sihirbazları, Noel'den yeni çıktılar. İşte bu sihirbazlar, şimdi şapkalarını ters çevirecekler ve tavşan yürekleri dökülecek* . Çin, Brezilya ve Hindistan dünya ekonomisinin en yakından izlediği ülkeler olmaktan bir adım öteye uzayacak ve küresel ekonominin gözdesi olacak. Çin bu hafta çıkardığı yeni yasayla, ihracat yaptığı ülkelerde yatırım yapılmasına izin veriyor. Avrupa'nın zor durumdaki ülkelerinin bonolarını rezerv olarak bulundurma kararı alıyor. Piyasaların sevincinden ağzı kulaklarına varıyor. Artık batı tribündeki yerini, doğuda sahadaki görevini özümsüyor.
Küresel otomotiv sektörü, bu krizin en büyük sürprizi oldu. Kriz, 2008 Eylül'ünden sonra Detroit'in (Ford, GM ve Crysler) üzerine çöktü. Sektör, üç yıl önce benzer bir borç krizine ilgisiz kalmıştı. 2005 Delphi, GM, Ford için olağanüstü CDS artışı yaşanmış bir yıldı. Kısa bir dönem için, küresel ekonomin gönenç yaşadığı günlere korku sindirmişti. Önce 2005'e, sonra 2007'e omuz silkilmişti. 2008'deki Lehman batışıyla, dağın ardındaki uçurum anlaşılmaya başlamıştı. Lehman'dan çıkartılan dersle iki fenomene ulaşılmıştı. 1) "batamayacak kadar büyük", 2) "büyüyemeyecek kadar batık". Detroit'in batması terazinin bir kefesinde, 2 milyon istihdam kaybıyla; batmasa terazinin öteki kefesinde, ahlaki yozlaşmayla durmaktadır. Filin ayağından tutana, fil nasıldır diye sorsanız**; size, kalın bir ayak çizer. Fili on adım geriden görene aynı soruyu sorsanız; size, kıvrımlı ve yerinde duramayan bir hortumdan, bembeyaz dişlerden, kepçe kulaklardan bahseder. ABD otomotiv sektörü, sadece üreticilerden oluşturmaz. Otomotiv sektörünü salt kendisi oluşturmaz. ABD otomotiv sektörü, gerçekten büyüktür. Hem de batamayacak kadar büyüktür. Perakende ve toptan oto satıcıları; oto yedek parça üreticileri ve satıcıları; lastik üreticileri ve satıcıları; küresel otomotiv sektöründe sadece tüketimiyle değildir. Küresel standartlar belirlerler, araştırıcı-geliştirici fonksiyonlarıyla öne çıkarlar. Sektör ABD için, net ithalatçıdır. Detroit'i kazanmak, küresel ekonomi için en az bankacılık sektörünü kurtarmak kadar önemlidir. Siyasiler için 2 milyon ve/veya çarpanı kadar oy kaybı anlamına da geliyordur.
Kapitaliz sorgulanıyordur. Çünkü her krizle biraz daha dejenere olan bir ahlak olgusu, "batamayacak kadar büyük" kuruluşları kurtarırken adalet duygusunu yok etmişti. Doğru çözümü belirleyebilmek boyutu, çok önemli bir yarayı kaşımıştı; "büyüyemeyecek kadar batık".
Ne demek büyüyemeyecek kadar batık?
Türev ürünler o kadar kontrolsüz büyümüş, finansal kuruluşlar bilançolarının dışına, piyasalarının dışına (OTC, tezgah üstüne), denetimlerinin dışına o kadar çıkmışlardı ki; güvensizlik, küresel ekonominin doğal seyrine galebe çalmıştı. Felce uğrayan güven, mortgage sektöründeki batık kredilerin boyutunu bilemiyordu. Bu belirsizlik, küresel ekonominin gözüne batkın olarak ilişmişti. Karamsar, büyük buhran döneminden (1929-1933) beri bu ölçüde yaşanmmamıştı. ABD, Avusturya, Belçika, Danimarka, Fransa, Almanya, Yunanistan, İrlanda, Hollanda, Portekiz, Rusya, İspanya, İsviçre, İsveç, İngiltere, İzlanda ülkelerinden oluşan grup, değişik ölçülerde de olsa, krizin kaynağı ülkelerdi. Güvensizlik, batkın ekonomi ve büyümeme; sorunlarının odağındaydı. Kapitalizmin krizleri; ikiz, döviz kuru, borç ya da bankacılık krizleri şeklinde geldi. Bankacılık sektörü en uzun durgunluğa neden olur. Sorgulanan, sürdürülebilir büyümedir. Batkın'lığa kimlerin bulaştığı tam olarak aydınlanmadı. Dünya ekonomisini tehdit eden gerçek sürüyor; büyüyemeyecek kadar batık.
Neler başarıldı?
Uygulanan Keynesyen politikalar hedeflerine ulaştıkça, kriz büyük buhrandan uzaklaştı. İkinci dip olasılığı ortadan kalktı. Bankacılık sektörü önemli dersler çıkardı. Sermaye yeterlilik rasyosunu yükseltti, BASEL-III standardını geliştirdi. Otomotiv ve bankacılık sektöründe, kriz öncesi ve kriz dönemi karşılaştırıldığında; piyasa değerinin başarılı performansı ortaya çıkar. Bunun iki temel nedeni vardır. 1) Sektör, daha yüksek riskle daha yüksek getiri elde etmiştir. Bizim 2001'de hızlı toparlamamız gibi, küresel bankacılık sektörü de, hızla yeniden yapılandı. 2) Her iki sektör de, küresel finans sistemi için, "batamayacak kadar büyüktü".
2011'i neler bekliyor?
Kriz dönemindeki güven sorunun merkezine oturmuş bir "büyüyemeyecek kadar batık" sorunsalı bulunuyor. Öte yandan, kurtarma politikalarının göz nuru"batamayacak kadar büyük" problematiği, Eylül 2008 - Ocak 2011 dönemine damgasını vuran görüngüdür. 2011'i bekleyen darboğaz, hükümetlerin nasıl yüksek borçluluğun üstesinden gelecekleridir. Kredilendirmede etkili; kredibilite, döviz kuru riski, piyasa performansı faktörleridir. Gelişmekte olan ülkeler balonlarıyla boğuşacaklar. Sıcak para girişleri budanacak. FED ve ECB parasal gevşetmeyi sürdürecek.
Gelişmekte olan ülkelerin frenleri çok sert olursa ve borçlu ülkeler yardım bulamazsa, "büyüyemeyecek kadar batık"; fenomeni yerleşir. Diğer olasılıktaysa sıcak para, gelişmekte olan ülkelerin; tarım, emtia fiyatlarını yükseltir, kredi balonlarını şişirir, sonuçta dünyayı"enflasyonla" tanıştırr. Bugün enflasyon, deflasyonla öteleniyor. Kurtarmaları; "büyüyemeyecek kadar batık" ve enflasyonla" gerçekleri gölge gibi izliyor.
.: Haydar Ergülen, Nar, Adam Yayınları.
.. : Mesnevi'de geçen bir hikaye.
