Belirsizlik ve Ekonomi
Yrd.Doç.Dr. Afşin ŞAHİN / Gazi Üniversitesi Öğretim Üyesi
Baktın kar havası, eve gel kör olası atasözü, tehlikeli bir durum belirmeye başladığında, onu bertaraf etmek için bir takım çözümlerin üretilmesi gerektiğini ifade etmektedir. Ekonomide kalıcı ve geçici şoklar, beklenen ve beklenmeyen şoklar, sürekli ya da kesikli şoklar belirsizliği artıran içsel ve dışsal unsurlardır. Negatif şoklar belirsizliği ve karamsarlığı artırmakta, ekonomik birimlere algı kanalıyla olumsuz yansımaktadır. Atasözünün de belirttiği gibi böyle durumlarda ekonomide kısa ve uzun vadeli tedbirlerin alınması gerekmektedir. Alınan tedbirler, algıları olumluya dönüştürdüğü ölçüde daha da başarılı olabilmektedir.
Ekonomide karar alınırken mevcut durumun koşulları önceden biliniyorsa ve kararın sonucunda da bilgi eksikliği yoksa bir belirlilik söz konusudur. Riskte ise olayın gelecekte olası sonuçları belirli bir olasılıkla bilinmektedir. Belirsizlikte, sonuçların gelecekte alacağı değerler önceden bilinmemekte ve önceden belirlenmiş bir olasılık fonksiyonu söz konusu değildir (Brzozowski, 2006 ve Katzner, 1998).
Ekonomide pek çok faktör belirsizliği artırmaktadır. Örneğin petrol fiyatlarının gelecekteki durumu, mevsimsel koşulların tarımsal üretim ve fiyatlar üzerindeki etkileri, politik gelişmeler, diğer ülkelerdeki sosyo-ekonomik problemler sıralanabilir. Belirsizliğin yükselmesi, makro iktisatçıların gelecekteki enflasyon ve büyüme gibi değişkenlerin tahminlerine ilişkin sonuçlarında da sapmalara yol açmaktadır. Bu anlamda, iktisatçılar meteoroloji uzmanları gibi bir dinamik stokastik süreçte çalışmak durumundadırlar. Hatta bazen iktisatçılar için belirsizlik derecesi meteoroloji uzmanlarından yüksek olabilmektedir. Gelecek hafta, havanın ne olacağı ile ilgili bir tahminde bulunulabilir. Geçmişe dönük daha net bir bilgi ve gelecekle bağlantısı vardır. Sıcaklık Türkiye genelinde 1971-2009 arasında haziran, temmuz ve ağustos aylarında ortalama 20 ile 25 derece arasında seyretmiştir. Aynı dönemde ocak, şubat aylarında ortalama 1 ile 5 derece asasında olmuştur. Meteoroloji sıcaklığın gelecek sene yaz aylarında ne olacağı ile ilgili bilgi verebilmektedir.
Ekonomide belirsizliği artıran güncel olaylar da vardır. Küresel kredi krizi ve global ısınma bunlara sayılabilir. İkisinin de benzer yönleri söz konusudur. İkisi de önceden sinyaller verebilmekte, fakat gerekli önlemlerin alınması zaman almaktadır. Örneğin kriz dönemlerinde Charan (2009) gibi, korunma açısından gelir artışı ve pazar payından feragat etmek önerilebilmektedir. Nitekim pek çok şirket faaliyetlerini daraltıp belirli alanlarda yoğunlaşacağını kriz sonrasında halka duyurmuştur. Bu tür bir iktisadi davranış ve önlemler bir sonuç getirebilir. Küçülen ve uzmanlaşan şirket kar artışını yakalayabilir. Fakat bunun istihdam piyasasına olumsuz etkileri olacaktır. Küçülen şirket daha az istihdam ve belki daha az kar elde edecektir. Likidite sıkışıklığını küçülerek aşmaya çalışacaktır. Bazı firmaların kriz zamanlarında büyümeyi hedeflemesi belki Charan'ın (2009) önerisine ters gelebilir. Fakat belli sektörlerde yoğunlaşarak büyümek de mümkündür. Bu bir firma tercih sorunsalıdır. Firmaların kriz zamanlarında küçülme yoluna gitmesi, Charan'a göre etkinliği ve verimliliğini artırmaktadır.
Belirsizliğin artması ülkeler arası faiz oranı gibi değişkenlerin farklılaşmasına yol açabilmektedir. Para politikası otoriteleri de izleyeceği yol ile ilgili beklenti oluştururken bir belirsizlik ve olasılıkla karara varmaktadır. Ancak ABD'deki Federal Funds Futures gibi göstergeler izlenecek politika konusunda sinyal niteliğinde önceden bilgi verebilmektedir
(Katzner, 1998 ve Kuttner, 2001).
Kaynakça
Brzozowski, M. (2006). "Exchange Rate Variability and Foreign Direct Investment", Eastern European Economics, 44, 5-24.
Charan, R. (2009). Zor Zamanlarda Liderlik, Optimist Yayınları, Çeviren: Ümit Şensoy, Yayın No. 63, İstanbul.
Katzner, D.W. (1998). Time, Ignorance, and Uncertainty in Economic Models, Ann Arbor: University of Michigan Press.
Kuttner, K.N. (2001). "Monetary Policy Suprises and Interest Rates: Evidence from the Fed Funds Futures Market", Journal of Monetary Economics, 47, 523-544.
