Bayram harçlığı ve bayram mesaisi

Çoğumuz önümüzdeki Kurban Bayramı için tatil planları yaparken bayramı çalışarak geçirenlerde olacak. Bayram ikramiyesi ve bayramda çalışma konularına sosyal güvenlik, kıdem tazminatına etkisi ve vergi mevzuatın açısında kısaca değinmek istedim.

 

Gelir Vergisi Kanunu'nda bayram ikramiyesi
 

193 sayılı GVK'nın 61'inci maddesinde ücret; Ücret işverene tabi belirli bir işyerine bağlı olarak çalışanlara hizmet karşılığı verilen para ve ayınlar ile sağlanan ve para ile temsil edilebilen menfaatlerdir. Ücretin ödenek, tazminat, kasa tazminatı (Mali sorumluluk tazminatı), tahsisat, zam, avans, aidat, huzur hakkı, prim, ikramiye, gider karşılığı veya başka adlar altında ödenmiş olması veya bir ortaklık münasebeti niteliğinde olmamak şartı ile kazancın belli bir yüzdesi şeklinde tayin edilmiş bulunması onun mahiyetini değiştirmez açıklanmıştır. Kanunda belirtilen ikramiyelerden birisi olan Bayram ikramiyesi (harçlığı )adı altında verilen nakdi ve/veya ayni yardımlar ücret mahiyetinde olup gelir vergisine tabidir.

 

SGK prim ve bayram ikramiyesi
 

5510 sayılı Kanun prime esas kazanç konusunda bayram ikramiyesi adı altında yapılan ödemeler sigorta primi kesintilerine tabidir. 

 

Bayram ikramiyesi kıdem tazminatına hesabına dâhil edilip/edilemeyeceği

Kıdem tazminatında bu tür ödemelerin süreklilik kazanıp kazanmadığı, işyeri için genel bir ödeme, uygulama niteliğinde olup olmadığı önem arz etmektedir. Her bayramda düzenli olarak ödenmeyen bayram harçlığı kıdem tazminatı hesabına dâhil edilmez. Ancak, iş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesiyle belirlenen ve süreklilik arz eden bayram harçlığı kıdem tazminatına esas ücrete dâhil edilir.

 

Bayram harçlığı uygulamasından vazgeçilebilir mi?
 

İkramiye ödemesi işyeri uygulamalarından ve iş sözleşmesi ile toplu sözleşmelerden kaynaklanan bir uygulamadır. İş sözleşmesinde yazılı olarak yapılırken işyeri mutat hale gelen yazısız uygulamalarında işçi ve işveren açısından hak niteliğindedir. Ancak burada mutat, genel uygulama haline gelme tabiri kesinlik arz etmemektedir.

İşyerinde geçerli herhangi bir sebep yokken işçilere daha önce sağlanmış olan hakların kısıtlanması ya da tamamen kaldırılması tarafların onayını almaksızın mümkün değildir. Buna göre sözleşme koşullarında değişiklik mümkün olmakla birlikte işverenin önce bu değişiklik önerisini işçiye yazılı olarak iletmesi ve işçinin de 6 iş günü düşünme süresi içinde cevap vermesi gerekmektedir. 6 iş günlük süre sonunda işçi öneriye yanıt vermelidir. Bu bakımından işyerinde uygulama haline gelen bayram ikramiyesi uygulamasından işçinin onayının alınması gerekmektedir. (örnek yargı kararlarında işçinin itiraz etmemesi de olumlu yönde onay olarak yorumlanmaktadır.)

Aksi halde uygulama haline gelen bayram ikramiyesinde geçerli bir neden göstermeksizin vazgeçen işverene karşı, işçi tarafından uygun sürede itiraz hakkını kullanmak şartıyla işçinin iş sözleşmesinin fesih hakkı doğmaktadır. 

 

Bayramda çalışılır mı?

Çalışılacak ve tatil yapılacak günler için çıkarılan 2429 Sayılı Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkında Kanun belirtilmiştir. Kanuna dini bayramlar 2'nci maddede B bölümünde açıklanmıştır.

 

Madde 2 - B) Dini bayramlar:

1. Ramazan Bayramı; Arefe günü saat 13.00'ten itibaren 3.5 gündür.

2. Kurban Bayramı; Arefe günü saat 13.00'ten itibaren 4.5 gündür.

Bununla beraber çalışma hayatını düzenleyen 4857 sayılı İş Kanunu kapsamına giren işyerlerinde çalışan işçilere, kanunlarda ulusal bayram genel tatil günü olarak kabul edilen günlerde çalışmazlarsa, bir iş karşılığı olmaksızın o günün ücretleri tam olarak, tatil yapmayarak çalışırlarsa iş sözleşmesinde, toplu iş sözleşmesinde veya iş yeri uygulaması ile aksi bulunmaması halinde ayrıca çalışılan her gün için bir günlük ücreti ödenecektir. Örneğin Bayram 2 ve 3'üncü gününde tatil yapmayarak çalışan bir işçiye, aylık 1500 TL ücret ödendiği varsayımıyla, tatil yapmayarak çalışması halinde, günlük ücretinin (1500/30=)50-TL olması nedeniyle, bayramın 2'nci gün için 50 TL ve 3'üncü günü için 50 TL olmak üzere iki genel tatil günü için toplam 100-TL ek ödeme yapılması gerekmektedir.

 

Bayram mesaisinde ödenen tutar gelir vergisi ve damga vergisi matrahına dâhil edilecektir.

Kıdem tazminatı açısından bayram mesaisi; bayram mesaisi fazla çalışma ücreti niteliğinde olup, devamlılık arz edip etmediği konusu önem arz etmektedir. Bayram mesaisi arızi nitelikte olması halinde kıdem tazminatına dâhil edilmez iken süreklilik arz etmesi halinde dâhil edilecektir.

Özellikle işçinin işten ayrılmasından sonra işverenle sorunlar yaşaması halinde işvereni dava ettiği halinde kullanılmayan yıllık izinlerin ücretinin, fazla mesai ücretlerinin ve çalışılan ulusal bayram ve genel tatil günlerinin ücretinin istenmesi mümkün bulunmamaktadır. Bu nedenle, bu tür ödemelerin bordrolara gösterilmesi iş sözleşmesinin tarafları için önemlidir. Ulusal bayram ve genel tatil günlerinde işveren tarafından personele ödenen bayram ikramiyesi ücret mahiyetinde olup netten brüte gidilmesi yöntemiyle gelir ve damga vergisi matrahına, iş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesiyle belirlenen veya süreklilik arz eden bayram harçlığı kıdem tazminatında esas ücrete dâhil edilir. Sigorta primi kesintilerine tabi olacaktır. iş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesiyle belirlenen ve süreklilik arz eden bayram harçlığı kıdem tazminatına esas ücretine dâhil edilir. Ulusal bayram ve genel tatil günlerinde çalışan personele müteakip günlerde izin kullandırılarak serbest zaman verilmesi ve bu çerçevede ilave ücret ödenmesi mümkün değildir. Bu tür uygulamalar kanuna aykırıdır. Ulusal bayram ve genel tatil çalışması fazla çalışma olmayıp bu çalışmaların denkleştirilmesi veya serbest zaman kullandırılması mümkün değildir. Ulusal bayramlarda çalışan personele, tatil ücretine ek olarak, çalışırlarsa iş sözleşmesinde, toplu iş sözleşmesinde veya iş yeri uygulaması ile aksi bulunmaması halinde çalışılan her gün için bir günlük ücreti mutlaka parasal olarak ödenmesi gerekmektedir. Ödenen bu ücret yöntemiyle gelir ve damga vergisi matrahına, iş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesiyle belirlenen veya süreklilik arz eden bayram harçlığı kıdem tazminatında esas ücrete dâhil edilir. Sigorta primi kesintilerine tabi olacaktır.

---------

Kaynakça; 5510 sayılı SS ve Genel Sağ. Sig. Kanunu, 193 sayılı GVK, 5520 Sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu, 2429 Sayılı Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkında Kanun