Bahar ayları Anayasa oylamasıyla ısınacak

TBMM’ye, 10 Aralık 2016’da 316 Adalet ve Kalkınma Partisi milletvekilinin imzasıyla sunulan ve MHP tarafından da desteklenen Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nda Değişiklik Yapan Kanun Teklifi’nde sona gelindi.

İlgili komisyona 21 madde olarak sunulan, ancak komisyon sürecinde 18 maddeye indirilerek kabul edilen teklifin, iki turlu Genel Kurul süreci de bitmek üzere. İlk 11 maddesi 330’un üzerinde oy alan teklifle ilgili sürecin, tüm maddelerle ilgili “kabul” yönünde bitmesi halinde bundan sonra referandum süreci başlayacak.

Bu oylamanın da mart sonu ve nisan başında yapılması bekleniyor. Ana unsuru “Yürütmeyi Cumhurbaşkanı’na devretme” olan düzenleme; “Rejim değişiyor-rejim değil yönetim sistemi değişiyor”, “Diktatörlüğe kapı açılıyor-güçler ayrılığı pekişiyor”, “Toplumsal kutuplaşma artacak- birliğimiz güçlenecek” gibi gerilim dolu tartışmalara neden oldu. Düzenlemenin bundan sonra da uzun süre önemli bir gündem maddesi olması kaçınılmaz. Bu nedenle, halk tarafından da oylanacak Anayasa değişikliğinin getirdiği yeniliklere bir kez daha bakmak faydalı.

► TBMM’nin yeni görev ve yetkileri neler olacak?

Düzenlemeye göre TBMM’nin görev ve yetkileri arasından, yeni yürütme yapısı nedeniyle en temelde “Bakanlar Kurulunu ve bakanları denetlemek” çıkarılıyor. Yeni yetki ve görevleri arasında ise şunlar var: Kanun koymak, değiştirmek ve kaldırmak; bütçe ve kesin hesap kanun teklifl erini görüşmek ve kabul etmek; para basılmasına ve savaş ilanına karar vermek; milletlerarası andlaşmaların onaylanmasını uygun bulmak, TBMM üye tamsayısının beşte üç çoğunluğunun kararıyla genel ve özel af ilan etmek.

TBMM’nin denetleme yetkisi içindeki gensoru kurumu Anayasa’dan çıkacak. TBMM deneteleme ilişkin şunları yapabilecek: TBMM; meclis araştırması, genel görüşme, meclis soruşturması ve yazılı soru yollarıyla bilgi edinme ve denetleme yetkisini kullanır. Meclis araştırması, belli bir konuda bilgi edinmek için yapılan incelemeden ibarettir.

PARTİSİ İLE İLİŞKİSİ SÜRECEK

► Cumhurbaşkanı nasıl seçilecek?

Cumhurbaşkanı, kırk yaşını doldurmuş, milletvekili seçilme yeterliliğine sahip, Türk vatandaşları arasından, doğrudan halk tarafından seçilecek. Görev süresi ise beş yıl. Bir kişi en fazla iki defa Cumhurbaşkanı seçilebilecek. Cumhurbaşkanı seçiminde birinci oylamada gerekli çoğunluğun sağlanamaması halinde, belirtilen usule göre ikinci oylama yapılacak.
Cumhurbaşkanlığına siyasi parti grupları, en son yapılan genel seçimlerde toplam geçerli oyların tek başına veya birlikte en az yüzde 5’ini almış olan siyasi partiler ile en az 100 bin seçmen aday gösterebilecek. Cumhurbaşkanı seçilen milletvekilinin TBMM üyeliği sona erecek. Bu kapsamda yapılan değişiklikle ayrıca “Cumhurbaşkanı seçilenin, varsa partisi ile ilişiği kesilir” hükmü Anayasa’da çıkacak. Böylece Cumhurbaşkanın partisindeki görevleri de devam edebilecek.

► Cumhurbaşkanın yeni görevleri neler olacak?

Yeni düzenlemeyle yürütme yetkisi “Başbakan” yerine “Cumhurbaşkanı” na ait olacak. Cumhurbaşkanı, Devlet başkanı sıfatıyla Türkiye Cumhuriyeti’ni ve Türk Milletinin birliğini temsil edecek, Anayasanın uygulanmasını, devlet organlarının çalışmasını temin edecek.
Kanunları tekrar görüşülmek üzere TBMM’ye gönderebilecek. Cumhurbaşkanı, yardımcıları ile bakanlarını hem atayacak hem görevden alabilecek. Ayrıca üst kademe kamu yöneticilerini atama ve görevden alma yetkisine sahip olacak. Yine TBMM adına TSK’nın Başkomutanlığını temsil edecek.

Öte yandan Cumhurbaşkanı, yürütme yetkisine ilişkin konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarabilecek. Buna karşın Anayasa’nın ikinci kısmının birinci ve ikinci bölümlerinde yer alan temel haklar, kişi hakları ve ödevleriyle dördüncü bölümde yer alan siyasi haklar ve ödevler Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenlenemeyecek. Ayrıca bakanlıkların kurulması, kaldırılması, görevleri ve yetkileri, teşkilat yapısı ile merkez ve taşra teşkilatlarının kurulması Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenlenecek. Olağanüstü hal yetkisi de Cumhurbaşkanında olacak.

► Cumhurbaşkanı nasıl yargılanabilecek?

Mevcut Anayasa’ya göre “vatana ihanet” dışında Cumhurbaşkanının cezai sorumluluğu yok. Yürütmenin el değiştirilmesiyle bu konu da yeniden düzelendi. Buna göre Cumhurbaşkanı hakkında, bir suç işlediği iddiasıyla TBMM’nin üye tamsayısının salt çoğunluğunun vereceği önergeyle soruşturma açılması istenebilecek. Soruşturma açılması kararı da üye tamsayısının beşte üçünün gizli oyuyla gerçekleşecek. Yüce Divana sevk kararı ise yine üye tamsayısının üçte ikisinin oyuyla alınabilecek. Hakkında soruşturma açılmasına karar verilen Cumhurbaşkanı, seçim kararı alamayacak. Yüce Divanda seçilmeye engel bir suçtan mahkum edilen Cumhurbaşkanının görevi sona erecek. Benzer süreç Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar için de geçerli olacak.

AYNI GÜN SANDIĞA GİDİLECEK

► Dikkat çeken diğer değişiklikler arasında neler var?

Anayasa’yla ilgili yeni düzenlemeye göre milletvekili sayısı 550’den 600’e çıkarılacak. Milletvekili seçilebilme yaşı 25’ten 18’e indirilecek. “Askerlikle ilişiği olanlar” milletvekili adaylığı için başvuramayacak. Mevcut Anayasa’da “askerliği yapma” şartı aranıyor. Yine düzenlemeye göre Anayasa’nın “TBMM’nin seçim dönemi” başlıklı maddesi, “TBMM ve cumhurbaşkanının seçim dönemi” olarak değiştiriliyor. Bu kapsamda seçimler 4 yılda değil, 5 yılda bir yapılacak. Cumhurbaşkanı seçimleri de 5 yılda bir olacak ve seçmenler, iki seçim için aynı gün sandığa gidecek. Süresi biten milletvekili yeniden seçilebilecek. Yine Cumhurbaşkanlığı makamının herhangi bir nedenle boşalması halinde, 45 gün içinde Cumhurbaşkanı seçimi yapılacak. Yenisi seçilene kadar yardımcısı Cumhurbaşkanlığına vekalet edecek. Bu kapsamda genel seçime bir yıl veya daha az süre kalmışsa TBMM seçimi de Cumhurbaşkanı seçimi ile birlikte yenilenecek. TBMM ise üye tam sayısının 5’te 3 çoğunluğu ile seçimlerin yenilenmesine karar verilebilecek. Yine Cumhurbaşkanının, seçimlerin yenilenmesine karar vermesi halinde de iki seçim birlikte gerçekleştirilecek. Geçici maddeye göre de TBMM’nin 27’nci Yasama Dönemi milletvekili genel seçimi ve Cumhurbaşkanlığı seçimi 3 Kasım 2019’da birlikte yapılacak. Seçim yapılana kadar TBMM üyeleri ve Cumhurbaşkanının görevi devam edecek.

► Yargı ile ilgili düzenlemeler ne getiriyor?

Anayasa’daki “yargı yetkisi” maddesine “tarafsız” ibaresi eklendi. Maddenin yeni hali şöyle oldu: “Yargı yetkisi, Türk Milleti adına bağımsız ve tarafsız mahkemelerce kullanılır.”
Düzenleme yargı sisteminin yapılanması açısından önemli bir kurum olan Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu’nun yapısını da değiştiriyor. Kurulun adından “yüksek” ibaresi çıkarılırken, üye sayısı da 13’ü düşürülüyor. Bu kapsamda Kurulun Başkanı Adalet Bakanı olacak. Adalet Bakanlığı Müsteşarı da tabii üye sayılacak. Yine belirlenen farklı kriterlere göre Kurulun 4 üyesi cumhurbaşkanınca, 3 üyesi Yargıtay üyeleri, 1 üyesi Danıştay üyeleri, 3 üyesi TBMM tarafından seçilecek. Görev süresi 4 yıl olacak üyeler bu sürenin sonunda yeniden de seçilebilecek. Öte yandan bir başka değişikliğe göre artık savaş hali hariç disiplin mahkemeleri dışında askeri mahkemeler olmayacak.

Her zaman tartışma konusu

Türkiye’de, özellikle son 60 yıldır Anayasa tartışması neredeyse hiç bitmedi. Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk Anayasası olarak benimsenen ilk metin ise 1921’da kabul edilen Teşkilat-ı Esasiye Kanunu idi. Bu Kanun aynı zamanda Kurtuluş Savaşı döneminin altyapısını da oluşturuyordu. 1923’te Cumhuriyet’in ilanı sonrası yapılan ilk Anayasa 1924 yılına tarihli.Bu Anayasa savaş sonrası dönemin şartlarına göre 1921 Anayasası’nı yeniden düzenlendi. 1961 yılında ise tümüyle yeni bir Anayasa yapıldı. 27 Mayıs 1960 İhtilali sonrası yapılan bu Anayasa, darbe anayasaları dönemini açmakla birlikte, birçok kesim tarafından en özgürlükçü düzenleme olarak da kabul ediliyor. Halen uygulanan 1982 Anayasası da yine bir askeri darbe sonucu ortaya çıktı. Önemli sayıda maddesi değiştirilmekle birlikte, özgürlükleri kısıtlaması ve demokrasiye zarar vermesi nedeniyle birçok kesim tarafından yoğun olarak eleştiriliyor.

Rejim değişikliği olacağı ileri sürülüyor

Referandum yolunda olan Anayasa değişikliği, toplumda da ciddi şekilde tartışılıyor. TBMM’deki partilerden CHP ve HDP bu değişikliklere temelde karşı. Bu kapsamda parlamenter sistemin devamını isteyen CHP, değişikliklerin referandumda kabul edilmesi halinde Türkiye’nin demokratik rejimden ayrılarak otoriter bir rejim geçileceğini, yönetimi denetleyecek hiçbir güç kalmayacağını, yasama, yürütme ve yargının tek bir elde toplanacağını ileri sürüyor. HDP de, yapılan değişikliklerin Türkiye’yi kanun ve hukuk sınırı tanımayan yapıya dönüştüreceğini iddia ediyor. Ayrıca HDP bu değişikliklerle, Türkiye’nin geriye gideceğini ve hukuk devletinden uzaklaşılacağını ifade ediyor.