Anayasa değişirse neler olacak?

İsmet Özkul

Cumhurbaşkanı

► Cumhurbaşkanı, mevcut durumda olduğu gibi 5 yıl için halk oyu ile seçilecek ve bir kişi 2 defadan fazla cumhurbaşkanı seçilemeyecek. Ancak Cumhurbaşkanı’nın ikinci döneminde Meclis’in erken seçim kararı alması halinde Cumhurbaşkanı üçüncü kez aday olabilecek. Bu durumda bir kişi toplam 10 yıllık sınırdan daha uzun süre Cumhurbaşkanlığı yapabilecek.

► Cumhurbaşkanı seçilenin partisi ile ilişkisini kesmesi zorunluluğu kalkacak. Cumhurbaşkanı aynı zamanda parti üyesi ve genel başkanı olabilecek.

► Yürütme yetkisi tek başına Cumhurbaşkanı’na ait olacak. Mevcut durumda Cumhurbaşkanı, Başbakan ve bakanlar kurulunun elinde bulunan tüm yetkiler tek başına Cumhurbaşkanı’na geçecek.

► Bakanlar kurulu ortadan kalkacak. Bakanlar kurulunun ortak imzasıyla alınabilen kararlar tek başına Cumhurbaşkanı tarafından alınabilecek.

► Cumhurbaşkanı bakanları ve gerek gördüğü sayıda Cumhurbaşkanı yardımcısını atama ile belirleyecek. Cumhurbaşkanı, bakanlar ve yardımcılarını istediği zaman görevden alabilecek.

► Cumhurbaşkanı, Meclis içinden veya dışından uygun bulduğu kişileri Cumhurbaşkanı yardımcısı ve bakan olarak atayabilecek. Cumhurbaşkanı yardımcısı ve bakan olarak atanacak kişilerin milletvekili seçilebilmek için gerekli şartlara sahip olması yeterli olacak.

► Cumhurbaşkanı yardımcısı ve bakan olarak atananlar eğer milletvekili ise TBMM üyeliği sona erecek.

► Cumhurbaşkanı’na gerektiğinde Cumhurbaşkanı tarafından atanan yardımcısı vekalet edecek. Mevcut durumda Cumhurbaşkanı’na TBMM Başkanı vekalet ediyor.

► Cumhurbaşkanı, bakanlıkların kurulması, kaldırılması, görevleri ve yetkileri, teşkilat yapısı ile merkez ve taşra teşkilatlarının kurulmasını kararname ile düzenleyebilecek.

► Cumhurbaşkanı tüm üst kademe kamu yöneticilerini atayacak ve görevden alabilecek. Üst kademe kamu yöneticilerinin atamalarına ilişkin düzenlemeleri Cumhurbaşkanı kararname ile yapacak.

► Milli güvenlik politikalarını Cumhurbaşkanı belirleyecek ve gerekli tedbirleri alacak.

► Cumhurbaşkanı, yürütmeye ilişkin konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkartabilecek. Ancak Cumhurbaşkanlığı kararnamesi, kanunla düzenlenmemiş alanlarda çıkartılabilecek.

► Cumhurbaşkanı kanunların nasıl uygulanacağına dair yönetmelikler çıkarabilecek. Tüzüklerin hazırlanmasında Danıştay incelemesi şartı kalkacak.

► Cumhurbaşkanı olağanüstü hal ilan edebilecek ve kanun hükmünde kararname çıkartabilecek. Mevcut uygulamada Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan bakanlar kurulu olağanüstü hal ilan etme kararı alabiliyor.

► Sıkıyönetim uygulaması tamamen kaldırılacak sadece olağanüstü hal uygulaması kalacak.

► Cumhurbaşkanı Genel Sekreterliği kalkacak.

Türkiye Büyük Millet Meclisi

► Milletvekili sayısı 550’den 600’e çıkacak.

► Milletvekili seçilme yaşı 25’ten 18’e inecek.

► Milletvekili seçimleri 4 yılda bir yerine 5 yılda bir yapılacak. Milletvekili seçimleri cumhurbaşkanlığı seçimleri ile aynı gün yapılacak.

► Meclis üye tamsayısının beşte üçünün oyu ile Cumhurbaşkanı ise tek başına erken seçim kararı alabilecek. Mevcut durumda Meclis salt çoğunlukla erken seçim kararı alabiliyor. Cumhurbaşkanı ise ancak görevlendirilen başbakanın 45 gün içinde hükümet kuramaması veya güven oyu alamaması halinde veya güvensizlik oyuyla hükümetin düşürülmesi halinde TBMM Başkanı’na danışarak erken seçim kararı alabiliyor.

► Bütçe kanunu teklifi Cumhurbaşkanı tarafından hazırlanarak Meclis’e sunulacak. Bütçe kanunu süresinde yürürlüğe konamazsa bir önceki yılın bütçesi yeniden değerlendirme oranında artırılarak uygulanacak.

► Bütçe dışındaki kanun teklifleri sadece partiler ve milletvekilleri tarafından verilebilecek.

► Cumhurbaşkanı’nın veto ettiği yasaların, Meclis’te tekrar aynen kabul edilerek yasalaşması için üye tamsayısının salt çoğunluğu ile kabul edilmesi gerekecek. Mevcut uygulamada bu geçerli oyların çoğunluğu şeklinde.

► Büyük yerleşim yerleri için özel yönetim biçimleri getirilmesinin kanunla yapılabileceği hükmü kalkacak.

► Anayasanın seçim kanunlarında yapılan değişikliklerin, yürürlüğe girdiği tarihten itibaren bir yıl içinde yapılacak seçimlerde uygulanamayacağı hükmü, önümüzdeki ilk seçimde geçerli olmayacak. 2019’dan önce bir erken seçim gündeme gelirse, seçim yasasında yapılacak değişiklikler uygulanabilecek.

Denetim

► Bakanlar kurulu ortadan kalkarken TBMM’den güvenoyu alma şartı da ortadan kalkacak. Cumhurbaşkanı tarafından atanan bakanların ve Cumhurbaşkanı yardımcısının TBMM’den güvenoyu alması gerekmeyecek.

► Meclis’in önemli denetim güçlerinden birisi olan güvenoyu kurumu ile birlikte bakanlar ve başbakan hakkında gensoru ve güvensizlik oyu kurumları da tamamen kalkacak.

► Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar hakkında suç işledikleri gerekçesiyle Meclis soruşturması açılabilmesi için üye tamsayısının üçte birinin (mevcut uygulamada yüzde 10’unun) önergesi ve sonrasında üye tamsayısının beşte üçünün (mevcut uygulamada geçerli oyların çoğunluğuyla) onayı gerekecek. Soruşturma açılırsa kurulacak Meclis komisyonu soruşturmayı yaparak bir rapor hazırlayacak. Raporun ardından ilgili bakan veya Cumhurbaşkanı yardımcısının Yüce Divan’a gönderilebilmesi için TBMM üye tamsayısının üçte ikisinin (mevcut uygulamada salt çoğunluk) oyu gerekecek.

► Cumhurbaşkanı yardımcısı ve bakanlar, görevleriyle ilgili olmayan suçlar konusunda da yasama dokunulmazlığından yararlanacaklar.

► Mevcut durumda siyasi olarak sorumsuz olan ve ancak vatana ihanetten yargılanabilen Cumhurbaşkanı, suç gerekçesiyle de Yüce Divan’a gönderilebilecek.

► Mevcut durumda Cumhurbaşkanı’nın Yüce Divan’a gönderilmesi amacıyla soruşturma açılabilmesi için verilecek önergedeki asgari milletvekili imza sayısı, TBMM üye tamsayısının üçte birinden salt çoğunluğuna yükseltilecek.

► Cumhurbaşkanı’nın Yüce Divan’da yargılanması kararını almak için yeterli oy sayısı ise TBMM üye tamsayısının dörtte üçünden üçte ikisine inecek.

► Yüce Divan’da seçilmeye engel bir suçtan ceza alan Cumhurbaşkanı’nın görevi sona erecek.

► Yüce Divan’a gönderilen Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanların seçilmeye engel bir suçtan mahkum oldukları takdirde görevleri sona erecek.

► Görev dönemlerine ilişkin suçlamalar konusunda Cumhurbaşkanı, Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar için bu yargılama usulleri, görevleri bittikten sonra da ömür boyu geçerli olacak.

► Genel Kurmay Başkanı ve kuvvet komutanlarının görevlerine ilişkin suçlardan dolayı, Yüce Divan’da yargılanabilmeleri hükmü devam edecek ancak Jandarma Genel Komutanı için bu hüküm yürürlükten kalkacak.

Yargı

► Askeri mahkemeler, Askeri Yargıtay ve Askeri Yüksek İdare Mahkemesi kalkacak. Disiplin mahkemeleri dışında askeri mahkemeler kurulamayacak.

► Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu’nun (HSYK) adı Hakimler ve Savcılar Kurulu (HSK) şeklinde değişecek. Üye sayısı 22’den 13’e düşürülürken 12 yedek üyelik tamamen kaldırılacak. Adalet Bakanı’nın başkan, Adalet Bakanlığı Müsteşarı’nın doğal üye olması durumu devam edecek. 4 üye Cumhurbaşkanı tarafından, 7 üye de TBMM tarafından seçilecek, yargı mensupları HSK’ya üye seçemeyecek. Mevcut durumda 4 üye Cumhurbaşkanı, 3 üye Yargıtay Genel Kurulu, 2 üye Danıştay Genel Kurulu, 1 üye Adalet Akademisi Genel Kurulu, 7 üye adli hakim ve savcıları, 3 üye idari yargı hakim ve savcıları tarafından seçiliyor.

► Anayasa Mahkemesi üye sayısı, Askeri Yargıtay ve Askeri Yüksek İdare Mahkemesi’nden gelen iki üyeliğin iptali ile 17’den 15’e düşürülecek. Anayasa Mahkemesi Genel Kurulu toplantı yeter sayısı 12’den 10’a inecek.

Ne zaman yürürlüğe girecek?

► Anayasa değişiklikleri referandumda kabul edilirse yasama ve yürütmeye ilişkin değişikliklerin büyük çoğunluğu ilk milletvekili ve Cumhurbaşkanlığı seçimine kadar yürürlüğe girmeyecek. Bundan sonra aynı tarihte yapılacak olan Cumhurbaşkanlığı ve milletvekili seçiminin normal tarihi 2019. Ancak Meclis’in erken seçim kararı alması halinde sözkonusu değişiklikler erken seçimle birlikte yürürlüğe girebilecek.

► Değişiklikler referandumda kabul edilirse hemen yürürlüğe girecek olan hükümlerin başında Cumhurbaşkanı’nın hemen bir partiye girebilmesi geliyor

► Yargıya ilişkin düzenlemeler de hemen yürürlüğe girecek. Hakimler Savcılar Kurulu, Anayasa Mahkemesi üye sayıları, yapıları ve seçimlerine ilişkin değişiklikler hemen yürürlüğe girecek. Böylece HSK üyeleri hemen değiştirilerek yeniden seçilecek.

► Askeri mahkemelerin kaldırılması, askeri yüksek yargı kurumlarının kaldırılması hükümleri de hemen yürürlüğe girecek. Anayasa Mahkemesi’ndeki askeri yargı temsilcilerinin üyelikleri hemen son bulacak.

► Jandarma Genel Komutanı’nın göreviyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Divan’da yargılanması imkanını kaldıran değişiklik hemen yürürlüğe girecek.

► Büyük yerleşim merkezleri için özel yönetim biçimlerinin kanunla yapılabileceğine dair hüküm hemen yürürlükten kalkacak.

► Sıkıyönetim uygulamasını kaldıran hükümler hemen yürürlüğe girecek.